ՆԱԶԱՐԷԹ ՊԷՐՊԷՐԵԱՆ – ԲԱՐԻ ԼՈՅՍ – Նա գնում էր կրկին դէպի հեռուն այն լուրթ, Դէպի լեառը անհաս ու վեհանիստ,- Դէպի գագաթը բարձր, որ իր ժողովուրդը Համարել է յաւէտ իր գոյութեան խորհուրդը»։
Nazareth Berberian – ««ՆԱԽՈՐԴ ԲԱՐԻ ԼՈՅՍԸ»»
ԲԱՐԻ ԼՈՅՍ
«Նա գնում էր կրկին դէպի հեռուն այն լուրթ,
Դէպի լեառը անհաս ու վեհանիստ,-
Դէպի գագաթը բարձր, որ իր ժողովուրդը
Համարել է յաւէտ իր գոյութեան խորհուրդը»։
13 Մարտ 2020
Բարի լոյս՝ մեր ժողովուրդին ՃԱՆԱՊԱՐՀԻ ԳԻՐՔԸ հայոց սերունդներուն ԱՆՓՈԽԱՐԻՆԵԼԻ ԱՒԱՆԴ կտակած անմահն ԵՂԻՇԷ ՉԱՐԵՆՑԻՆ։
Մարտ 13ի այս օրը հայ ժողովուրդը բիւր օրհնանքով կը նշէ ծնունդը իր անմահներու համաստեղութեան մէջ ՀԱՅՈՒ ՅԵՂԱՓՈԽԱԿԱՆ ՏԱՐԵՐՔին անսպառ շունչն ու անսանձ թռիչքը շղթայազերծած հանճարեղ Չարենցին։
Յուշատետրի փոստը հազիւ նախաճաշակ մը կը փոխանցէ այն անհուն եւ անեզր ՏԻԵԶԵՐՔին մասին, որ Չարենցի գրականութեամբ բացուեցաւ հայ մարդուն առջեւ՝ Ազգի եւ Հայրենիքի ուղին լուսաւորող ու հունաւորող իր խոհականութեամբ եւ յեղափոխական շունչով։
Բարի լոյս՝ տարուան որեւէ օրը եւ օրուան որեւէ ժամուն ՀԱՅՕՐԷՆ ժամանակին հետ քայլ պահելու եւ դարու շունչով երկրագունդի երեսին փոքր ածուի մեր տեղն ու արժէքը հաստատագրելու ՑԱՐԵՆՑԵԱՆ ԻՆՔՆԱՎՍՏԱՀՈՒԹԵԱՆ։
Իրաւամբ բոլոր եղանակներուն հանճարեղ երգիչն է Չարենց եւ բնաւ ալ զարմանալի կամ բռնազբօսիկ չէ, որ նոյնիսկ այսպէս կոչուած Քորոնա ժահրի համաճարակով ահաբեկուած մարդկութեան այս անձկագին օրերու մթնոլորտին մէջ, երբ ամէնուր տարակուսանքը կը կրծէ մարդ էակին գոյատեւման ու լինելութեան ներուժը եւ հարցականի տակ կ՚առնուին արժանաւորութիւնն ու մարդկայնութիւնը քաղաքակրթական զարգացման ընդհանուր ուղղութեան՝ Չարենցի յուզաշխարհով ու խոհերով լոյսի տակ բերենք մարդկային տուայտանքը․․․ յաւերժական հանգիստի որոնման ճանապարհին։
Բարի լոյս՝ անմահն ԽԱՉԱՏՈՒՐ ԱԲՈՎԵԱՆի անյայտ վախճանի առեղծուածէն հայ ժողովուրդի ճանապարհի գիրքին համար դասեր քաղելու Չարենցի յայտնատեսութեան՝ «Դէպի լեառը Մասիս» խորագրով բանաստեղծութեամբ, որմէ քաղուած է հետեւող հատուածը։
Որքան Չարենցի մօտ տիրական եղաւ վերջնական ճշմարտութիւնը յայտնագործողի ՅԵՂԱՓՈԽԱԿԱՆ ԻՆՔՆԱՎՍՏԱՀՈՒԹԻՒՆը, այնքան խորաթափանց եւ ողջախոհ եղաւ ՍԵՓԱԿԱՆ ԻՐԱՒԱՑԻՈՒԹԻՒՆը անվարան նաեւ հարցականի տակ առնելու ԻՆՔՆԱԳԻՏԱԿՑՈՒԹԻՒՆը։
Առանց ԱՐՄԱՏԱԿԱՆ ՅԵՂԱՇՐՋՈՒՄի յառաջընթաց չ՚արձանագրուիր, ինչպէս որ առանց ՀԱՇՈՒԵՅԱՐԴԱՐ ՊԱՐՏԱԴՐՈՂ ՏԱՐԱԿՈՒՍԱՆՔի հնարաւոր չէ ԻՆՔՆԱՍՐԲԱԳՐՄԱՆ բովէն անցնիլ։
