ՆԱԶԱՐԷԹ ՊԷՐՊԷՐԵԱՆ – ԲԱՐԻ ԼՈՅՍ – Մենք ծառայողներս մեզ բոլորովին մոռացել էինք, մեր անիրաւութեան ձայնն ամէն տեղ բարձրացել էր,
Nazareth Berberian – ««ՆԱԽՈՐԴ ԲԱՐԻ ԼՈՅՍԸ»»
ՆԱԶԱՐԷԹ ՊԷՐՊԷՐԵԱՆԻ ՀԵՐԹԱԿԱՆ «ԲԱՐԻ ԼՈՅՍ»Ը
ԲԱՐԻ ԼՈՅՍ
«Մենք ծառայողներս մեզ բոլորովին մոռացել էինք,
մեր անիրաւութեան ձայնն ամէն տեղ բարձրացել էր,
ռամիկ ժողովրդի մէջ արիւն չթողինք՝ տզրուկի պէս
ծծեցինք ու քամեցինք»
6 Մարտ 2020
Պատահականօրէն համացանցի վրայ հանդիպեցայ հանրագիտական հրապարակումի մը, որուն համաձայն՝ Մարտ 6ին կը նշուի «ԱՐԴԱՐԱՄՏՈՒԹԵԱՆ ԵՒՐՈՊԱԿԱՆ ՕՐ»ը (European Day of the Righteous)։
Righteous բառը «Արդարամտութիւն» թարգմանուած է Ուիքիփետիայի հայկական խմբագրութեան կողմէ։ Կը խորհիմ, որ «Արդարամիտ», «Արդարացի» եւ «Իրաւացի» բառերու ամբողջութիւնը առաւելագոյն ճշգրտութեամբ կը հայացնէ Righteous եզրը։
Եւրոպական Միութեան տարածքին «Արդարամտութեան Օր»ը կը նշուի 2012էն ի վեր։ Նման օր հաստատելու միացեալ կոչ ստորագրած էին Եւրոպայի եւ աշխարհի միջազգային հեղինակութիւն վայելող հարիւր անձնաւորութիւններ, որոնց շուտով ձայնակցած էին պետական եւ հասարակական բազում կազմակերպութիւններ։ 16 Յունուար 2012ին, n. 3/2012 թուակիր յայտարարագիր մը ներկայացուեցաւ Եւրոպական Միութեան եւ Եւրոպայի Խորհուրդի վաւերացման, ինչը տեղի ունեցաւ 10 Մայիս 2012ին, Եւրոպական Խորհրդարանի 388 անդամներու կողմ քուէարկութեամբ։
«Արդարամտութեան Եւրոպական Օր»ուան հաստատման վերաբերեալ անգլերէն համառօտ տեղեկանք ներկայացուած է համապատասխան փոստով։
Այստեղ՝ անհրաժեշտ է նշել, որ «Օր»ը նուիրուած է այն բոլոր արդարամիտ մարդոց, որոնք յանուն մարդկային կեանքերու եւ մարդու արժանապատուութեան՝ պայքարի դաշտ նետուած են Բռնութեանց դէմ։ Օրը կոչուած է մեծարելու եւ իբրեւ օրինակելի համամարդկային արժէք միշտ յիշելու ՎԱՐՔը ԱՐԴԱՐԱՄԻՏՆԵՐու, որոնք ինչպէս Հրէական Ողջակիզման, նոյնպէս ալ անկէ առաջ թէ ետք, մարդկութեան դէմ գործուած ցեղասպանական ոճիրներու կամ զանգուածային սպանդներու (Հայոց Ցեղասպանութեան եւ Պոսնիայի, Քամպոճիայի, Ռուանտայի եւ այլ ողբերգութեանց) ժամանակ, այլեւ ընդհանրապէս դէմ յանդիման բռնատիրական թէ ամբողջատիրական վարչակարգներու կողմէ կատարուած իրաւազրկումներուն եւ յանցագործութեանց՝ բողոքի եւ դատապարտումի ձայն բարձրացուցած են եւ հետեւողական պայքար մղած են մարդկային արժանապատուութեանց պաշտպանութեան համար, ի հարկին իրենց կարգին հալածանքի ու բռնադատումի թիրախ դառնալով։
Բարի լոյս՝ արդարամտութիւնը իբրեւ կեանքի ուղիղ ճանապարհ ընտրած ԱՐԺԱՆԱՒՈՐՆԵՐուն, որոնք չեն վարանիր սեփական գերագոյնը վտանգելու գնով ԱՐԴԱՐՈՒԹԵԱՆ անկեղծ զինուոր դառնալու, աշխարհի որեւէ անկիւնը եւ մարդկային որեւէ հաւաքականութեան կեանքին մէջ։
Բարի լոյս՝ յատկապէս սեփական Ազգի եւ Հայրենիքի նկատմամբ, կամ նոյնինքն սեփական Պետական Տան մէջ գործադրուած յանցագործութեանց ու բռնութեանց դէմ բարձրահասակ ծառացող ու պայքարող ՀԱՅՈՑ ԱՐԴԱՐԱՄԻՏՆԵՐուն, որոնց համեւրոպական Օրը կը նշենք այսօր։
