ՆԱԶԱՐԷԹ ՊԷՐՊԷՐԵԱՆ – ԲԱՐԻ ԼՈՅՍ – Յանուն՝ ոչ թէ «տիրող անձանց յաջողութիւնների», այլ «ազգի ներքին կենաց նուիրուած պատմութեան
Nazareth Berberian – ««ՆԱԽՈՐԴ ԲԱՐԻ ԼՈՅՍԸ»»
ՆԱԶԱՐԷԹ ՊԷՐՊԷՐԵԱՆԻ ՀԵՐԹԱԿԱՆ «ԲԱՐԻ ԼՈՅՍ»Ը
ԲԱՐԻ ԼՈՅՍ
Յանուն՝ ոչ թէ «տիրող անձանց յաջողութիւնների»,
այլ «ազգի ներքին կենաց նուիրուած պատմութեան
21 Փետրուար 2020
Թուրք կառավարիչների վարած քաղաքականութեան հետեւանքով հայը դիմում է հաւատափոխութեան՝ դառնալով մահմեդական, բողոքական կամ կաթոլիկ։ Հայ գիւղացին «եթէ չհամաձայնի՝ ի՞նչ անէ․ տաճկաստանցի հայ շինականը տեսնում է, որ տէրութեան գործակատարները իւրեան կեղեքում են, դատաւորները իւր իրաւունքները իւրեան յանցանք են համարում, որովհետեւ հայ է, մինչև անգամ իր մօտիկ դրացի մուսուլմանը նորան արհամարհում է, հայհոյում է, Աստծոյ ստեղծածը չէ համարում – ամէնքը նորան զարնում են, ամէնքը թալանում, ամէնքր հալածում եւ ոչ ոք կայ նրան պաշտպան, վասնզի հայ է։ Բայg նրա դրկից Կրպոն՝ որ կաթոլիկութեան դիմեց – այսօր ֆրանցուզի պաշտպանութեան տակ է, թող մէկը դիպչի կաթոլիկ եղած Կրպոյին՝ քահանան իսկոյն կը գրէ Կարնոյ մոնսինիորին եւ Պաղիսից (Paris – Ն․Պ․) սաստիկ հրաման կը գայ ղայմաղամին վրայ – Կրպոյին չդիպչել։ Ահա Մկոն – որ մի քանի օր առաջ բրոտ (բողոքական) եղաւ ու պատուելիների մօտ կ՚երթայ-կուգայ, թող քուրդը տանի նրա ոչխարը – Մկոն կ՚երթայ Կարին եւ միսիոնարի ձեռքով ինգլիզից հրաման կը բերի, թէ Մկոյի ոչխարը ետ պէտք է դարձուի։ Հայը ո՞ւմ դիմի»։
․․․
Երիցեանը կողմնորոշւում է դէպի Ռուսաստանը։ 1880-90ական թուականներին գրած իր աշխատութիւնների մէջ նա մեծ նշանակութիւն էր տալիս Արեւելեան Հայաստանի միացմանը Ռուսաստանին։ «Ներկայ դարուս մէջ,- գրում էր նա Թուրքմենչայի պայմանագրի մասին,- ոչ մի քաղաքական անցք այնքան նշանաւոր չէ եղած հայ ազգի համար, որքան պարսկական խղճուկ գիւղի մէջ կայացած յիշեալ պայմանագիրը։ Սրա զօրութեամբ Հայաստանի սիրտը – Արարատեան աշխարհը՝ իւր նուիրական մայր աթոռով հանդերձ, ընդմիշտ դուրս է գալիս պարսկական լծից եւ մտնում քրիստոնեայ տէրութեան հզօր պաշտպանութեան ներքոյ։
Տիրելով այդ սիրտը, Ռուսիան հիւրասիրութեամբ բաց էր անում իր դռները այն հայերի համար, որոնք այլեւս չդիմանալով դարաւոր նեղութեանց, հեշտութեամբ հրաժեշտ էին տալիս իւրեանց ծննդեան վայրերին եւ յանուն ազատութեան գաղթում, համախմբւում էին այս նոր աւետեաց երկրում, մօտ՝ իրանց քաղցր Մասսին եւ Արագածին, իւրեանց սուրբ էջմիածնին»։
*
* *
Բարի լոյս՝ զինուած այսօրուան մեր ուղին մեր մեծերու իմաստուն ժառանգութեամբ լուսաւորելու, Ազգի եւ Հայրենիքի վաղուան պայծառ առաւօտը դարերու փորձութեանց տոկացած ինքնահաւատարմութեամբ դիմաւորելու, հաւաքական մեր անցեալի սխալները սրբագրելու, նաեւ՝ քննադատական ինքնամաքրման շնորհիւ ազգովին վերանորոգուելու զգօնութեամբ։
