ՆԱԶԱՐԷԹ ՊԷՐՊԷՐԵԱՆ – ՅՈՒՇԱՏԵՏՐ – 17 Յունիս 1971․ Պարոյր Սեւակ զոհ գնաց ինքնաշարժի արկածի. Մինաս Աւետիսեան եւ Մուշեղ Գալշոյեան եւս «արկածով»․․․ վախճանեցան
ՆԱԶԱՐԷԹ ՊԷՐՊԷՐԵԱՆ – ՅՈՒՇԱՏԵՏՐ – ՆԱԽՈՐԴԸ:
Յուշատետր
17 Յունիս 1971․
Պարոյր Սեւակ զոհ գնաց ինքնաշարժի արկածի.
Մինաս Աւետիսեան եւ Մուշեղ Գալշոյեան եւս «արկածով»․․․ վախճանեցան
17 Յունիս 2020
Ն. Պէրպէրեան
Յունիսի 17ին մեր ժողովուրդը կը սգայ անփոխարինելի կորուստը իր հանճարեղ զաւակներէն Պարոյր Սեւակի, որ 49 տարի առաջ, Յունիսի այս օրը, զոհ գնաց ինքնաշարժի ճամբու արկածի։
Դժուար էր հաւատալ եւ օրին միայն ծառայամիտները ուզեցին հաւատալ ու հաւատացնել, թէ 17 Յունիս 1971ին պատահած եւ Պարոյր Սեւակի մահուան պատճառ դարձած ճամբու արկածը իսկութեան մէջ այդպիսին էր՝ սովորական ճամբու արկած մըն էր։
Բայց խորհրդային ամբողջատիրութեան դաժան ժամանակներն էին եւ որքան ալ բարձրագոռ հնչեցին աշխարհով մէկ սփիւռքի հայութեան թերահաւատութիւնն ու ընդվզումը, պաշտօնապէս պարտադրուեցաւ պետական բացատրութիւնը Սեւակի մահուան պարագաներուն մասին։
Սեւակ զոհ գնաց ճամբու արկածի՞…
Ո՛չ. ո՛չ եւ միշտ ո՛չ։
Պարզապէս Սեւակը բրտօրէն պոկեցին, խլեցին եւ փորձեցին ընդմիշտ հեռացնել հայ ժողովուրդէն եւ Հայաստանէն։
Այո՛, Հայաստանն ու հայութիւնը այդպէ՛ս յանկարծակի, չարաբաստիկ օր մը, առյաւէտ կորսնցուցին իրենց բազմադարեան ձայներուն, գոյներուն եւ խոհերուն՝ Հայ Հոգիի եւ Հայկեան Հանճարի ամէնէն վաւերական էատարրերուն կենսուրախ մարմնաւորում մը, որ դեռ յիսուն տարեկան չէր եղած եւ կը գտնուէր այնքա՜ն ճառագայթող իր հասունացման տարերքին մէջ։
Վաղաժամ լռութեան դատապարտուեցաւ հայ գրականութեան մեծագոյն ձայնաւորներուն վերջին անմահը, որ իր կենդանութեան արդէն նուաճած էր Հայաստանի ու հայութեան «անլռելի զանգակատուն»ը շնչաւորելու յաւերժական բարձունքը։
Եթէ արդարադատ ենք, ապա անպայման պէտք է խոստովանինք ու ընդունինք, որ Սեւակի բանաստեղծութեամբ, ինչպէս եւ անոր եղերական մահով՝ հայ ժողովուրդն ու Հայաստանը փակեցին հազարամեակներու մեր պատմութեան խաւարանիստ փուլերէն մէկը, 70ամեայ խորհրդային լուծի ժամանակաշրջանը, որ բիրտ ուժով հայութեան պարտադրեց «սովետական մարդ»ու եւ «սովետական հոգեկերտուածք»ի ծանր բեռը։
*
* *
Աւազանի անունով Պարոյր Ռաֆայէլի Ղազարեան՝ Սեւակ ծնած է 26 Յունուար 1924ին, Արարատի շրջանի Չանախչի (Սովետաշէն) գիւղը, որ այսօր «Զանգակատուն» կը կոչուի, ի յիշատակ ստրկամիտ լռութիւնը ճեղքած եւ հայու էութիւնը բարձրաձայն շնչաւորած մեծ բանաստեղծին։
