ՆԱԶԱՐԷԹ ՊԷՐՊԷՐԵԱՆ – ԲԱՐԻ ԼՈՅՍ – Փետրուար 18ի խորհուրդը՝ Հայաստանի եւ Հայութեան ԱԶԱՏԱՏԵՆՉ ու ԱՐԴԱՐԱԴԱՏ ՈԳԻԻՆ ՇՂԹԱՅԱԶԵՐԾՈՒՄԸ
Nazareth Berberian – ««ՆԱԽՈՐԴ ԲԱՐԻ ԼՈՅՍԸ»»
ՆԱԶԱՐԷԹ ՊԷՐՊԷՐԵԱՆԻ ՀԵՐԹԱԿԱՆ «ԲԱՐԻ ԼՈՅՍ»Ը
ԲԱՐԻ ԼՈՅՍ
Փետրուար 18ի խորհուրդը՝
Հայաստանի եւ Հայութեան
ԱԶԱՏԱՏԵՆՉ ու ԱՐԴԱՐԱԴԱՏ ՈԳԻԻՆ ՇՂԹԱՅԱԶԵՐԾՈՒՄԸ
18 Փետրուար 2020
Փետրուարեան ապստամբութիւնը բոլշեւիկների յանցաւոր քաղաքականութեան, նրանց վարած բռնաճնշումների եւ բնակչութեանը կողոպտելու հետեւանք էր: Փետրուարի 18ի ծագման մէջ մեղաւոր են շատ աւելի բոլշեւիկները, քան «նենգ դաշնակները»: Ապստամբութիւնը «ներմուծուած» չէր դրսից․ այն, միանշանակ, բոլշեւիկների ներքին եւ արտաքին քաղաքականութեան արգասիքն ու ծնունդ էր: Նորաստեղծ Հայաստանի խորհրդային իշխանութիւնը չունէր գործողութեան ծրագիր եւ քաղաքականութիւն, ուստի Հայաստանում մեխանիկօրէն կրկնուեց Խորհրդային Ռուսաստանի փորձը: Խօսքը ռազմական կոմունիզմի քաղաքականութեան մասին է, որը Հայաստանի իշխանութիւնները գիտակցաբար թէ անգիտակցաբար կիրառեցին երկրում այն ժամանակ, երբ Ռուսաստանում այն արդէն աւարտել էր իր պատմական «առաքելութիւնը»:
Ապստամբութիւնը ունեցաւ սթափեցնող ազդեցութիւն. թէ՛ Մոսկուայում, թէ՛ Երեւանում բոլշեւիկեան իշխանութիւնները Խորհրդային Հայաստանի ոչ-կոմունիստ տարրերի նկատմամբ սկսեցին վարել մեղմ քաղաքականութիւն, դադարեցին բռնագրաւումներն ու բռնազաւթումները: Ապստամբութիւնը ստիպեց նրանց առաւել զգուշօրէն իրականացնել իրենց քաղաքականութիւնը Հայաստանում:
․․․
Փետրուարի 18ի կէսօրին մայրաքաղաքն արդէն ապստամբների ձեռքում էր:
«Դա աննկարագրելի, եզակի, արբեցնող վայրկեան էր,- նշում էր Ս. Վրացեանը,- որ կարելի է զգալ, ապրել, բայց բնաւ` նկարագրել: Մանաւանդ յուզիչ էր այն վայրկեանը, երբ ժողովրդական ցասումի տակ խորտակուեցին բոլշեւիկեան արիւնոտ բանտի եւ Չեկայի դռները, եւ հազարաւոր բանտարկեալներ ազատ դուրս եկան եռագոյն դրօշներով պճնուած փողոց, ու նրանց ողջունեց «Մեր Հայրենիքը»: Աւաղ դրանց մէջ չէին Համազասպը, բանուոր Սերգոն, գնդապետ Ղորղանեանը եւ ուրիշներ»:
Հակախորհրդային ապստամբութեան լուրը տարածուեց ամէնուր: Արձագանքները Հայաստանից դուրս գտնուող հայերի շրջանում տարբեր էին:
