ՆԱԶԱՐԷԹ ՊԷՐՊԷՐԵԱՆ – ԲԱՐԻ ԼՈՅՍ – ՍՈՂՈՄՈՆ ԹԵՀԼԻՐԵԱՆ – Մարդ եմ սպաննել, բայց մարդասպան չեմ

ՆԱԶԱՐԷԹ ՊԷՐՊԷՐԵԱՆ – ԲԱՐԻ ԼՈՅՍ – ՍՈՂՈՄՈՆ ԹԵՀԼԻՐԵԱՆ – Մարդ եմ սպաննել, բայց մարդասպան չեմ

Nazareth Berberian – ««ՆԱԽՈՐԴ ԲԱՐԻ ԼՈՅՍԸ»»

ՆԱԶԱՐԷԹ ՊԷՐՊԷՐԵԱՆԻ ՀԵՐԹԱԿԱՆ «ԲԱՐԻ ԼՈՅՍ»Ը

ԲԱՐԻ ԼՈՅՍ

«Մարդ եմ սպաննել,
բայց մարդասպան չեմ»։

15 Մարտ 2020

Բարի լոյս՝ Ազգի եւ Հայրենիքի ԱԶԱՏՈՒԹԵԱՆ, ԱՐԴԱՐՈՒԹԵԱՆ ու ԻՐԱՒՈՒՆՔԻ ՃԱՆԱՊԱՐՀԻՆ յաղթահասակ կանգնած հայ ժողովուրդի ԱՀԱԲԵԿԻՉ ԲՌՈՒՆՑՔՆԵՐՈՒՆ, որոնց խորհրդանիշը իրաւամբ կը հանդիսանայ ՍՈՂՈՄՈՆ ԹԵՀԼԻՐԵԱՆ։

Մարտ 15 է եւ հայոց օրացոյցը այսօր բոլորիս կը յուշէ ԱՐԴԱՐԱԴԱՏ ԱՀԱԲԵԿՈՒՄը մեր ժողովուրդին դէմ թրքական պետութեան գործադրած ցեղասպանութեան գլխաւոր ԴԱՀՃԱՊԵՏին՝ ԹԱԼԷԱԹ անուն ՀԱՅԱՍՊԱՆ ԹՈՒՐՔին։

ԲԱՐԻ ԼՈՅՍը եւ հայրենի հողի վրայ թէ հեռաւոր Տէր Զօրի անապատներուն մէջ անթաղ կորսուած մէկուկէս միլիոն մեր նահատակներուն ԲԱՐԻ ՕՐՀՆԱՆՔը թող միշտ թեւածէ հոգիներուն վերեւը հայոց բոլոր-բոլոր ԱՀԱԲԵԿԻՉՆԵՐուն, որոնք այո՛ ՄԱՐԴ ՍՊԱՆՆԵՑԻՆ, բայց բնաւ ՄԱՐԴԱՍՊԱՆ ՉԵՂԱՆ, եւ որոնք այո՛ խստագոյն ԴԱՏԱՐԱՆի առջեւ հանուեցան, բայց ճակատաբաց ԱՆՊԱՐՏ արձակուեցան։

Յուշատետրը հակիրճ ակնարկով խտացուցած է պատգամը ԹԱԼԷԱԹԻ ԱՀԱԲԵԿՈՒՄին՝ հայ ժողովուրդի շարունակուող ԲՈՂՈՔն ու ԴԱՏը յիշեցնելով ընդդէմ ՀԱՆՈՒՐ ՄԱՐԴԿՈՒԹԵԱՆ, որ պատրաստ է մէկ մարդու սպանութեան համար դատ ու դատաստան տեսնելու, բայց որ ամբողջ ժողովուրդի մը դէմ պետականօրէն գործուած սպանդին առջեւ ՊԻՂԱՏՈՍԱԲԱՐ ձեռքերը․․․ կը լուայ։

Բարի լոյս՝ Արդարներու Ահաբեկչութիւնը ՍՐԲԱԴԱՍՄԱՆ արժանացուցած Հայաստանին ու Հայութեան, որովհետեւ քաղաքական եւ ռազմական առումներով զօրեղներու ՊԵՏԱԿԱՆ անարգ ԱՀԱԲԵԿՉՈՒԹԵԱՆ դէմ՝ ճարահատ փոքր ածու հայրենիքներն ու ազգերը միայն իրենց ԱՐԴԱՐԱԴԱՏ ԱՀԱԲԵԿԻՉՆԵՐով կրնան հարթել ԻՆՔՆԱՀԱՍՏԱՏՄԱՆ ԴԺՈՒԱՐԻՆ ՈՒՂԻՆ։