Հայ գրականութեան անխոնջ եւ անյագ ուսանողն ու վերծանողը եղաւ Սեւակ։ Ի վերուստ իրեն շնորհուած մեծ տաղանդին՝ ան միացուց հայ գրողի գիտական պատրաստութիւնն ու բանասիրական-մշակութային հարուստ պաշարը։
1945ին Երեւանի Պետական Համալսարանի բանասիրական բաժանմունքը աւարտելէ եւ Հ.Ս.Ս.Հ. Ակադեմիայի Գրականութեան Հիմնարկին մէջ թեկնածուականը պաշտպանելէ ետք, 1951ին, Սեւակ ընդունուեցաւ Մոսկուայի Մաքսիմ Կորքիի անուան համաշխարհային գրականութեան բաժանմունքը, ուրկէ վկայուելով՝ միեւնոյն հաստատութեան մէջ պաշտօնավարեց իբրեւ դասախօս։
1963ին վերջնականապէս վերադարձաւ երեւան, 1966ին ընտրուեցաւ Գրողներու Միութեան քարտուղար եւ մինչեւ ողբերգական մահը գործեց առաջին դիրքերու վրայ թէ՛ իբրեւ բանաստեղծ, թէ՛ իբրեւ բանասէր եւ թէ իբրեւ հրապարակախօս։
Պարոյր Սեւակ արգասաբեր գրիչ ունէր։ Անկախ առանձին հատորներով լոյս տեսած իր բանաստեղծական գործերէն՝ «Անհաշտ Մտերմութիւն» (1953), «Սիրոյ Ճանապարհ» (1954), «Նորից Քեզ Հետ» (1957), «Անլռելի Զանգակատուն» (1959), «Մարդը Ափի Մէջ» (1962), «Եղիցի Լոյս» (1971) եւ «Ձեր Ծանօթները» (1971) գործերէն, ինչպէս նաեւ 1969ին հրատարակուած «Սայաթ-Նովա» մենագրութենէն, Սեւակի ժառանգութեան մաս կը կազմեն հայ մամուլի էջերուն ցրուած թէ անտիպ ու կիսաւարտ մնացած գործերու ամբողջ հարստութիւն մը։
Այս առումով է, փաստօրէն, որ 49 տարի առաջ, 17 Յունիսին, փորձեցին բրտօրէն կտրել ստեղծագործական բազկերակը հայ ժողովուրդին։
Բայց Սեւակի արժէքով մեծութիւններ ծնող Հայկեան Հանճարին կարելի չէ լռեցնել։
*
* *
Այսօր, արդէն ազատ ու անկախ Հայաստանի մէջ, հազուադէպ կարելի է հանդիպիլ պնդողներու, թէ պատահական արկածի զոհ գնաց մեծ բանաստեղծը։
Մանաւանդ որ Սեւակի եղերական վախճանէն քանի մը տարի ետք, 1975ի Փետրուար 16ին, այս անգամ նոյնինքն Երեւանի կեդրոնին մէջ եւ Աբովեան փողոցին վրայ, լայն մայթեզրով քալած պահուն, ինքնաշարժի արկածի ենթարկուեցաւ Հայկեան Հանճարին լուսապսակ նկարիչը՝ Մինաս Աւետիսեանը, որ ամբողջ շաբաթ մը մահուան դէմ մաքառելէ ետք, Փետրուար 23ին, առյաւէտ փակեց իր աչքերը։
Մինաս 1928ի ծնունդ էր… Երիտասարդ տարիքին արդէն նուաճած էր Մարտիրոս Սարեանի արժանաւոր յաջորդի կոչումը, բայց որ թէ՛ հայ ժողովուրդին դէմ Թուրքիոյ գործադրած Ցեղասպանութիւնը խարանող իր նկարներով, թէ՛ ընդհանրապէս խորհրդային մտակաղապարումները մերժելու իր ըմբոստ արդիականութեամբ՝ դարձած էր աչքի փուշը շատերու…
