12 ՅՈՒՆՈՒԱՐ 2016
Հրապարակագիր Նազարէթ Պէրպէրեան կը գրէ.
Յունուար 12-ի այս օրը, 65 տարի առաջ, գործադրութեանուժի մէջ մտաւ 1948 թուականի Դեկտեմբեր 9-ին ՄԱԿ-ի Ընդհանուր Ժողովին կողմէ որդեգրուած Ցեղասպանութեան Կանխարգիլման եւ Պատժումի Ուխտագիրը։
Ծանօթ է, որ ՄԱԿ-ի Ուխտագրի մշակման ու որդեգրմանմէջ հիմնական դերակատարութիւն ունեցաւ հրէականծագումով լեհ իրաւագէտ Ռաֆայէլ Լեմքին, որ երիտասարդ տարիքին, 1921-ին, մաս կազմած էր Սողոմոն Թեհլիրեանի դատավարութեան մասնակիցդատապաշտպաններու խումբին։ Լեմքին նաեւ յղացողը եղաւ «Ցեղասպանութիւն» բառեզրին ու յղացքին՝ մեկնակէտ ունենալով հայ ժողովուրդին դէմ թրքական պետութեան գործադրած ցեղասպանութիւնը։
Թեհլիրեանի դատավարութենէն ետք երկար տարիներ, Լեմքին հետամուտ եղաւ «ցեղասպանութիւն» յանցագործութեան գիտական ուսումնասիրութեան եւ պատմական հետազօտումին՝ նպատակ ունենալով ցեղասպանութեանց կախարգիլումն ու գործուած ցեղասպանութեանց պատասխանատուներու պատժումը։
Լեմքինի մղած պայքարը նոր հանգրուան թեւակոխեց Երկրորդ Աշխարհամարտի աւարտին,երբ տեղի ունեցաւ Նացիական Գերմանիոյ պատերազմական յանցագործներուն Նիւրեմպերկեան դատավարութիւնը (1945-1946), որուն Լեմքին մասնակցեցաւ իբրեւ Ամերիկայի Միացեալ Նահանգները ներկայացնող մեղադրողին խորհրդականը։ Այդ դատավարութիւնը, որքննութեան առարկայ դարձուց Եւրոպայի տարածքին նացիական եւ ֆաշական իշխանութեանց կողմէ կազմակերպուած հրեաներու, սլաւոններու, գնչուներու եւ ազգային այլ խմբաւորումներու դէմ գործուած ցեղասպանութեան բազմաթիւ պարագաները, ազդանշանը տուաւմիջազգային հանրութեան կողմէ ցեղասպանութեան կանխարգիլման ու պատժումին մասինՈւխտագրի մը որդեգրման քայլի արագացումին։
Թէեւ Նիւրենպերկեան դատավարութեան սեւագրային արձանագրութեանց մէջ օգտագործուած էր Լեմքինի յղացած «ցեղասպանութիւն» եզրը, բայց դատավճռի վերջնական տարբերակին անիկա փոխարինուած էր «մարդկութեան դէմ յանցագործութիւններ» ձեւակերպումով։
Այդուհանդերձ՝ Նիւրենպերկի դատավարութեան թարմ տպաւորութեան տակ ընդունուածՈւխտագիրը օգտագործեց ցեղասպանութիւն եզրը եւ զայն բնորոշեց այդ յանցագործութեանէութենէն ու նպատակներէն մեկնելով, այլ ոչ թէ ցեղասպանական գործողութիւններու չափերուն կամ զոհերու թիւին վրայ հիմնուելով։
Հակառակ անոր, որ ՄԱԿ-ի Ուխտագիրը որդեգրուեցաւ 1948-ին, պէտք եղաւ սպասել երկու տարի, որպէսզի անդամ պետութիւններու խորհրդարանները վաւերացնեն զայն եւ միանան Ուխտագրի գործադրութիւնը պահանջողներու շարքին։ Այդպէ՛ս, 12 Յունուար 1951-ին, երբ ուժի մէջմտաւ Ուխտագիրը, անոր միացած երկիրներու թիւը 144-ի հասած էր։
Ուխտագրի առաջին յօդուածը կը նշէ, որ ցեղասպանութիւնը յանցագործութիւն է՝ անկախայն իրողութենէն, որ անիկա կը կատարուի խաղաղութեա՞ն, թէ՞ պարտերազմական պայմաններու մէջ։ Նոյն յօդուածը նաեւ կը նշէ, որ ստորագրող կողմերը կը պարտաւորուին կանխարգիլելու եւ պատժելու յանցագործները։
Ուխտագրի երկրորդ յօդուածը ցեղասպանութիւն կը համարէ այն գործողութիւնները, որոնքկը կատարուին՝ որեւէ ազգային, ցեղային կամ կրօնական խմբաւորման լիակատար կամ մասնակի ոչնչացման մտադրութեամբ։
