ՆԱԶԱՐԷԹ ՊԷՐՊԷՐԵԱՆ – ՅՈՒՇԱՏԵՏՐ – Վազգէն Սարգսեան – Վերանկախացեալ Հայաստանի Հանրապետութեան նահատակ Սպարապետը՝ Ազգային Հերոսը

ՆԱԶԱՐԷԹ ՊԷՐՊԷՐԵԱՆ – ՅՈՒՇԱՏԵՏՐ – Վազգէն Սարգսեան – Վերանկախացեալ Հայաստանի Հանրապետութեան նահատակ Սպարապետը՝ Ազգային Հերոսը

ՆԱԶԱՐԷԹ ՊԷՐՊԷՐԵԱՆ – ՅՈՒՇԱՏԵՏՐ – ՆԱԽՈՐԴԸ:

Յուշատետր

Վազգէն Սարգսեան (1959-1999).
Վերանկախացեալ Հայաստանի Հանրապետութեան նահատակ Սպարապետը՝ Ազգային Հերոսը

Ն. Պէրպէրեան

Մարտ 5ին հայ ժողովուրդը կը նշէ ծննդեան տարեդարձը մեր ժամանակներու ինքնատիպ հերոսի մը եւ, միանգամայն, հայոց նահատակ Սպարապետին՝ Վազգէն Սարգսեանի։

Անշուշտ իր մահուան ողբերգական պարագաները յուզական ծանր մթնոլորտով մը պատած են յետ մահու «Հայաստանի Հանրապետութեան Ազգային Հերոս»ի փառքին արժանացած Վազգէն Սարգսեանի անձն ու գործը, այլեւ տեղն ու դերը հայոց պատմութեան նորագոյն ժամանակաշրջանի ոսկեմատեանին մէջ։

Վերանկախացեալ Հայաստանի Հանրապետութեան Ազգային Ժողովի նիստերու դահլիճին մէջ 27 Հոկտեմբեր 1999ին գործուած քաղաքական քստմնելի ոճիրը, որ բրտօրէն կտրեց կեանքի թելը քառասուն տարիքը դեռ նոր թեւակոխած օրուան Հ.Հ. վարչապետ Վազգէն Սարգսեանի – Հ․Հ․ Ազգային Ժողովի ատենի նախագահ Կարէն Դեմիրճեանի եւ նահատակեալ միւս բարձրաստիճան պետական այրերու կողքին -, հասկնալիօրէն կը խտացնէ եւ կը թանձրացնէ արժեւորման երանգները անցեալ դարավերջի հայ ազգային-քաղաքական մեծ գործիչի դիմանկարին։

Աւելի քան քսան տարի անցած է արժանաւորապէս «Սպարապետ» հռչակուած Վազգէն Սարգսեանի եղերական կորուստէն ասդին, բայց դեռ չեն խաղաղած ընդվզումի բուռն ալիքները, ոչ ալ յագեցած է անոր արժէքին շուրջ առասպելականացման փառահեղ քող մը հիւսելու արդարացի մղումը։

Այդ բոլորով, տարիներու սահանքին հետ, տակաւ կը բիւրեղանայ նշանակութիւնը հայոց երկնակամարէն Վազգէն Սարգսեանի ասուպի պէս անցքին, որ իր ետին մնայուն դրոշմ մը ձգեց հայոց սերունդներու հաւաքական յիշողութեան մէջ՝ իբրեւ Արցախի ազատագրման յառաջապահ մարտիկի, Հայաստանի վերանկախացման հաւատաւոր դրօշակիրի, հայոց պետականութեան վերականգնման երախտաւորի եւ, մանաւա՛նդ, մերօրեայ հայոց ազգային բանակի հիմնադիրի։

Հայաստանի վերանկախացման նուաճումին եւ Արցախի իրողական ազատագրման մէջ Վազգէն Սարգսեանի խաղացած պատմակերտ առաքելութեան մասին համայնագիտական աղբիւրները համաձայն են Ուիքիփետիայի հետեւեալ խիտ, այլեւ պերճախօս արժեւորման․-
«1990 թուականի դրութեամբ՝ Վազգէն Սարգսեանը դարձել էր Հայոց Համազգային Շարժման առաջնորդներից մէկը: Սարգսեանը ընտրուեց Հայաստանի խորհրդարանի պատգամաւոր 1990 թուականի ընտրութիւններում: Նա եղել է Գերագոյն Խորհրդի պաշտպանութեան եւ ներքին գործերի մշտական յանձնաժողովի նախագահ մինչեւ 1991 թուականի Դեկտեմբերը: Իր նախաձեռնութեամբ հիմնադրուել են «Երկրապահ» կամաւորականների ջոկատները: 26 ջոկատից բաղկացած 2300 անձնակազմով այն առաջին պաշտօնական հայկական զինուորական ստորաբաժանումն էր, որը գործում էր Մոսկուայից անկախ: Այս անձնակազմն էլ դարձաւ հայկական բանակի ստեղծման հիմքը:

«Քանի որ Վազգէն Սարգսեանը մեծ համբաւ ունէր հայ կամաւորական ջոկատներում եւ բանակի սպայական կազմում, նշանակուեց անկախ Հայաստանի առաջին պաշտպանության նախարար 1991 թուականի Դեկտեմբերին: 1992 թուականի Յունուարի 28ին Հայաստանի կառավարութիւնը պատմական որոշում ընդունեց, որով պաշտօնապէս ստեղծուեցին Հայաստանի զինուած ուժերը: Արցախում ռազմական գործողութիւնների աճի հետ 1992 թուականի Մարտին Սարգսեանը յայտարարեց, որ Հայաստանին անհրաժեշտ է 30․000 զինուոր ունեցող հզօր բանակ, որպէսզի ապահովուի երկրի անվտանգութիւնը: 1992 թուականի Մայիսի 9ին գրանցուեց առաջին լուրջ յաջողութիւնը Արցախում՝ Շուշիի ազատագրմամբ: Ոչ-պակաս կարեւոր յաջողութիւն էր մի քանի շաբաթ անց Բերձորի ազատագրումը, որով Արցախը ցամաքով կապուեց Հայաստանին:

«1992 թուականի ամրանը իրավիճակը օրհասական էր հայկական զինուած ուժերի համար, երբ Ադրբեջանը ձեռնարկեց Գորանբոյ գործողութիւնը, ինչի հետեւանքով օկուպացուեց Արցախի հիւսիսային հատուածը: 1992 թուականի Օգոստոսի 15ին Սարգսեանը կոչ արեց հայ տղամարդկանց՝ կամաւորագրուել զինուած ուժերում եւ յետ մղել Ադրբեջանի գրոհները Արցախի հիւսիսում: Նա հեռուստատեսային իր ելոյթում ասաց՝
«Իւրաքանչիւր շրջանից 10-15ական հոգի, հին տղաներից, փորձառուներից, մահապարտներից, որոնք գնալու են, կռուելու են ամենա-ամենադժուարին հատուածում, որտեղ, նորից եմ ասում, մեռնելու եւ կենդանի մնալու հաւանականութիւնը կէսի կէս է։ Եթէ մենք վաղը չէ միւս օրը հաւաքուեցինք եւ եթէ մենք կարողացանք 500 հոգանոց մահապարտների այդ գումարտակն ստեղծել, ուրեմն մենք դեռ կանք, մենք դեռ կռուելու եւ յաղթելու ենք։ Եթէ չյաղթեցինք, այն ժամանակ ես կը համարեմ, որ իսկապէս իմ հրաժարական տալու ժամանակը եկել է։

«Սարգսեանի կոչով ձեւաւորուած գումարտակը՝ «Արծիւ մահապարտներ»ը, կազմաւորուեց 1992 թուականի Օգոստոսի 30ին՝ գեներալ մայոր Աստուածատուր Պետրոսեանի հրամանատարութեան ներքոյ եւ պարտութեան մատնեց ադրբեջանական զօրքերին Մարտակերտի շրջանի Գանձասար վանական համալիրի եւ Չլդրան գիւղի մօտ, համապատասխանաբար՝ 1992 թուականի Օգոստոսի 31ին եւ Սեպտեմբերի 1ին: Համաձայն Հայաստանի պաշտպանության նախարարության՝ մահապարտների գումարտակը կանգնեցրեց ադրբեջանցիների առաջխաղացումը եւ բեկեց պատերազմի ընթացքը հայերի օգտին: 1994 թուականի զինադադարով աւարտուեց Արցախեան Ազատամարտը հայկական բանակի յաղթանակով:

«1992 թուականի Հոկտեմբերից մինչեւ 1993 թուականի Մարտը Վազգէն Սարգսեանը զբաղեցրել է Հ․Հ․ նախագահի խորհրդականի պաշտօնը պաշտպանության հարցերի գծով եւ Հ․Հ․ սահմանամերձ գօտիներում Հ․Հ․ նախագահի յատուկ ներկայացուցչի պաշտօնը: Դրանից յետոյ նա նշանակուել է Հ․Հ․ պաշտպանութեան, ազգային անվտանգութեան եւ ներքին գործերի գծով պետնախարար:

Այս պաշտօններում Սարգսեանը մեծ դեր ունեցաւ Հայաստանի բանակի կայացման գործում: Միւս հիմնական հրամանատարների հետ նա ղեկավարեց գլխաւոր ռազմական գործողութիւնները Արցախում: Յատկապէս նա ակտիվօրէն միաւորեց մի քանի կիսանկախ ստորաբաժանումներ պատերազմական գօտում:

Քաղաքական քաոսը Ադրբեջանում եւ ադրբեջանական բանակի մարտունակութեան անկումը, ինչպէս նաեւ հայկական զօրամիաւորների խմբաւորումը թոյլ տուեցին հայկական ուժերին՝ վերահսկողութեան տակ վերցնել Արցախը եւ դրա յարակից մի քանի շրջան: 1993 թուականին Սարգսեանը հիմնեց եւ գլխաւորեց Երկրապահ Կամաւորական Շարժումը, որի մէջ ընդգրկուեց մօտ 5000 պատերազմի վետերան, եւ որը առաջատար դիրք ունեցաւ Հայաստանի քաղաքականութեան մէջ եւ հիմք հանդիսացաւ Սարգսեանի համար հասնել իշխանութեան:

«1993 թուականին հայկական ուժերը ազատագրեցին Քարվաճառը, որից յետոյ Թուրքիան փակեց իր սահմանը Հայաստանի հետ: 1993 թուականի ամրանը հայկական ուժերը ազատագրեցին Ֆիզուլիի շրջանը, Ջաբրայիլը եւ Կովսականը: 1994 թուականի Մայիսի 5ին Բիշքեկեան արձանագրութիւնը ստորագրուեց Հայաստանի, Ադրբեջանի եւ Արցախի կողմից: Արցախը դէ ֆակտօ ձեռք բերեց անկախութիւն, սակայն այն մնում է միջազգայնօրէն չճանաչուած հանրապետութիւն»:

․․․

Պատմական տարողութեամբ իր կատարած այս մեծագործութեանց կողքին, Վազգէն Սարգսեան նաեւ կը խորհրդանշէ ծինային արատները համազգային մեր վերածնունդն ու հայոց անկախ եւ ազատ պետականութեան վերականգնումը յատկորոշող ներքին թերութիւններուն եւ սահմանազանցումներուն։

Միայն մէկ օրինակ, այլեւ հաւաքական մեր յիշողութեան մէջ անջնջելի մնացած դառնագոյն իրաւախախտում մը մատնանշելու համար՝ մտաբերենք 1996ի նախագահական ընտրութեանց առիթով Վազգէն Սարգսեանի որդեգրած բռնակալական վարքը, երբ յանուն եւ յօգուտ ընտրութիւնը կորսնցուցած Լեւոն Տէր-Պետրոսեանի իշխանութիւնը սեփական ժողովուրդին բրտօրէն պարտադրելու կամակորութեամբ՝ ան ոչ միայն քուէարկութեանց արդիւնքը կեղծելու պետական վարչամեքենային արջի ծառայութիւնը հովանաւորեց, այլեւ ամենայն լակոնականութեամբ սեփական ժողովուրդին սպառնաց, որ նոյնիսկ եթէ հարիւր տոկոսով վստահութեան իր քուէն տուած ըլլար մրցակից թեկնածուին՝ Վազգէն Մանուկեանի, Հ․Հ․ նախագահի աթոռին բազմած պիտի մնար Վազգէն Սարգսեանի թեկնածու Լեւոն Տէր-Պետրոսեանը։

Նման սահմանախախտումը ինքնին բաւարար է՝ հաստատելու համար, որ բոլոր վաւերական ՄԵԾերուն պէս, Վազգէն Սարգսեան ինք եւս սայթաքումներ ունեցաւ եւ, օրինաչափօրէն, մեծ սխալներ գործեց։