Աւելի՛ն. եւս քանի մը տարի ետք, 1980ի Հոկտեմբեր 15ին, այս անգամ որսորդական հրացանի իբր թէ պատահական կրակոցի հետեւանքով, Արագածոտնի մարզի իր ծննդավայր Կաթնաղբիւր գիւղի մերձակայքը, արկածամահ եղաւ հայ արձակի մեծատաղանդ ներկայացուցիչը՝ Մուշեղ Գալշոյեան։
Հայ ֆետայական շարժման եւ սասունցի խրոխտ ու ըմբոստ հայուն ամբողջ յուզաշխարհը յաւերժացնող շունչն ու թռիչքն էր Գալշոյեան, որ «Ձորի Միրօ» եւ «Մարութայ Սարի ամպերը» անուն իր գլուխ-գործոցներով, նուաճած էր հայ գրականութեան դասական մեծերու կարգին իր ուրոյն պատուանդանը։
Մուշեղ Գալշոյեան 13 Դեկտեմբեր 1933ի ծնունդ էր եւ, իր հերթին, հազիւ 47 տարեկան էր, երբ այդպէս արկածով կտրեցին իր բեղուն կեանքի թելը։
Սոսկ պատահականութիւն եւ զուգադիպութիւն չեն կրնար ըլլալ միեւնոյն տասնամեակի այս եղերական արկածները, որոնք հայ ժողովուրդէն խլեցին երեք անփոխարինելի մեծութիւններ։
Չարիքի Կայսրութիւնը՝ խորհրդային ամբողջատիրութիւնը տխրահռչակ էր իր գործած ոճիրներուն հետքերը ծածկելու, խեղաթիւրելու կամ նենգափոխելու «հնարամտութեամբ»։
Նաեւ՝ բոլոր կարգի կայսրութիւններուն յատուկ է պետական ահաբեկչութիւնը կատարելագործելու միեւնոյն հոգեբարոյական խաթարուածութիւնը։
Այդ իմաստով ալ թերեւս դժուար է ստուգապէս փաստել, թէ Անփոխարինելի Երեքի «պատահական արկածներ»ը իսկութեան մէջ ի՞նչ գործարք էին…
*
* *
17 Յունիս 1971ին այդպէ՛ս, ճամբու անհեթեթ արկածով, պատահական թէ դաւադրաբար կազմակերպուած ճակատագրի հարուածով, մեր կեանքէն խլուեցաւ լռել չգիտցող ձայնը Սեւակի, որ կարծես ի սկզբանէ կը նախազգար այդօրինակ բաժանում մը՝ ինչպէս որ գրած էր իր «Անկեղծ ասած» քերթուածի… «յոգնել եմ» խոստովանութեամբ..
Անկեղծ ասած՝ այս ամէնից ես յոգնել եմ,
Ես, սիրելի՛ս, որ քեզ սիրել եւ օգնել եմ.
Ձեռք եմ պարզել, յոյս եմ տուել,
Վատդ թողած՝ լաւդ թուել,
Հաւատացրել, հաւատացել,
Թէ իմ առաջ դուռ ես բացել՝
Չտեսնուած, չեղած մի դուռ։
Սակայն ի՞նչ եմ ես ստացել
Այդ ամէնին ի տրիտուր։
Անկեղծ ասած՝ ոչինչ չկայ, եւ ոչ էլ կար։
Անկեղծ ասած՝ դու բնաւ էլ ա՛յն չես եղել,
Ա՛յն չես եղել, ինչ որ ես եմ կարծել երկար։
Ո՞ւր ես, ասա՛, դու ինձ մղել։
Ճիշտ ճամբից ես միայն շեղել։
Սուտ խոստումով կապել ես ինձ,
Մանկան նման խաբել ես ինձ,
Ու չես տուել ոչի՜նչ, ոչի՜նչ։
Իսկ այն, ինչ որ ինձ ես տուել,
Արժանի չէր ո՛չ քեզ, ո՛չ ինձ։
Անկեղծ ասած՝ քո տուածից ես յոգնել եմ։
Ինքդ գիտես՝ որքան ձգտել ու տքնել եմ,
Որ դու… որ դու նման լինես իմ երազին։
Իսկ դու գիտե՞ս՝ ի՛նչ դուրս եկաւ.
«Տղան հասաւ իր մուրազին,
Դուք էլ հասնէք ձեր մուրազին»։
Հեքիաթն, այո, միտքս ընկաւ…
Դու՝ հեքիաթում հրաշք աղջիկ.