Դաշնակցութեան անդամների ու համակիրների մեծ մասի մօտ ապստամբութիւնը մեծ ոգեւորութիւն էր առաջացրել` յոյս ներշնչելով, որ հնարաւոր է լինելու վերականգնել Հայաստանի պետական անկախութիւնը:
Ապստամբութիւնը ողջունեց նաեւ Սահմանադրական Ռամկավար Կուսակցութիւնը, իսկ Հնչակեան Կուսակցութիւնը միանշանակ դատապարտեց ապստամբութիւնը` այն որակելով որպէս արկածախնդրութիւն:
Փետրուարեան ապստամբութիւնը քննադատեց նաեւ զօրավար Անդրանիկը՝ համարելով այն անտեղի:
Փարիզում գտնուող հասարակական-քաղաքական գործիչ, գրող Ա. Ահարոնեանը նամակ ուղարկեց Ա. Իսահակեանին՝ հետաքրքուելով, թէ Վարպետը ինչպիսի՞ կարծիք ունի յաղթանակած ապստամբութեան մասին: Պատասխան նամակում Իսահակեանը գրեց, թէ միթէ՞ բաւական չէ, որ հայ ժողովուրդը արիւն թափի.- «Սիրելիս, խօսք չեմ գտնում ասելու, միայն քեզ հետ ո՛չ համաձայն եմ, ո՛չ հակառակ»:
Պատմաբան Լէոն, անդրադառնալով Փետրուարեան ապստամբութեանը, նշում է, որ Դաշնակցութիւնը հայ ժողովրդին տուել էր ամէն ինչ, մնում էր «չարիքների հրէշաւորագոյնը՝ քաղաքացիական պատերազմը», այդ էլ տուեց:
Սմբատ զօրավարը, անդրադառնալով Փետրուարեան ապստամբութեանը, նշում է.- «Հայը հայուն կոտորեց. թուրքերուն դէմ այնքան սրտոտ չէին կռուեր, որքան որ իրարու դէմ զիրար կոտորելու ատեն»:
Իսկ Գարեգին Նժդեհը միանշանակ ողջունեց Փետրուարեան ապստամբութիւնը.- «Սրտի անհուն բերկրանքով ողջունում եմ Արարատեան հայութեան ապստամբութիւնը եւ ազատագրումը օտար լծից: Ինքնավար Լեռնահայաստանի ժողովուրդը ջերմ կարօտով սպասում է այն երջանիկ րոպէին, երբ քաղաքական հնարաւորութիւն կ՚ունենայ միանալու իր մայր երկրին»:
(Հատուած՝ Նաթելլա Գրիգորեանի «1921թ. Փետրուարեան ապստամբութիւնը Հայաստանում» աւարտաճառէն)
– «Հայոց պատմութիւն» մասնագիտութեամբ պատմական գիտութիւնների թեկնածուի գիտական աստիճանի հայցման ատենախօսութիւն – 2014։ Յղում՝ http://www.academhistory.am/…/downl…/Natella%20Grigoryan.pdf
*
* *
Բարի լոյս՝ հայոց արդար արեգակի ամէնօրեայ լուսաւորման հետ, Ազգի եւ Հայրենիքի ԱԶԱՏ ու ԱՐԴԱՐ Զարգացման համար, ինքնահաստատման եւ Ինքնամաքրման ՄԵՐ ՈՒՂԻՆ հարթելու ելած անվհատ ՀԱՒԱՏԱՒՈՐՆԵՐՈՒՆ։
Բարի լոյս՝ Հայաստանի եւ Հայութեան ԱԶԱՏԱՏԵՆՉ ու ԱՐԴԱՐԱԴԱՏ ՈԳԻՆ ՇՂԹԱՅԱԶԵՐԾԱԾ Փետրուար 18ի խորհուրդին, որ 1921 թուականի ՓԵՏՐՈՒԱՐԵԱՆ ՀԱՄԱԺՈՂՈՎՐԴԱԿԱՆ ԱՊՍՏԱՄԲՈՒԹԵԱՄԲ սրբագործուեցաւ եւ իբրեւ ԱՆԿՈՐՆՉԵԼԻ ՀԱՐՍՏՈՒԹԻՒՆ աւանդուեցաւ մեր սերունդներուն։
