ՆԱԶԱՐԷԹ ՊԷՐՊԷՐԵԱՆ – ԲԱՐԻ ԼՈՅՍ – Ցաւալի էր տեսնել, որ այդ օրերին, երբ հայութիւնն աւելի միասնական պիտի լինէր, «ձերոնքական» եւ «մերոնքական» հասկացութիւն կար…»
Nazareth Berberian – ««ՆԱԽՈՐԴ ԲԱՐԻ ԼՈՅՍԸ»»
ՆԱԶԱՐԷԹ ՊԷՐՊԷՐԵԱՆԻ ՀԵՐԹԱԿԱՆ «ԲԱՐԻ ԼՈՅՍ»Ը
ԲԱՐԻ ԼՈՅՍ
«Ցաւալի էր տեսնել, որ այդ օրերին,
երբ հայութիւնն աւելի միասնական պիտի լինէր,
«ձերոնքական» եւ «մերոնքական»
հասկացութիւն կար…»
16 Փետրուար 2020
Հադրութում առաջին հանրահաւաքը տեղի ունեցաւ 1988թ. Փետրուարի 12ին: Ես վատառողջ էի, տանն էի մնացել: Այդ օրը ժողովուրդը հաւաքուել էր շրջկենտրոնի հրապարակում, վանկարկում էր` «Միացում», «Հայաստան»: Դուրս եկայ պատշգամբ: Տեսայ մարդկանց, տեսարանը նման էր Չարենցի նկարագրած «Ամբոխները խելագարուածին»: Յաջորդ օրը, թէեւ հիւանդ էի, ջերմութիւն ունէի, բայց գնացի հանրահաւաքի:
Մօտեցայ մարզկոմի շէնքի մօտ կանգնած մարդկանց, հարցրեցի, թէ որտե՞ղ է Արթուրը: Ինձ պատասխանեցին, թէ Արթուրն ու իր կողմնակիցները գրաւել են շէնքը եւ կապ հաստատել Ստեփանակերտի հետ՝ յայտնելով Հադրութում տիրող իրավիճակի մասին: Ստեփանակերտում արդէն ձեւաւորուել էին գաղտնի խմբեր, որոնց մէջ մտնում էին Ժաննա Գալստեանը, Ռոբերտ Քոչարեանը: Նրանք յաճախ էին լինում մեր տանը:
Այդ հանրահաւաքներին պարզ դարձաւ, որ մարդիկ շատ էին ընդունում Արթուրին: Նրա խօսքը պարզ էր ու հասկանալի: Լինելով ազգագրագէտ՝ Արթուրը լաւ էր ճանաչում ժողովրդին եւ գիտէր` ինչպէս խօսել մարդկանց հետ:
Եղան շարժման ե՛ւ անկման, ե՛ւ վերելքի շրջաններ: Յատկապէս Գորբաչովեան «պուտչի» օրերին շարժումն ուժեղ անկում ապրեց: Այդ օրերին «էքստրեմիստները» շատ խիստ հետապնդւում էին:
Կային մարդիկ, ովքեր վառ արտայայտուած «էքստրեմիստներ» էին, եւ կային նրանք, ովքեր վառ արտայայտուած «հակաշարժումական» էին: Վերջին խմբի մէջ մտնում էին բարձր դիրք զբաղեցնող անձինք, վարչական աշխատողները, ովքեր վախենում էին կորցնել իրենց պաշտօնները: Բայց եղան նաեւ նրանք, ովքեր անկախ պաշտօնից, բարձրաձայնեցին իրենց կարծիքը եւ միացան պայքարին:
Սումգայիթի դէպքերից յետոյ պարզ էր, որ պատերազմն անխուսափելի է: 1989թ. Մայիսին ՕՄՕՆը մէկ գիշերուայ ընթացքում դատարկեց Հադրութի շուրջ գտնուող 16 հայկական գիւղեր: Հասկացանք, որ Հադրութի վերջն եկել է: Մնացել էր մէկ գիւղ, որպէսզի ուժերը մտնէին Հադրութի շրջկենտրոն: Մարդիկ յուսահատութեան մէջ էին:
Այդ օրերին ոտքի էին կանգնել բոլորը: Հադրութի մանկապարտէզներից մէկը վերածուել էր շտաբի, կանայք հերթապահութեամբ կերակուր էին պատրաստում կռուող տղաների համար: Կանանց միջեւ անգամ մրցակցութիւն էր ընթանում, թէ ո՛ր խմբի պատրաստած կերակուրներին էին աւելի համեղ: Մի օր Հադրութ եկաւ Վազգէն Սարգսեանը: Նա, տեսնելով տղաների համար մեր պատրաստած սեղանն, ասաց.- «Որ զինուորն այսքան ուտի, էլ ո՞նց կը կռուի»: Տներից ամէն ինչ բերում էինք կռուող տղաների համար:
1992 թ.ին, Յունուարին, կայացան Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութեան Գերագոյն Խորհրդի նախագահի ընտրութիւնները: Արթուրն ընտրուեց Գերագոյն Խորհրդի նախագահ, իսկ նրա տեղակալ ընտրուեց Գէորգի Պետրոսեանը: Արթուրի ընտրուելու մասին տեղեկացայ ռադիոյով:
Յիշում եմ, որ յաջորդ օրը, երբ նա վերադարձաւ Հադրութ, մի տեսակ մեղաւորի պէս նայեց ինձ ու ասաց.- «Գորիկ, ես մեղաւոր չէի, ընտրեցին»: Բանն այն է, որ նա խոստացել էր ինձ, որ այլեւս երկար չի բացակայելու, քանի որ միշտ մի վատ բան պատահում էր, երբ նա տանը չէր լինում:
Մի օր, շատ պատահական խոսակցութիւն լսեցի այն մասին, թէ ինչպէս է Հ․Հ․ նախագահ Լեւոն Տէր-Պետրոսեանը դժգոհել, որ Արթուրն է ընտրուել Ղարաբաղի Գերագոյն Խորհրդի նախագահ եւ ասել էր՝ նախագահը «ձերոնքական է», թող գոնէ տեղակալը «մերոնքական» լինի: Յետոյ ինձ բացատրեցին, որ «ձերոնքականը» նշանակում էր դաշնակցական է, իսկ «մերոնքականը»` Հ․Հ․Շ․ական: Միայն յետոյ իմացայ, որ Արթուրը Տող գիւղում երդում է տուել եւ Դաշնակցութեան անդամ դարձել:
Ցաւալի էր տեսնել, որ այդ օրերին, երբ հայութիւնն աւելի միասնական պիտի լինէր, «ձերոնքական» եւ «մերոնքական» հասկացութիւն կար…
(Արցախի Հանրապետութեան անդրանիկ նախագահ Արթուր Մկրտչեանի մասին կնոջ՝ Գոհար Մկրտչեանի յուշերէն քաղուածք, «Շարժում 1988/25», Փետրուար 11, 2013)
*
* *
Բարի լոյս՝ մեր ժողովուրդի պայծառ գալիքին հանդէպ – եւ յանուն – ՀԱՒԱՏՔով ու ՊԱՅՔԱՐԻ ՎՃՌԱԿԱՆՈՒԹԵԱՄԲ 33ամեայ իր կեանքը իմաստաւորած ու անմահացած Արցախի անդրանիկ նախագահ ԱՐԹՈՒՐ ՄԿՐՏՉԵԱՆի (1959-1992) ոգեշնչող ՈՒՂԻԻՆ։
Փետրուար 16ի ծնունդ է Արցախեան Ազատամարտի անձնուէր ջահակիր, Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութեան մարտունակ կերտիչ եւ Հայաստանի ու հայութեան ամբողջական ազատագրութեան հաւատաւոր ուխտեալ Արթուր Մկրտչեան, որ միայն 97 օր նախագահեց ազատագրեալ Արցախի Հանրապետութեան՝ վախճանելով (ինքնասպանութեան կամ սպանութեան հետեւանքով) մինչեւ այսօր դեռ չբացայայտուած ողբերգական պայմաններու մէջ։
Բարի լոյս՝ վերանկախացեալ Հայաստանի Ազատութեան ու Բարօրութեան ճանապարհին իրենց գերագոյնը զոհաբերելու միշտ պատրաստ հայոց բոլոր ազատամարտիկներուն՝ զինուորագրեալներուն, որոնք արտաքին ոսոխներու կողմէ Հայաստանին եւ հայութեան սպառնացող ահաւոր հարուածները դիմագրաւելու կողքին, կոչուած են նաեւ ժամանակ առ ժամանակ շունչ եւ ուժ վատնելու՝ ի սպաս ներքին ցեցերէ մեր կեանքը մաքրելու անխուսափելի, այլեւ դառնագոյն հրամայականին։
Արցախի անդրանիկ նախագահը գործեց ծայր աստիճան վհատեցուցիչ պայմաններու մէջ։ Թուրքեւատրպէյճանական գերազանց զինուժին եւ միջոցներուն դէմ անհաւասար հնարաւորութիւններով յաղթական մեր կռիւը շարունակելու լարուած պահերուն անգամ՝ նախագահ Արթուր Մկրտչեան ամէն քայլափոխի դէմ յանդիման դրուեցաւ Հայաստանի Հանրապետութեան ղեկին տիրացած քաղաքական ուժին՝ Հ․Հ․Շ․ի ղեկավար գործիչներուն յարուցած ամէն կարգի խոչընդոտներուն։ Հ․Հ․ նախագահ Լեւոն Տէր-Պետրոսեանի եւ այս վերջինի հովանաւորեալ՝ Արցախի նախագահի թեկնածու Ռոբերտ Քոչարեանի ու անոնց կուսակիցներուն կողմէ Արցախի ազգընտիր անդրանիկ նախագահը դատապարտուեցաւ ամբողջական մեկուսացման եւ շրջափակման, պարզապէս որովհետեւ դաշնակցական էր։
Արցախի անդրանիկ նախագահի այրին, իր յուշերէն քաղուած վերեւի հատուածին մէջ, արդար ընդվզումով ու ցաւով հպանցիկ կ՚անցնի Ազգի եւ Հայրենիքի համար Ուխտաւոր Ազատամարտիկները «ձերոնքական»ի եւ «մերոնքական»ի բաժնելու, իրարու հակադրելու աններելի երեւոյթին վրայէն, որուն դառն բաժակը ցմրուր ըմպելու ստիպուեցաւ Արթուր Մկրտչեան։
Այսօր ծնունդն է Արցախի անդրանիկ նախագահին եւ հիմա պահը չէ աւելի խորանալու «ազգային քաղցկեղ»ի նշանակութիւն ստացած «Մերոնք»ի եւ «Ձերոնք»ի ողբերգական երկփեղկումին մասին։
Բարի լոյս՝ Արթուր Մկրտչեանի օրինակով ու անբասիր վարքով Ազգի ու Հայրենիքի Ազատութեան եւ Ինքնամաքրման նուիրուած բոլոր ուխտաւորներուն, որոնք իրենց ողբերգական վախճանով անգամ կը կռանեն պայքարը մինչեւ վերջնական յաղթանակ առաջնորդելու մարտունակութիւնը հայոց սերունդներուն։
ՆԱԶԱՐԷԹ ՊԷՐՊԷՐԵԱՆ