*
* *

Ահա թէ ինչպէ՛ս կը նկարագրէ Թեհլիրեան ինք՝ հայոց պատմութեան մէջ յաւերժացած եւ հայոց սերունդներու յիշողութեան կիզակէտը դարձած ՊԱՀԸ ԹԱԼԷԱԹԻ ԱՀԱԲԵԿՈՒՄԻՆ.

«Առաւօտը սովորականից շուտ ելայ. արեւի շաղերը արդէն հասել էին դիմացի շէնքի պատուհանին: Հազիւ էի աւարտել թէյս եւ ուզում էի բազկաթոռը մօտեցնել պատուհանի եզրին, երբ յանկարծ դիմացի շէնքի պատշգամում տեսայ Թալէաթին:

Քարացայ. նա՞ էր արդեօք:

Այո՛…

Նա մէկ-երկու քայլ առաջ անցաւ, ուշադիր զննեց մայթը, նախ՝ վեր, ապա՝ վար, ու կարծես ի՜նչ մտքերի ծանրութեան տակ՝ գլուխը կախեց:

Ըստ երեւոյթին թեթեւ չէր կեանքը, գործած անպատում ոճրից յետոյ:

Յամենայն դէպս, թէեւ անցել էր հինգ-վեց տարի, բայց վախը անբաժան էր մնացել նրանից։ Իր լայն ուսերին կրում էր երկու հրապարակային մահավճիռներ. Պոլսոյ պատերազմական ատեանի եւ Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութեան:

Առաջինը, նրա համար, հաւանաբար ունէր բարոյական նշանակութիւն. փոխանակ վեր հանելու իր «ազգանուէր, մեծ գործը», հարազատ երկրի մէջ հարազատները դատապարտում էին նրան մահուան, իբրեւ սովորական ոճրագործի:

Բայց ժամանակը կարող էր այդ «թիւրիմացութիւնը» պարզել. ապագայ սերունդները կը հասկանային կատարած գործի արժէքը, եթէ… եթէ չլինէր Հ. Յ. Դաշնակցութեան դատավճիռը:

Այնուամենայնիւ, չկարողացաւ այդ կուսակցութեան բոլոր ղեկավարներին բնաջնջել: Բայց ո՞վ մնաց իր ճանաչածներից: Փաստօրէն մէկ հոգի՝ Գարեգին Փաստրմաճեանը: Չէ՞ր յիշում արդեօք իր վերջին զրոյցը նրա հետ…

Լծակի պէս հաստ դաստակը վեր տարաւ, ձեռքով ճակատը շփեց, ներս մտաւ:

Նայեցի ժամացոյցին. տաս էր, Ուհլանտ գնալու իր սովորական ժամը: Զէնքը առի վրաս, պատրաստ դուրս գալու:

Յանկարծ նա յայտնուեց դրան մօտ ու փղի պէս ծանրօրէն սկսեց վար իջնել: Երբ դուրս ելայ փողոց, դիմացի մայթով արդէն բռնել էր Ուհլանտի ուղին:

Սառը դատողութիւնը ինձ ասում էր, որ այս անգամ անկարող պիտի լինի ազատուել ձեռիցս. բայց եւ յուզումը բազմալեզու աղաղակներով փոթորկում էր ինձ.- «Հասի՛ր, վազի՛ր, անցի՛ր միւս մայթը ու, շեղակի կռնակից, մէջքի՛ն, գլխի՛ն, շո՛ւտ, անցի՛ր փողոցը»…

Մայթից իջայ փողոց՝ յետեւը անցնելու համար, բայց յանկարծ մի բան յետ մղեց ինձ. հազար անգամ պարզուած բացորոշ բանը այդ պահին մէկէն ի մէկ կասկածելի թուաց. նա՞ է արդեօք…

«Անցի՛ր դիմացը, դիմա՛ցը, դիմա՛ցը, ուղղակի ճակատի՛ն, շո՛ւտ, շո՛ւտ, շո՛ւտ, վազի՜ր»…