Բայց այսօր ծննդեան տարեդարձն է Հայոց Սպարապետներու Համաստեղութեան այս նորագոյն, այլեւ տարաբախտ ներկայացուցիչին, որու կեանքին մանրամասները՝ անհամեմատօրէն գերակշռող լուսաւոր էջերով, ինչպէս եւ պարագայաբար գլուխ ցցած կամակոր վրէպներով, միշտ պէտք է յուշել նորահաս սերունդներուն, որպէսզի աւելի շօշափելի եւ մարդկային գիծերով քանդակուի անոր առասպելական կերպարը Վազգէն Սարգսեան ազգային հերոսին։

Արարատեան դաշտի «Արարատ» գիւղի ծնունդ էր Սարգսեան Զաւէնի որդի Վազգէնը։ 1979ին աւարտած էր Երեւանի Ֆիզիկական Կուլտուրայի Ինստիտուտը եւ անմիջապէս մարմնամարզութեան ուսուցիչի պաշտօն ստանձնած էր իր ծննդավայրի միջնակարգ վարժարանին մէջ։ 1983ին ստանձնած էր Արարատի ցեմենտի գործարանի Համայնավար կուսակցութեան Երիտասարդական կազմակերպութեան քարտուղարի պաշտօնը, որ վարեց մինչեւ 1986։

Շնորհալի արձակագիր էր Վազգէն Սարգսեան եւ 1986ին միացաւ «Գարուն» ամսագրի խմբագրութեան՝ իբրեւ հրապարակախօսութեան բաժնի վարիչ։ Խմբագրական աշխատանքի այդ տարիները նաեւ անկիւնադարձ մը կազմեցին Վազգէն Սարգսեանի հասարակական-քաղաքական կեանքին մէջ։ Հակախորհրդային եւ ազգային-ազատագրական պայքարի խմորումներու գաղափարական հնոցներէն մէկն էր «Գարուն»ի խմբագրութիւնը։ Վազգէն հոն հանդիպեցաւ, մտերմացաւ եւ յայտնագործեց հետագայ իր մնայուն զինակիցները «Ղարաբաղ Կոմիտէ»ի։ Նաեւ լոյս ընծայեց (1987ին) իր «Հացի Փորձութիւն» գրական հատորը, որուն համար արժանացաւ Հայաստանի Կոմերիտմիութեան մրցանակին։

1988ին արդէն Վազգէն Սարգսեան գրաւած էր Ղարաբաղեան Համաժողովրդական Շարժման մարտական յառաջապահի դիրքը։ Այդպէ՛ս մեկնարկեց եւ աւելի քան տասը տարի առաջին դիրքերու վրայ շարունակուեցաւ ազատամարտիկի եւ քաղաքական գործիչի հերոսական վերելքը Վազգէն Սարգսեանի։ «Ղարաբաղ Կոմիտէ»ի մարտական ղեկավարի սկզբնական պատասխանատուութեան վրայ Վազգէն Սարգսեան գումարեց, յաջորդաբար, «Երկրապահ Կամաւորականների Միութեան» հիմնադիրի եւ ղեկավարի դիրքը։

Եղաւ վերանկախացեալ Հայաստանի Հանրապետութեան առաջին պաշտպանութեան նախարարն ու հայոց ազգային բանակին հիմնադիրը։

Այնուհետեւ տարիներով վարեց անպաշտօն նախարարի պաշտօնը՝ ռազմաքաղաքական գլխաւոր յենարանը դառնալով Հայաստանի անդրանիկ նախագահ Լեւոն Տէր-Պետրոսեանի։ 1995ին ան վերստին ստանձնեց պաշտպանութեան նախարարի պաշտօնը եւ այդ դիրքէն շարունակեց իր քաղաքական ասպարէզի վերելքը մինչեւ 1998ի իշխանափոխութիւնը եւ, այնուհետեւ, 1999ին Հ.Հ. վարչապետութեան ստանձնումը։

Իրապէս ասուպի անցք մը եղաւ Վազգէն Սարգսեանի յայտնութիւնը հայոց երկնակամարին վրայ։ Բայց իր անունին կապեց վաղուան մեր սերունդներուն համար ազատ ու անկախ ապրելու այնպիսի արի գործեր, որոնք անշուշտ միայն իր անձով չիրականացան, բայց որոնց նուաճումին մէջ վճռորոշ ներդրում ունեցաւ եւ արժանաւորապէս Շարժման անվիճելի ղեկավարի պատուանդանին բարձրացաւ Արարատեան դաշտի հերոսատիպ այս ծնունդը։

Հայոց տարաբախտ վերջին Սպարապետը։

ՆԱԶԱՐԷԹ ՊԷՐՊԷՐԵԱՆ