Այնինչ կեանքում՝ ինչ-որ… չղջիկ,
Որ ո՛չ թռչուն, ոչ էլ մուկ է…
Անկեղծ ասած՝ զուր էր ամբողջ այս աղմուկը։
Անկեղծ ասած՝ նեղանում ես, թէ լրջանում,
Մէ՜կ է հիմա։ Էլ չեմ գցի ինձ սար ու ձոր,
Անկեղծ կ՚ասեմ՝ հեքիաթն ինչո՛վ է վերջանում,
Ցած է ընկնում երեք խնձոր-
Մէկ՝ ասողին,
Մէկ՝ լսողին,
Մէկ էլ… ինձ պէս գիշեր ու զօր
Յիմարաբար սպասողին…
Անկեղծ ասած՝ հեքիաթներից ես յոգնել եմ…
*
* *
Լուսարձակը այսօր կեդրոնացնելով Սեւակի եղերական վախճանին խորհրդաւոր պայմաններուն վրայ՝ կարելի է ամենայն վստահութեամբ արձագանգել 2007ին լոյս տեսած Սերգէյ Գալոյեանի «Պարոյր Սեւակ. Զուտ Սովետական Սպանութիւն» երկու հատորով գրքի այն եզրակացութեան, թէ՝
«Պարոյր Սեւակի սպանութեան մանրամասները ուսումնասիրելիս, վարկածները համեմատելիս այն եզրակացութեան եկայ, որ այսպիսի սպանութիւնները բնորոշ են միայն սովետական հասարակարգին։
Գրքում ներկայացուած են հիմնականում փաստեր եւ փաստաթղթեր, որոնք խօսում են այն մասին, որ Պարոյր Սեւակին կարող էին սպաննած լինել ինչպէս ուժային կառոյցները, այնպէս էլ պատահական անձինք… Երբ ուսումնասիրում ես Սեւակի ստեղծագործութիւնները եւ կեանքը, տեսնում ես, որ նրան հոգեբանօրէն կարող էին սպաննել իր կողքի մարդիկ…»։
Արդէն 49 տարի է, որ Սեւակ մարմնապէս բացակայ է հայ կեանքէն եւ մենք զրկուած ենք նաեւ ու մանաւանդ իր աչքով եւ յուզաշխարհով մեր պատմութեան ներկայի բախտորոշ վերիվայրումները ընկալելու բարիքէն։
Զրկուած ենք ինքնաքննարկման եւ աշխարհընկալման այն իմաստախոյզ եւ խռովահար վերծանողէն, որուն վաւերական լուսարձակով պիտի կարենայինք ազգային ու հայրենական վերականգնումի մեր դժուարին երթը ապահովագրել ամէն կարգի թուլութեանց եւ շեղումներու, սայթաքումներու եւ մոլորութեանց դէմ։
Իր գրական ստեղծագործութիւններով ու համարձակախօս հրապարակագրութեամբ՝ Սեւակ մարմնաւորեց քսաներորդ դարու Իրաւատէ՛ր Քաղաքացիի հայ ազգային կերպարը։ Մարդկային Սիրոյ, Ճշմարտութեան Լոյսի եւ Լիիրաւ Արդարութեան իմաստախոյզ վերծանողն էր Պարոյր Սեւակ։
Ամէն բանէ աւելի՝ Կեղծիքի՛ դէմ պայքարեցաւ, սեփական թերիներուն եւ փորձութիւններուն անկեղծ խոստովանութեամբ ապրեցաւ, որպէսզի Վկան դառնար Մարդ Էակի մնայուն ճիգին՝ բարձրանալու ազնուացման ու վեհութեան դժուարին բարձունքն ի վեր։
Այդ ներշնչումով ալ ստեղծագործեց եւ քսաներորդ դարու միջազգային գրականութեան ամէնէն վաւերական արժէքներէն մէկը դարձաւ՝ նաեւ օտար ընթերցողի ներաշխարհին վրայ լոյս սփռելով, այսպէս կոչուած «Խորհրդային Մարդու» մէջ «իրաւ»ն ու «կեղծ»ը ճշմարտութեան լոյսին տակ բերելով եւ պատգամելով՝
ՄԱՐԴ ԷԼ ԿԱՅ, ՄԱՐԴ ԷԼ
Մարդ կայ՝ ելել է շալակն աշխարհի,
Մարդ կայ՝ աշխարհն է շալակած տանում…
Դու, որ սխալուել, սակայն չես ստել,
Կորցրել ես յաճախ, բայց նորից գտել.
