Մեր զարմանալի բառերը – Յօդուածաշար, շարունակութիւն 35 – Մովսէս Նաճարեան
12 ՅՈՒՆԻՍ 2022 – Գիտական Յօդուածներ – ՄՇԱԿՈՅԹԱՅԻՆ – Մովսէս Նաճարեան – ՆԱԽՈՐԴ ՅՕԴՈՒԱԾԸ:
Մեր զարմանալի բառերը – Յօդուածաշար, շարունակութիւն 35
Ողջոյններս նախ մեր զուարթածիծաղ բարեկամ Հայկ Արամեանին, որ վստահ եմ, չգիտի “ծիծաղ” բառի բովանդակութիւնը, ապա եւ մեր հարազատ դարձած բոլոր ընկերներին։
Մեր պապերը այնքան իմաստուն են եղել, որ նախորդիւ յիշատակուած ազգային պարատեսակը “Գովընդ” են կոչել եւ ոչ թէ “Գունդ”, որպէսզի կարողանանք դրա էութիւնը բացայայտել ըստ պատշաճութեան։
Եթէ յիշում էք, “ու”, “ուր”, “ջուր”, “ծով” եւ “ովկիանոս” բառերի ստուգաբանութեան մէջ տեսանք, որ “ու” երկբարբառը կարող է մի տեղ պարզապէս հնչել “ու”, ինչպէս այսօր ընդունուած է, բայց գրաբարում հնչել է նաեւ “Ow”, որը ժամանակի հոլովոյթներում դարձել է “ով”, ինչպէս “ովկիանոս” եւ “ծով” բառերում։
Առակս ցուցանէ, որ “ծով”-ը նախկինում գրուել է “ծու”, բայց նրա վրայ դրուած “թաւ” նշանի առկայութեամբ, այն ընթերցուել է “ծօw”։ Եւ քանի որ Հայկական լեռնաշխարհից շուրջ 6000 տարի առաջ մեր պապերից ոմանք հաստատուել են “Մայր Ծով”-ի (Պարսից Ծոցի) եզրին, ու բարբառայնացել է իրենց մայր լեզու հայերէնը, ապա “ծօw”-ը դարձել է “սու” (որից էլ թրքերէնում “սու”-ջուրը) , որից էլ առաջացել է “սումէր” անուանումը, այսինքն “մայր ծով”-ը։
Սա ինչ որ “ազգի” անուն չէ, այլ բնակութեան վայրի հնագոյն անուանումն է, ինչը այսօր կրկին անգամ ոմանք աղաւաղելով, իմ կարծիքով դիտաւորեալ, դարձրել են “Շումէր”։
Այս նոյն օրինակով էլ, “գունդ” բառը հնում կարող էր ունենալ “gօwnd” հնչիւնը, ուր wnd”-ի դժուարահնչութեան պատճառով, այնտեղ պիտի մտնէր “ը” տառը, որից էլ “գովընդ” ձեւն է առաջացել։
Բայց ինչո՞ւ են մեր պապերը աւանդել այս հնչիւնաձեւը, եւ ոչ թէ “գունդ”-ը։ Սա արդէն երկրորդ, բայց էական պատճառ է ունեցել։ Ի հարկէ անտրամաբանական է այդ պարը “գունդ”-ի հետ համամեատելը։
Ինքս հայկական ազգային պարերը շատ եմ սիրում, դրանցով ոգեւորւում եմ, սակայն բարեբախտութիւն չեմ ունեցել դրանք սովորելու, ոչ իմ մեղքով։
Սրբուհի Լիսիցեան անունով մի նուիրեալ ենք ունեցել, որ մեր պարերը “գրի” է արել։ Մի առիթով ինձ բախտ վիճակուեց նրա սանուհիներից լուսահոգի տիկին Ժէնիա Խաչատրեանի հետ հանդիպելու եւ զրուցելու։ Նա խնդրեց, որ “Գովընդ” բառը “բանամ” (թէեւ գուշակ չեմ)։ Տեղւոյն վրայ, պարի նրա նկարագրածի հիմքով, հասանք արդիւնքի։
“Գովընդ”-ում առկայ է “գ”-ն եւ “ընդ”-ի վերածուած “ունդ”-ը, որը այլապէս կարելի է “հունդ” կամ “սերմ” հասկանալ, ինչպէս “ընդեղէն” բառում։ Ուրեմն պիտի պատկերացնէք մի ընդեղէն, որն ունի գնդաձեւ կառուցուածք ու “գ”-“գլուխ։ Ես անմիջապէս օրինակ վերցրի սիսեռը, որը թէ գնդաձեւ է, եւ թէ ունի գնդից դուրս ցցուած գլխիկ, որը հենց այն մասնիկն է, որը նախադրեալների առկայութեան պայմաններում (հող, ջուր, արեւ) ծլարձակում եւ նոր սերմեր է պարգեւում, իր տեսակից։
Գովընդ պարը համախմբուած զոյգերով են պարում։
Ելոյթի սկզբում խումբը կազմում է մի փակ օղակ, եւ ընթացքում “բացւում է” օղակը, որը գլխաւորում է մի երէց անդամ, ձեռքին գունաւոր թաշկինակ։ Նա խորհրդանշում է ունդ-սերմի կեանքի կոչուելու առաջին փուլը, եւ նա այդ փուլի առաջատարն է։
Ունդը բնականաբար հասնում է ծլարձակման ու ծաղկունքի։
Եւ ահա պարողների “պոչում”, վերջին անդամը, պայման է որ երիտասարդ լինի, խորհրդանշելով նոր ծլած սերմը, յաջորդ սերունդի ներայացուցիչը, որն սկսում է ծաղրել երէց առաջատարին ու նրա շարժումները (ինչպէս պատանիներն են յաճախ վերաբերւում իրենց ծնողներին ու պապ ու տատերին), մինչեւ որ ինքն է դառնում առաջատար։
Այսպիսի ուսուցողական բաներ, մի պարի անուան պատմութեամբ։
Անցնենք երկրորդ նիւթին, առանց մանրամասնելու։ Թէ նոյնանման զոյգ երեխաները ոնց կարելի է իրարից զանազանել։
Մայրական ձուի աջ կէսից կազմաւորուած երեխան լինում է աջլիկ, իսկ ձախ կէսից կազմաւորուածը՝ ձախլիկ։ Թէ ո՞նց կողմնորոշուել, դա արդէն այլ պատմութիւն է։
Շնորհակալութիւն ուշադրութեան համար։
Մովսէս Նաճարեան