Շահեկան զուգադիպութեամբ մը, երբ Google searchով «Արդարամիտներու Օր»ուան վերաբերեալ լրացուցիչ ընթերցումի աղբիւրներ կ՚որոնէի, տասնեակաւոր յղումներու շարքին ուշադրութիւնս գրաւեց յիշատակումը հայ գրականութեան 19րդ դարու հսկաներէն Պերճ Պռոշեանի «ՑԵՑԵՐ» վիպակին։
«Արդարամտութիւն» բառը հետազօտած ատեն՝ Google searchը համապատասխան գրականութիւն գտած է 1889ին լոյս տեսած Պռոշեանի «Ցեցեր»ուն մէջ։ Զարմանքով ու հետաքրքրութեամբ ընթերցելով յղումի արժանացած վիպակին հետագայ հատուածը՝ այնքան մեր օրերու հայ իրականութեան մեծ պաստառին համապատասխան գտայ 130 տարի առաջուան գրական նկարագրութիւնը «Երեւանի նահանգ»ը ցնցած «Արդարամիտ քննիչ»ին, որ ահա արտագրելով կը յանձնեմ ընթերցողներուս վայելքին։
Բարի լոյս՝ Հայկեան գրական հանճարի ճառագայթումը անմահացնող մեր մեծերուն, որոնք իրենց դարուն ընդմէջէն՝ անմահութեան արժանացուցած են մարդկային ու ցեղային առանձնայատկութիւնները մեր ժողովուրդին, հաւասարապէս թէ՛ օրինակելի արժանիքներով, թէ՛ դատապարտելի սայթաքումներով։
«Աստիճանաւոր ցեցեր»ու եւ «Արդարամիտ քննիչ»ին մասին Պերճ Պռոշեանի մարգարէաշունչ խոկումը կարծէք գրուած ըլլայ մեր օրերու ԻՆՔՆԱՄԱՔՐՄԱՆ այժմէական օրակարգին առիթով։
Բարի լոյս՝ ցեցեր մաքրելու հայոց այսօրուան յաղթարշաւին մէջ ցեղի ձայնին ունկնդիր կանգնող ԱՐԴԱՐԱՄԻՏՆԵՐՈՒՆ։
*
* *
ՑԵՑԵՐ – հատուած
Հեղինակ՝ ՊԵՐՃ ՊՌՈՇԵԱՆ
– Է՜հ, եղբա՛յր, ո՞ւր ենք իզուր տեղն երկրորդական պատճառների քամակիցն ընկնում, ամանը լցուել էր, պէտք է շրթունքներիցը թափուէր․ մենք ծառայողներս մեզ բոլորովին մոռացել էինք, մեր անիրաւութեան ձայնն ամէն տեղ բարձրացել էր, ռամիկ ժողովրդի մէջ արիւն չթողինք՝ տզրուկի պէս ծծեցինք ու քամեցինք․ պատերազմը վերջացաւ, ժողովուրդը դեռ շունչ չի առել, մենք էլի չենք դադարում մեր հարստահարութիւններիցը․ ի հարկէ, որ այս լուրը մի օր տեղ պէտք է հասնէր, որ ուրիշն էլ չմատնէր, քամին կը տանէր։
– Ի՞նչ անես, եղբա՛յր, արի՛ ու մի՛ անիլ․ ես էս պատերազմիցը մի գոգ ոսկի եմ դուրս բերել, հիմա ինձ հարցրո՛ւ, քառորդը մնո՞ւմ է․ ինչպէս առածն ասում է՝ քթալ-քթալ հաւաքում ենք, շերեփ-շերեփ դուս տալիս․ ճանճն ածում է, կկուն կրում։
– Ի՞նչ ես արել։
– Ինչ որ դու ես արել․ ինձանից ուժեղին՝ իմ նաչալնիկին եմ տուել․ ի՞նչ պէտք է անէի։
– Իսկ հիմա ետ ուզելու լինի՞ն։
– Այն ժամանակը սեւ ու մութը մեզ կը տանի։
– Դու ի՞նչ կ՚անես, եթէ մեդալներիդ պոլիմպրեալներն ետ պահանջեն։
– Եթէ միայն այդքանը լինի, կարող եմ տալ, դու ասա ցորենի, սայլերի եւ ուրիշ տեղից եկած արդիւնքների տեղը չիմանան։
– Վերջապէս Աստուած է մնացել, ապա թէ ոչ, այդպիսի սառնասիրտ քննչի ձեռքից մենք բոլորս կը կորչենք։
– Այդ է բանը, որ ոչնչով չես կարող մուտք գտնել․ այսպիսի անշահասէր քննիչ ես իմ 24 տարուան ծառայութեան մէջ չեմ տեսել։
Մենք իմացել ենք․ որ քննիչներ գալիս են, տեսել ենք սկզբումը նրանց կծու, բայց մի երկու ժամից յետոյ, ոսկիների շնորհիւ, քաղցրացած դէմքը․ ականատես ենք եղել նրանց ձեւի համար արած գրագրութեանը, ուտացրել, խմացրել, վայելչութիւններ ենք ցոյց տուել նրանց եւ մի քանի հարիւր մանէթի մնաս բարով ասելով՝ շատ սիրով ճանապարհ ենք դրել։ Բայց այս մարդը բացառութիւն է, մինչեւ օրս քննուած մեր աստիճանաւորների հետ գործ դրած վարմունքը մեզ օրինակ է․ խեղճերը գլխաւորապէս իւրեանց առաջարկած կաշառքի պատճառով նրա խիստ բարկութեանն ենթարկուեցան։