Իսկ յաջորդ հինգ կէտերով կը թուարկուին այն գործողութիւնները, որոնցմէ իւրաքանչիւրըկը համարուի ցեղասպանական քայլ.-
ա.) խմբաւորման անդամներու սպանութիւնը,
բ.) անոնց մարմնական լուրջ վնասուածք կամ մտաւոր խանգարում պատճաոելը,
գ.) խմբաւորման համար ստեղծումը այնպիսի կենսապայմաններու, որոնց նպատակն է տուեալհաւաքականութեան լիակատար կամ մասնակի ֆիզիքական ոչնչացումը,
դ.) խմբաւորման ներսը ծննդաբերութեան կանխման միջոցառումները,
ե.) երեխաներու յանձնումը մարդկային մէկ խմբաւորումէ միւսին։
Ինչպէս որ հայրենի պատմաբան եւ իրաւագէտ Յ. Յակոբեան դիտել կու տայ՝
«Օսմանեան Կայսրութիւնում 1915-23 թթ. հայերի ցեղասպանության ժամանակ տեղի են ունեցել բոլոր հինգ կէտերում նշուած գործողութիւնները, իսկ Ադրբեջանի հայ բնակչութեաննկատմամբ կատարուածը, մասնաւորապէս՝ 1988 թ. Փետրուարին Սումգայիթում եւ 1990թ. Յունուարին՝ Բաքւում, լիովին համապատասխանում է Կոնվենցիայի (Ուխտագիր) 2րդ յօդուածի առաջին երեք կէտերում նշուած գործողութիւններին:
«Կոնվենցիայի համաձայն, ցեղասպանութեան կամ նրա գործողութիւններից որեւէ մէկի մեղաւորները պէտք է պատժուեն անկախ այն բանից, թէ արդեօ՞ք նրանք սահմանադրական կարգով ընտրուած կառավարողներ հասարակական գործիչներ են, թէ՞ մասնավոր անձինք, անկախ այն բանից, թէ արդեօ՞ք նրանք մասնակցել են ցեղասպանութեան գործողութիւններին անձամբ, եղել են յանցագործութեան մեղսակից, մասնակցել են ցեղասպանութեան նպատակներով կազմակերպուած դաւադրութեան, ցեղասպանութեան հրահրման կամ ցեղասպանութիւնկատարելու փորձի (3րդ եւ 4րդ յօդուածներ):
«Կոնվենցիան չի ընդունում ցեղասպանութեան համար պատժի դէպքում իրաւաբանականվաղեմութիւն, պատիժը կարող են կայացնել ինչպէս ազգային, այնպէս էլ այդ նպատակով յատկապէս ստեղծուած միջազգային ատեանները: Այդ պատճառով Կոնվենցիայի մասնակից պետութիւնները պարտաւորւում են ընդունել անհրաժեշտ օրէնսդրական ակտեր (քայլեր) նրադրոյթների իրականացման համար, մասնաւորապէս իրենց քրէական օրէնսդրութիւններումնախատեսելով ցեղասպանութեան գործողութեան համար պատժամիջոցներ (5րդ եւ 6րդ յօդուածներ):
«8րդ յօդուածի համաձայն՝ Կոնվենցիայի իւրաքանչիւր մասնակից կարող է դիմել ՄԱԿ-ի համապատասխան մարմնին, ՄԱԿ-ի դրոյթներին համապատասխան, պահանջելով ձեռք առնել,նրա կարծիքով, բոլոր անհրաժեշտ միջոցները՝ ցեղասպանութեան գործողութիւնները կանխելու եւ կասեցնելու համար»:
Արդէն 65 տարի անցած է ՄԱԿ-ի Ուխտագրին ուժի մէջ դրուելէ ասդին։ Սակայն բացի Հրէական Ողջակիզման դատապարտման հարցով Գերմանիոյ եւ Իսրայէլի միջեւ կնքուած միջ-պետական համաձայնագիրներէն, քաղաքակիրթ մարդկութիւնը տակաւին շատ հեռու է ցեղասպանութիւններու կանխարգիլման եւ պատժումի մասին ՄԱԿ-ի Ուխտագիրը իրապէ՛ս գործադրելու հնարաւորութենէն։
Հայոց Ցեղասպանութեան հետեւողական ուրացումը թրքական պետութեան եւ անոր աջակից պետութեանց կողմէ՝ ամօթալի ապացոյցն է միջազգային այդ երկդիմի վարքագիծին։
ԵՌԱԳՈՅՆ
http://www.yerakouyn.com