Դու, որ սայթաքել ու վայր ես ընկել,
Ընկել ես, սակայն երբեք չես ծնկել,
Այլ մագլցել ես կատարից-կատար,
Ելել ես անվերջ, բարձրացել ես վեր՝
Քո ահեղ դարից առնելով թեւեր…
Ելել ես, որ ողջ աշխարհը տեսնես,
Որ անօրինակ քո դարը տեսնես,
Բոլոր կերպերով դու նրան զգաս,
Շահածով խնդաս, կորուստը սգաս…
Ելել ես իբրեւ նրա մունետիկ,
Որ նրա հեռուն զգաս քեզ մօտիկ,
Որ ճշմարտութեան ափերը տեսնես
Ծպտուած ստի խաբելը տեսնես,
Որ չվախենաս, որ չվարանես՝
Անարդարութեան դէմքը խարանես…
Ահա, թէ ինչու դու այսքան տարի,
Դու, որ հարազատ ծնունդն ես դարի,
Քայլում ես անդուլ, առաջ ընթանում,
Քայլում ես այդպէս ծանր ու վիթխարի,
Ասես աշխարհն ես շալակած տանում…
Մարդ կայ՝ աշխարհն է շալակած տանում,
Մարդ կայ՝ ելել է շալակն աշխարհի…
Նա, ով ելել է շալակն աշխարհի,
Աշխարհում երբեք թաց տեղ չի քնում,
Գիտի, թէ ո՛ւմ հետ եւ ո՛ւր է գնում,
Ո՛ւմ մեռելին է անարցունք լալիս,
Ո՛ւմ խօսքի վրայ ստից ծիծաղում,
Ո՛ւմ հետ դինջ նստած նարդի է խաղում,
Հարկ եղած դէպքում եւ տանուլ տալիս…
Վերից է նայում ցածրում կանգնածին,
Չի նայում երբեք ներքեւ ընկածին.
Վերեւ կանգնածի աղջկան, որդուն,
Սիրուհուն անգամ ու քարտուղարին
Ո՜նց է քսմսւում ու շողոքորթում…
Որտեղ մի պատառ չաղ ու իւղալի՝
Կանգնած է այնտեղ նա երկիւղալի.
Հեշտ զրպարտում է՝ երբ տեղն է գալիս,
Նոյն հեշտութեամբ էլ իր մեղքն է լալիս…
Ամէ՜ն ինչից շատ, ամէ՜ն ինչից վեր,
Հարազատ մօրից ու որդուց աւել,
Աշխարհում նա իր աշխարհն է սիրում…
Սո՛ւտ է: Նա այնտեղ իր շահն է սիրում:
Ամէ՜ն ինչից շատ, ամէ՜ն ինչից վեր,
Նա պատմութեան մէջ իր դարն է սիրում…
Սո՛ւտ է: Նա դարի աւարն է սիրում:
Ամէ՜ն ինչից շատ, ամէ՜ն ինչից վեր,
Մեր կեանքն է սիրում, մեր նորն է սիրում…
Սո՛ւտ է: Նա միայն իր փորն է սիրում:
Ամէ՜ն ինչից շատ, ամէ՜ն ինչից վեր,
Գաղափարական իր հօրն է սիրում…
Սո՛ւտ է: Ո՛չ հօրը, ո՛չ մօրն է սիրում,
Թանկ չէ ո՛չ որդին, եւ ո՛չ էլ թոռը:
Ամէ՜ն ինչից շատ, ամէ՜ն ինչից վեր,
Սիրում է կեանքում նա իր… աթոռը:
Աթոռն է սիրում
Ու նրան տիրում.
Ցանկացած գնով ելնում է նա վեր,
Փորձում է թռչել նա առանց թեւեր,
Անվերջ սողալով առաջ է գնում,
Գնում է այսպէս… եւ տարէց-տարի
Ելնում է այսպէս… շալակն աշխարհի:
Մարդ կայ՝ աշխարհն է շալակած տանում,
Մարդ կայ՝ ելել է շալակն աշխարհի…
Այս առումով Իրաւատէ՛ր Քաղաքացիի առինքնող՝ Սեւակեան մարմնաւորումը մահացու կերպով խոցեցին անոնք, որոնք 49 տարի առաջ, 17 Յունիսի այս օրը, փորձեցին բրտօրէն խեղդել ստեղծագործ ձայնը հայ ժողովուրդին։
*
* *