Դիմացի մայթով հաւասարուեցի նրան, արագ քայլերով բաւական յառաջացայ. անցայ նոյն մայթը, ուսկից գնում էր նա: Յետ դարձայ: Մօտենում էինք իրար: Նա գալիս էր ճեմելու ձեւով՝ ձեռնափայտը անփոյթ ճօճելով:

Մի կարճ տարածութիւն մնացած՝ զարմանալի անդորրութիւն համակեց էութիւնս: Հաւասարուելու վրայ, Թալէաթը շեշտակի նայեց ինձ. աչքերի մէջ առկայծեց մահուան սարսուռը: Վերջին քայլը բեկուեց. մի քիչ թեքուեց, որ խուսափի, բայց զէնքը դուրս քաշելս ու գլխին պարպելս մէկ եղաւ…

Թալէաթը հարուածից կարծես ցցուեց ու մի ակնթարթ հզօր մարմինը պրկուեց ձիգ, բայց երերուն. ապա՝ սղոցուած կաղնու բունի պէս երեսի վրայ տապալուեց թնդիւնով…

Բնաւ չէի կարող երեւակայել, որ այդպիսի դիւրութեամբ գետին պիտի փռուի գազանը:

Մի վայրկեան մղում ունեցայ բոլոր գնդակները պարպելու մէջքին, բայց փոխանակ կրակելու, ատրճանակս նետեցի: Սեւ, թանձր արիւնը վայրկեանապէս լճացաւ Թալէաթի գլխի շուրջ. կարծես ջարդուած անօթից մազութ էր դուրս թափւում… Բայց լճացող արիւնը կարծես դիւթել էր ինձ:

…Մայթի վրայ նոյն դիրքում ընկած էր հրէշը: …Համակուած էի հոգեկան այնպիսի մի ներքին գոհունակութեամբ, որի նմանը չէի ապրել երբեք: Արճիճի պէս վրաս ծանրացած տեւական մղձաւանջը չքացել էր յանկարծ: Ամէն բան փոխուել էր կարծես. կաշկանդուած հոգիս ազատ ու լայնարձակ թռչում էր. կարծես էութեամբ ձերբազատուած՝ մտքերս շրջան էին անում աշխարհի բոլոր ծանօթ անկիւններում…»։

(Մինախորեան Վահան, «Սողոմոն Թեհլիրեան. Վերյիշումներ», «Յուսաբեր», Գահիրէ, 1956)։

*
* *

Եւ ահա ամփոփ երկխօսութիւն՝ Թեհլիրեանի դատավարութենէն․-

Դատարանի նախագահ․- Դուք ձեզ ինչո՞ւ յանցաւոր չէք համարում։
Թեհլիրեան․- Ինքս ինձ յանցաւոր չեմ համարում, որովհետեւ խիղճս հանգիստ է:

Նախագահ․- Խիղճդ ինչո՞ւ է հանգիստ:
Թեհլիրեան․- Մարդ եմ սպաննել, բայց մարդասպան չեմ:

Նախագահ․- Թալէաթ փաշային ուզում էի՞ք սպաննել:
Թեհլիրեան․- Այս հարցը չեմ հասկանում: Ես նրան արդէն սպաննել եմ:

Նախա‎գահ․- Ուզում եմ ասել` նրան սպաննելու ծրագիր ունէի՞ք:
Թեհլիրեան- Ես որեւէ ծրագիր չունէի:

Նախագահ.- Ե՞րբ արթնացաւ այդ գաղափարը:

Թեհլիրեան․- Դէպքից մօտ երկու շաբաթ առաջ ինձ շատ վատ էի զգում, ջարդերի պատկերները աչքերիս առաջ էին: Մօրս դիակը տեսայ: Այդ դիակը ոտքի ելաւ, կանգնեց առջեւս եւ ասաց ինձ.- դու տեսար, որ Թալէաթը այստեղ է ու անտարբե՞ր ես մնում:

Նախագահ․- Իսկ դուք ի՞նչ արեցիք:

Թեհլիրեան․- Յանկարծ արթնացայ եւ որոշեցի այդ մարդուն սպաննել:

ՆԱԶԱՐԷԹ ՊԷՐՊԷՐԵԱՆ – ԲԱՐԻ ԼՈՅՍ – ՍՈՂՈՄՈՆ ԹԵՀԼԻՐԵԱՆ – Մարդ եմ սպաննել, բայց մարդասպան չեմ