Ոչ միայն հայ ժողովուրդի կեանքին մէջ, այլեւ հանուր մարդկութեան քաղաքակրթական զարգացման ընթացքին։
Բարի լոյս՝ Խաչատուր Աբովեանի առեղծուածով Չարենցի վերծանած խոկումի աշխարհին, ուր ներքին տարակուսանքի եւ ինքնավստահ հաստատակամութեան անխուսափելի բախումով կը հարթուի յառաջխացքի ամէն ուղի։
*
* *
ԵՂԻՇԷ ՉԱՐԵՆՑ
Դէպի լեառը Մասիս – Հատուած
(Ակսէլ Բակունցին՝ պայծառ բարեկամիս)
Սկսեց կարդալ մի հատուած,
Յետոյ խորասուզուեց – եւ մինչեւ առաւօտի
Շողն առաջին ընկաւ սենեակից ներս –
Նա կարդում էր, կարդում էր, մոռացած, որ պիտի
Շուտով թողնի ամբողջը եւ ելնի վեր…
Երկա՛ր, երկա՛ր կարդաց։- Մի երկու տեղ
Նկատեց փոքրիկ վրիպումներ
Եւ մատիտով ուղղեց։- Յետոյ թեթեւ
Այլ ուղղումներ արաւ,- սակայն անվերջ
Գիտակցութեան տակից, իր էութեան
Մութ խորքերից, ուր միտքը վախենում էր թափանցել –
Տագնապալից աճում էր ահանման մի բան՝
Կասկածի պէս անորոշ ու անձեւ…
Արդէն մօտենում էր առաւօտը եւ նա պիտի գնար,
Սակայն կարդում էր դեռ,- եւ յանկարծ
Տագնապալից այն միտքը անհնար
Բարձրացաւ, ցցուեց ուղեղում՝ զարմանալի ուռուցիկ ու պայծառ։-
Ի՞նչ է ասում այդ գիրքը եւ ի՞նչ է բարբառում.
Զուր չէ՞ արդեօք վատնել անհատնելի իր ձիրքը.
Եւ չի՞ արդեօք եղել իր ողջունած հեռուն
Մի թիարան վատթար,- եւ այդ գիրքը՝
Իր արիւնով, սրտի իւրաքանչիւր նեարդով,
Իր վերջին ճիգով յօրինած –
Չէ՞ արդեօք խեղճութեան ու սխալի արդիւնք՝
Սերունդների երթին ի վնաս…
Վաղո՜ւց են չարաշուք այդ խոհերը խոցել
Անօգնական իր սիրտը,- սակայն ամէն անգամ
Հէնց որ հանել է գիրքը եւ կարդացել –
Ինչ-որ անհուն մի բան,
Զարմանալի մի բան՝ կարօտի
Ու թովչութեան նման անհասկանալի-
Ողողել է իր սիրտը և կոկորդում
Իբրեւ արցունք՝ յորդել… Օ՜, անձկալի
Ժամեր միայնութեա՛ն, ընդվզո՛ւմի, խոհի՛,
Ոգու ըմբոստութեան ու կորովի, –
Ստեղծագործ մտքի թռի՛չք ամեհի՝
Ճգնութեան պէս անձուկ ու թովիչ…
Եւ հայրենի բարբառը՝ որոտաձայն, յախուռն,
Ոգու անեղծ հրով սրբագործած,-
Եւ խորախոց խոհերը տարիներում անդուռ –
Միթէ սո՞ւտ է բոլորը եւ փորձա՞նք…
Միթէ մո՞ւխ է բոլորը, ոգու սայթաքո՞ւմ,-
Եւ ամէնը, որ եղել է կեանքում
Իր երազանքը սուրբ, իր ըղձանքը թաքուն –
Անիմա՞ստ է եղել, ինչպէս յորձանքով,
Գօսն օրերի դժնի յորձանուտով տարուած
Թղթէ չնչին նաւակ կամ տաշեղ, –
Եւ իր կեանքը ամբողջ եղել է սին մի հա՞րց՝
Աննպատակ ուղղած եւ ամպաշէն…
Բայց ո՛չ. ի՞նչ էլ լինի – այնուամենայնիւ
Հո չի՞ ստում կարկաչն այս բարբառի,
Այս երգեցիկ գրքի երգանման ձայնը,