Ոչ միայն տարագիր սփիւռքահայուն, այլեւ նոյնինքն հայրենի հողի վրայ եւ հայկական պետականութեան հովանիին տակ կազմաւորուած հայ մարդուն համար այնքան ալ հանրածանօթ չեն անունն ու վաստակը ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ԵՐԻՑԵԱՆի (1841-1902), որուն մահուան տարելիցը կ՚ոգեկոչուի Փետրուար 21ի այս օրը, եւ որու արժէքաւոր ժառանգութիւնը ամփոփ ներկայացուած է Յուշատետրի այսօրուան փոստով։
Պատմագիտական, հասարակագիտական, հնագիտական եւ բանասիրական մեծարժէք վաստակ մը ժառանգած ենք Ալ․ Երիցեանէն, որու գիտական ժրաջան աշխատանքին արգասիքը մինչեւ այսօր՝ իրեն անմիջականօրէն յաջորդած թէ մերօրեայ գիտաշխատողներուն, կը շարունակէ հայթայթել ուսանելի եւ մշակելի հարուստ, անսպառ ատաղձ ու հումք։
Բայց ինչպէս որ Թուրքիոյ եւ Ռուսաստանի հետ Հայաստանի եւ հայութեան պատմական կենսափորձին վերաբերեալ վերեւի հատուածով մէջբերուած Ալ․ Երիցեանի արժեւորումներն ու եզրայանգումները ցոյց կու տան, հայոց անմահ մեծերուն պատգամած ուղիները անպայման դիմացած չեն ժամանակի ու կեանքի քննութեան՝ փորձաքարին։
Վերջին երկու հարիւրամեակի ընթացքին, ժամանակի ամէնէն լուսամիտ եւ յառաջդիմական մտածողութեանց հետ քայլ պահելով եւ զանոնք հայացնելով հանդերձ՝ ՀԱՅ ՄԻՏՔը շատ անգամներ յաւելեալ տուրք – անհարկի ըլլալու աստիճան – վճարած է թրքական թէ ռուսական, արեւմտեան թէ արեւելեան կողմնորոշումներուն փարելու, կամ՝ անոնց միջեւ ընտրութիւն կատարելու փորձութեանց։
Մինչդեռ մեր բոլոր մեծերուն համար ալ տեսանելի կամ նկատելի եղած է, այս կամ այն չափով, ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԿՈՂՄՆՈՐՈՇՈՒՄը մշակելու, ամբողջացնելու եւ այժմականացնելու ՄԷԿ ու ՄԻԱԿ ԸՆՏՐԱՆՔը՝ իբրեւ անփոխարինելի գրաւականը ԱՆԿԱԽՈՒԹԵԱՆ ու ԱԶԱՏՈՒԹԵԱՆ, ԱՐԴԱՐՈՒԹԵԱՆ եւ ԲԱԶՄԱԿՈՂՄԱՆԻ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ՄԵՐ ԵՐԹԻ ՅԱՂԹԱՆԱԿԻՆ։
Բարի լոյս՝ ազգային մեր ժառանգութեան նկատմամբ նաեւ քննական, քննադատական մօտեցում ցուցաբերելու, յարդէն մաքրուած ցորենը գուրգուրանքով պահելու եւ մշակելու իմաստութեան, որուն այնքա՜ն պէտք ունինք յատկապէս մեր օրերուն, յեղափոխական վճռականութեամբ պետական մեր տունը կարգի բերելու ինքնամաքրման այս դժուարին փուլին։
Իր սեփական ՀԱՒԱՔԱԿԱՆ ՈՒԺէն դուրս՝ պահանջատէր հայութեան առջեւ որեւէ այլ ընտրանք կամ փրկարար ելք մնացած չէ։
Իսկ հաւաքական մեր ուժին ՇՂԹԱՅԱԶԵՐԾՄԱՆ երաշխիքը մեր ներքին արատներէն մաքրուելու զօրաշարժին մէջ կը կայանայ։
Յուշաքար՝ Ալ․ Երիցեանի
facebook.com/nazaretberberian/posts/2892000740890881