– Կարելի է քի՞չ են տուել։
– Ո՛չ, եղբա՛յր, ես իմ ձեռքովս եմ համարել իմ պաշտօնակիցի տուածը․ ոչ մի քննիչ այդքան չի ստացել։ Բայց տե՛ս, թէ այդ պարոնն ի՞նչ է արել․ ամենայն քաղաքավարութեամբ փողը ետ է տուել․ այս պահեցէ՛ք, ասել է, ձեր երեխաներն ինձանից աւելի կարօտութիւն ունեն, ես ինձ համար հաց ունիմ։ Երբ որ գործը քննել ու յանցաւոր է գտել՝ հիմա, ասում է, գնա՛ բեր թէ՛ ինձ առաջարկած փողերն եւ թէ՛ տասն այնքան աւելի․ ես հիմա համոզուեցայ, որ այն փողերը ոչ թէ քո երեխաների ուտելիքն է, այլ խեղճ ռամկի մերկ ու քաղցած մանուկների բերանի պատառը․ այդ փողերն իւրեանց տէրերին պէտք է վերադարձնել։
– Աչքերնիս լո՛յս, բաւական չէ պաշտօնազուրկ պիտի լինինք, աղքատութեամբ եւ մուրացկանութեամբ մեր օրերն անցնենք։
Այսպէս խօսում էին ամէն տեղ երկու-երեք աստիճանաւորներ միասին հաւաքուած ժամանակը։
Այս խօսակցութիւններից մենք հասկացանք, որ Երեւանի նահանգում այժմ աւելի մեծ շփոթ է, քան թէ անցեալ պատերազմի միջոցը․ ամէն ոք նոր քննիչի եւ իւրա գործողութեանց վերայ էր խորհում եւ խօսում։
Այս պարոնը մի հազուագիւտ անձ էր՝ բարձր կոչման տէր․ նրա վսեմ դէմքը եւ հեզահամբիւր բնաւորութիւնը արդարամտութիւնը գծագրել էին նորա երեսին․ նորա շարժուածքը վեհ էր եւ ծանրաբարոյ, նորա գործքն անաչառ էր եւ անկողմնապահ, իսկ պարզ հագուստը եւ քաղցր վարմունքը մատչելի էին արել նրան ամէն կարգի մարդկանց։ Շատ չտեւեց, գիւղացիք իբրեւ հայր ճանաչեցին նրան, որեւէ անբաւականութիւն ունեցողներն առանց նախապէս յայտնելու՝ ներս էին մտնում նորա մօտ․ նա ամէնքին նստացնում, խօսեցնում, վշտերն իմանում եւ յուսադրութեամբ հերթը գալուն հրաւիրել խոստանում։
Ոչ ոք երկմիտ չէր դէպի նորա խօսքերը, ամէնքն էլ անդրդուելի հաւատ էին ընծայում նրա խոստումներին եւ իւրեանց բողոքի կէսը կատարուած համարում։
Օր չէր անցիլ, որ նոր դէպքեր չլսուէր, նոր փոփոխութիւնների եւ ծառայողների կանգման կամ գլորման ձայնը վեր չըլնէր։
Նոր քննիչը թէպէտ դատաւոր չէր, բայց կարծես թէ անզուսպ աւազակներն էլ պատկառում էին այդ մարդից․ ոչ մի գաւառում ասպատակութիւնների ձայն չէր լսւում։ Այս, ի հարկէ, շատ բնական էր, աւազակներին խրախուսողներն այժմ դրանով պարապելու միջոց չունէին, իւրեանց գլուխը միայն փրկելու հոգսումն էին․ արդարութիւնն ամբողջ նահանգում իւր թեւերը տարածել էր, եւ ո՞ր գողը, կամ ճանապարհ կտրողն էր ցնդել արդարութեան բարկութիւնն իւր վերայ թափել․ կաշառելով ազատուիլ անհնար էր, հատուցումը Սիպիր կամ կախաղան էր լինելու․ հնարագէտ աւազակներն էլ իւրեանց գլխի ճարը տեսան, թողին հեռացան առժամանակ ուրիշ նահանգ կամ արտասահման․ նրանք շատ տէրտէրից լաւ են հասկացած եղել այն խրատը, որ ասում է․- «Փախիր, եւ թաքիր առժամանակ մի, մինչեւ անցցէ բարկութիւն տեառն»։
ՆԱԶԱՐԷԹ ՊԷՐՊԷՐԵԱՆ – ԲԱՐԻ ԼՈՅՍ