Որ դիպչելով կեանքի հազարամեայ քարին՝
Պիտի ճեղքէ այդ քարը, այդ ժայռակուռ պարիսպը,
Պիտի բանայ թէկուզ փոքրիկ կածան,
Որ դպրութիւնն անցնի ու յորդանայ, ինչպէս
Ջինջ առուն է անցնում ջրանցքներով բացած։ –
Ո՛չ. չի՛ ստում բարբառը. – ահաւասի՛կ գարնան
Հեղեղների նման որոտում է իր դէմ, –
Եւ նա կարդում է յափշտակուած, կարդում է բարձրաձայն,
Իսկ դուրսը,- առաւօտ է արդէն։-
Իսկ եթէ չի՛ ստում այն կասկածը
Եւ ստում է այս գիրքը…- Նա
Տագնապասիրտ՝ գրքի նախաբանը բացեց,
Մի-երկու տող կարդաց- եւ գազազած
Պատրաստւում էր արդէն շպրտել գիրքը դէն,-
Երբ աչքերի հանդէպ ահասաստ
Յառնեց, կանգնեց յանկարծ մի բարի դէմք…
Այդ նա՛ էր – ուսուցիչը։ – Դէմքով բարի,
Ե՛ւ հարազատ, ե՛ւ սառը, խստաբարոյ,
Բարեկամի նման մտերիմ,
Ե՛ւ անյողդողդ, ե՛ւ մեղմ, ե՛ւ անսահման ներող –
Նայեց նրան մի պահ, աչքերը սեւեռեց
Նրա հոգու խորքը – եւ մարմարի պէս նուրբ
Ձեռքը եղբայրաբար գրքի վրայ դրեց
Եւ մրմնջաց հանգիստ.- Թո՛ղ, Խաչատո՛ւր։-
Այնքան քնքո՛ւշ էր ձայնը – եւ, միեւնոյն պահին,
Ահասաստ էր, ինչպէս մահուան պատգամ․․․
․․․
Եւ այժմ, նո՛յն ձայնով, նա յորդորում էր յար
Անդաւաճան մնալ իր ուխտին։ –
Եւ նա մնաց։ – Հապճեպ մի շարժումով
Գիրքը ծալեց, դրեց արկղում աւանդական,
Յետոյ հաւաքեց նամակները ու մի
Դառն հայեացքով – երկա՛ր, վերջի՛ն անգամ
Դիտեց թղթերը, արկղը, պատերը սենեակի,
Արկղը փակեց, հագաւ վերարկուն,
Գլխարկը դրեց կռնատակին –
Եւ ելաւ դուրս։ –
Առաւօտ էր արդէն։ – Այգիների վրայ
Արդէն փռել էր իր լոյսը ծիրանեգոյն
Արարատեան արեւը- եւ հուրհուրան
Առաւօտուայ միգում
Հեռուն, հորիզոնի վաղընջական ծիրում
Արթնանում էր Մասիսը վեհափառ,
Որպէս լուսէ ցնորք, որպէս հեռու
Բարեկամ անդաւաճան, կամ եղբայր։
Գիշերը չէր քնել։- Յոգնած էր, վաստակած,
Խոհերը խառնիխուռը եւ վրդովեալ,-
Յոգնած էր ու տխուր,- երբ դուրս եկաւ սակայն –
Առաւօտուայ վեհութեամբ թովուած՝
Զգաց յանկարծ իրեն այնքա՛ն թեթեւ,
Եւ այնքա՛ն, այնքա՛ն թարմացած,
Որ ամէ՛նը, ամէ՛նը, որ մնում էր ետեւը,
Իբրեւ ցնորք անցած –
Թուաց անգին ու քաղցր, հեռու ու անիրական,
Սրբագործուած, ինչպէս ոսկեղէն յուշ-
Եւ նա քայլեց հաստատ, քայլով սովորական,
Ինչպէս գնում են գործի, որ կարեւոր է յոյժ։
Դէմը – դաշտն էր անծայր, իսկ հեռւում Մասիսը,
Լեառն այն վսեմ, որի ճանապարհով մի օր
Բարձրացել էր ինքը եւ սառցանիստ
Գեղեցկութեամբ գերուել։ – Եւ այժմ, մենաւոր
Նա գնում էր կրկին դէպի հեռուն այն լուրթ,
Դէպի լեառը անհաս ու վեհանիստ,-
ՆԱԶԱՐԷԹ ՊԷՐՊԷՐԵԱՆ – ԲԱՐԻ ԼՈՅՍ