Ճակատագիրը դառն ու դաժան խաղով մեզմէ հեռացուց Սեւակը ճիշդ այն ժամանակ, երբ ազգովին կը թեւակոխէինք հազարամեակներու մեր պատմութեան կարեւորագոյն փուլերէն՝ Հայոց Հայրենիքի վերանկախացման եւ հողային մեր անժամանցելի իրաւունքներու վերատիրացման Հայ Դատի ուժական պայքարի դարաշրջանը։
Բայց Սեւակի բացակայութեան այս շուրջ հինգ տասնամեակներուն, նաեւ պէտք է խոստովանիլ, որ մեր ուղին շարունակ լուսաւորեց Սեւակեան անսպառ հաւատքը Հայո՛ւ լիարժէքութեան հանդէպ, անխախտ հաւատքով երկնուած այն պատգամով, որ՝
ՔԻՉ ԵՆՔ‚ ԲԱՅՑ ՀԱՅ ԵՆՔ
Մենք քիչ ենք‚ սակայն մեզ հայ են ասում։
Մենք մեզ ո՛չ ոքից չենք գերադասում։
Պարզապէս մենք էլ պի՛տի ընդունենք‚
Որ մե՛նք‚ միայն մե˜նք Արարատ ունենք‚
Եւ որ այստեղ է՝ բարձրիկ Սեւանում‚
Երկինքը իր ճիշտ պատճէնը հանում։
Պարզապէս Դաւիթն այստեղ է կռուել։
Պարզապէս Նարեկն այստեղ է գրուել։
Պարզապէս գիտենք ժայռից վանք կերտել‚
Քարից շինել ձուկ‚ եւ թռչուն՝ կաւից‚
Ուսուցմա՛ն համար եւ աշակերտե՜լ
Գեղեցկի՛ն‚
Բարո՛ւն‚
Վսեմի՛ն‚
Լաւի՛ն…
Մենք քիչ ենք‚ սակայն մեզ հայ են ասում։
Մենք մեզ ոչ մէկից չենք գերադասում
Պարզապէս մեր բախտն ուրիշ է եղել‚-
Պարզապէս շատ ենք մենք արիւն հեղել.
Պարզապէս մենք մեր դարաւոր կեանքում‚
Երբ եղել ենք շատ
Ու եղել կանգուն‚
Դարձեա՛լ չենք ճնշել մէկ ուրիշ ազգի‚
Ո՛չ ոք չի տուժել զարկից մեր բազկի։
Եթէ գերել ենք՝
Լոկ մեր գրքերով.
Եթէ տիրել ենք՝
Լոկ մեր ձիրքերով…
Պարզապէս մահն է մեզ սիրահարուել‚
Իսկ մենք ինքնակամ նրան չենք տրուել։
Ու երբ ճարահատ մեր հողն ենք թողել՝
Ո՜ւր էլ որ հասել‚ որտեղ էլ եղել‚
Ջանացել ենք մենք ամէնքի՛ համար.
Շինել ենք կամուրջ‚
Կապել ենք կամար‚
Ամէ՜ն տեղ հերկել‚
Հասցրել բերքեր‚
Ամէնքի՜ ն տուել մի՛տք‚ առա՛ծ‚ երգե՛ր՝
Պաշտպանել նրանց հոգեւոր ցրտից‚-
Ամէ՜ն տեղ թողել մեր աչքից՝ ցոլանք‚
Մեր հոգուց՝ մասունք‚
Եւ նշխար՝ սրտից…
Մենք քիչ ենք‚ այո՛‚ բայց կոչւում ենք հայ –
Գիտենք դեռ չանցած վէրքերից տնքալ‚
Բայց նոր խնդութեամբ ցնծալ ու հրճուել.
Գիտենք թշնամու կողը մխրճուել
Ու բարեկամին դառնալ աջակից.
Դուրս գալ մեզ արուած բարութեան տակից՝
Մէկի փոխարէն տասն հատուցելով…
Յօգուտ արդարի եւ արեգակի
Գիտենք քուէարկել մեր կեանքով նաեւ…
Բայց թէ կամենան մեզ բռնի վառել՝
Մենք գիտենք մխա՛լ – եւ կրա՜կ մարել.
Իսկ եթէ պէտք է խաւարը ցրել՝
Գիտենք մոխրանալ որպէս վառ կերոն.
Եւ գիտենք նաեւ մեզ կրքոտ սիրել‚
Բայց ուրիշներին մի˜շտ էլ յարգելով…
Մենք մեզ ոչ մէկից չենք գերադասում‚
Բայց մեզ էլ գիտենք –
Մեզ հա՜յ են ասում։
Եւ ինչո՞ւ պիտի չհպարտանանք…
Կա՛նք։ Պիտի լինե՛նք։ Ու դեռ – շատանա՜նք։
Հայու Անմահութեան ա՛յս հաւատքով ալ մեր մէջ եւ մեզի հետ կ՚ապրի շուրջ կէս դար առաջ ապաժամ հայ կեանքէն պոկուած Պարոյր Սեւակը։
Լուսանկար՝ Վարուժան Սէթեանի
ՆԱԶԱՐԷԹ ՊԷՐՊԷՐԵԱՆ – ՅՈՒՇԱՏԵՏՐ