Փետրուարեան ապստամբութիւնը ՊԱՏՄԱԿԵՐՏ ՈՒՂԵՑՈՅՑԻ նշանակութիւն ունի հայ քաղաքական մտքին համար ոչ միայն այն պատճառով, որ կը խորհրդանշէ ՀԱՅՈՑ ՓՈՔՐ ԱԾՈՒԻՆ հերոսական ծառացումը – իր տեսակին մէջ առաջինը – խորհրդային ու կարմիր Ռուսաստանի ԿԱՅՍԵՐԱՊԵՏԱԿԱՆ ԱՀԱՐԿՈՒ ԶՕՐՈՒԹԵԱՆ դէմ, այլեւ՝ որովհետեւ ՆԵՐՇՆՉՄԱՆ ու ՈԳԵՒՈՐՄԱՆ ԱՆՍՊԱՌ ԱՂԲԻՒՐ կը հանդիսանայ մեր սերունդներուն համար՝ հաւաքական մեր ուժն ու երթը ջլատել փորձող ամէն կարգի բռնակալութեանց դէմ։
Այդուհանդերձ՝ շուրջ դար մըն է, ահա՛, որ Փետրուարեան ապստամբութեան պատմաքաղաքական անկողմնակալ արժեւորումին սպասող հայ մարդը սպառիչ պատասխաններ չի գտներ։ Նոյնիսկ վերանկախացեալ Հայաստանի Հանրապետութեան մէջ հասակ առնող պատմաբաններու նորահաս սերունդը, ինչպէս որ ցոյց կուտայ վերեւի հատուածը, տեսնելով ու մատը դնելով հանդերձ մեր մօտաւոր անցեալի խճճուած հարցականներու հանգոյցներուն վրայ, եզրայանգում կատարելու եւ դատավճիռ արձակելու ինքնավստահութեան տիրացած չէ դեռ։
Բայց կեանքը միշտ շարժումի մէջ է եւ պատմութիւնը չի սիրեր սպասել։
Ինչ որ ալ ըլլայ հայ քաղաքական մտքի մերօրեայ գնահատականը Փետրուարեան ապստամբութեան ազգային-քաղաքական կնճիռներուն մասին, պատմութիւնը շատոնց տուած է իր նիշը Փետրուար 18ին Ազգի եւ Հայրենիքի ՊԵՏԱԿԱՆ ՂԵԿԸ իր ձեռքը առնելու եւ յաւերժի իր երթը յառաջ մղելու հայութեան ԱՊՍՏԱՄԲԱԿԱՆ ՈԳԻԻՆ մասին։
Փետրուար 18ին, 1921 թուականին, մեր ժողովուրդը ապստամբեցաւ Կարմիր Բանակի բիրտ ուժով մեր նորանկախ պետականութեան տիրացած անարգ պոլշեւիկներուն դէմ, զանոնք դուրս քշեց եւ մինչեւ Ապրիլ կեանքի կոչեց Հայրենիքի Փրկութեան Կոմիտէ, եւ երբ Կարմիր կայսերապետութիւնը վերստին իշխանութեան ղեկին բերաւ իր դրածոները՝ արդէն ԱՊՍՏԱՄԲ ՀԱՅՈՒԹԵԱՆ հետ հաշուի նստելու յանձնարարութիւնը անոնց ուղեցոյց տրուած էր Կրեմլի կողմէ։
Բարի լոյս՝ ՀԱՅՈՒ ԱՊՍՏԱՄԲԱԿԱՆ ՈԳԻՆ ահա մեր աչքերուն առջեւ նորովի շղթայազերծած ՅԵՂԱՓՈԽԱԿԱՆ ՀԱՅՈՒԹԵԱՆ, որ արտաքին սպառնալիքներու եւ կաշկանդումներու դէմ յանդիման պետական մեր տունը կարգի բերելու, վնասակար ցեցերէ մաքրելու եւ հզօրացնելու ուղին կը հարթէ։
ՆԱԶԱՐԷԹ ՊԷՐՊԷՐԵԱՆ
