ՅՈՒՇԱՏԵՏՐ – 17 Ապրիլ 1922 – Արամ Երկանեան եւ Արշաւիր Շիրակեան Պերլինի մէջ ահաբեկեցին Պեհաէտտին Շաքիրն ու Ճեմալ Ազմին

ՆԱԶԱՐԷԹ ՊԷՐՊԷՐԵԱՆ – ՅՈՒՇԱՏԵՏՐ – 17 Ապրիլ 1922 – Արամ Երկանեան եւ Արշաւիր Շիրակեան Պերլինի մէջ ահաբեկեցին Պեհաէտտին Շաքիրն ու Ճեմալ Ազմին

ՆԱԶԱՐԷԹ ՊԷՐՊԷՐԵԱՆ – ՅՈՒՇԱՏԵՏՐ – ՆԱԽՈՐԴԸ:

Յուշատետր

17 Ապրիլ 1922.
Արամ Երկանեան եւ Արշաւիր Շիրակեան Պերլինի մէջ ահաբեկեցին Պեհաէտտին Շաքիրն ու Ճեմալ Ազմին․

– «Այսպէ՛ս Սպաննեցինք» մեր ժողովուրդին դէմ Թուրքիոյ պետականօրէն գործադրած ցեղասպանութեան պատասխանատուները

Ն. Պէրպէրեան

Հայ ժողովուրդի ինքնաճանաչման եւ ինքնահաստատման, ապրած արհաւիրքին ու կուտակած ցասումին, ազգովին անճիտման եւ արդարագոյն վրիժառութեան, այլեւ ու մանաւանդ գողգոթային ու յարութեան յուշարար էջերէն մէկը կը բացուի օրացոյցի Ապրիլ 17ի օրը։

17 Ապրիլ 1922ին, Պերլինի փողոցներէն մէկուն վրայ, արդար մահապատիժի ենթարկուեցան Հայ ժողովուրդին դէմ թրքական պետութեան գործադրած ցեղասպանութեան գլխաւոր պատասխանատուներէն Պեհաէտտին Շաքիրն ու Ճեմալ Ազմին։

Հայ ժողովուրդի բազմաչարչար կեանքին ու արհաւրալից պատմութեան էապէս սփոփարար պահերէն մէկը կը խորհրդանշէ 1922 թուականի այդ նշանակալից օրը՝ 17 Ապրիլը, երբ Պերլինի փողոցներէն մէկուն վրայ արդարադատ մահապատիժի ենթարկուեցան, նոյն տեղը եւ միաժամանակ, Թուրքիոյ գործադրած Հայոց Ցեղասպանութեան գլխաւոր պատասխանատուներէն երկուքը։

Յատկապէս բժիշկ Պեհաէտտին Շաքիր ոչ միայն գլխաւոր պատասխանատուն էր Հայասպանութիւնը պետականօրէն կազմակերպելու եւ գործադրելու նպատակով Իթթիհատի կողմէ կեանքի կոչուած «Յատուկ Կազմակերպութեան», այլեւ՝ մտայղացողն էր հայ նորածինները բնաջնջելու ցեղասպանական «գիւտ»ին, որու կիրարկման ամէնէն ահաւոր եղանակներէն մէկը եղաւ բազմահազար հայ մանուկներ Տրապիզոնի բացերը՝ Սեւ Ծով թափելու եւ խեղդամահ սպաննելու ոճրագործութիւնը։

Իսկ Ճեմալ Ազմի, որ Իթթիհատի ղեկավար մարմնի անդամ էր եւ Առաջին Աշխարհամարտի ժամանակ ընդհանուր կուսակալն էր Տրապիզոնի, անձամբ նախաձեռնեց եւ հսկեց Պեհաէտտին Շաքիրի յղացած հայ մանուկներու ծովամոյն բնաջնջման ոճիրին գործադրութեան։

Դաշնակցական երկու երիտասարդներ՝ Արամ Երկանեան եւ Արշաւիր Շիրակեան միասնաբար գործադրեցին թուրք երկու ջարդարարներուն ահաբեկումը, որ մաս կը կազմէր Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութեան 9րդ Ընդհանուր ժողովին (գումարուած Երեւան, 1919ին) որոշած «Նեմեսիս» գործողութեանց շարքին։

Հայ ժողովուրդին դէմ թրքական իշխանութեանց կողմէ պետականօրէն ծրագրուած, կազմակերպուած ու գործադրուած ցեղասպանական ոճիրին գլխաւոր պատասխանատուները ահաբեկելու Դաշնակցութեան որոշումը, առաջին հերթին, հայ ժողովուրդի բիւրաւոր «նահատակներուն կտակն էր» անշո՛ւշտ, ինչպէս որ հետագային Արշաւիր Շիրակեան պիտի ընդգծէր՝ իր յուշերը հրատարակութեան յանձնելով։

Դաշնակցութեան կայացուցած «Նեմեսիս»ի որոշումը նաեւ քաղաքական քայլ էր, որովհետեւ Առաջին Աշխարհամարտի աւարտին, յաղթական Դաշնակիցներու կողմէ կեանքի կոչուած Պոլսոյ Պատերազմական Ատեանը, Հայոց Ցեղասպանութեան պատասխանատուները ի բացակայութեան դատելով եւ անոնց դէմ մահապատիժի դատավճիռ արձակելով հանդերձ, երբեք քաղաքական կամքը չցուցաբերեց արդարութիւնը գործադրելու։

Իսկ յանցապարտները իրենք փախուստ տուին Պոլիսէն՝ անուն եւ հասցէ փոխելով ու անյայտանալով։

Ատենին՝ հայ ժողովուրդն ու անոր մարտունակ կամքը մարմնաւորող Դաշնակցութիւնը չէին կրնար այդպէս անպատիժ ձգել Հայաստանի հայաթափման եւ հայ ժողովուրդի ցեղասպանութեան պատասխանատու թուրք եղեռնագործները։

*
* *

«Նեմեսիս»ի որոշումին գործադրութիւնը, սակայն, անմիջապէս չսկսաւ։ Նորանկախ Հայաստանի Հանրապետութիւնը կ՚ապրէր ոտքի կանգնելու դժուարին ժամանակը։ Հիւսիսէն պոլշեւիկները եւ արեւելքէն քեմալականները, իւրաքանչիւրը իրեն յատուկ հաշուարկներով, նոր դաւեր կը նիւթէին Հայաստանի եւ հայ ժողովուրդին դէմ եւ Դաշնակցութիւնը, իբրեւ անկախութեան նուաճման առաջատար ուժը եւ նորաստեղծ հայոց պետականութեան փաստացի իշխանութիւնը, վերապրող հայութեան գոյատեւման կռուանները ապահովելու առաջնահերթ մարտահրաւէրը կը դիմագրաւէր։

Որոշումէն տարի մը ետք միայն ձեռնարկուեցաւ «Նեմեսիս»ի գործադրութեան։

Նաեւ՝ «Նեմեսիս»ի առաջին հարուածը չեղաւ Պ. Շաքիրի եւ Ճ. Ազմիի ահաբեկումը։ Ընդհակառակն՝ եղաւ վերջին գործողութիւններէն մէկը, որովհետեւ ինչպէս որ «Նիւ Եորք Թայմզ»ի 19 Ապրիլ 1922ի համարով լոյս տեսած ահաբեկման թղթակցութիւնը կ՚ընդգծէ, մեծապետական հետախուզական սպասարկութիւնները արդէն սկսած էին կռահել, որ «Նեմեսիս»ի գործողութիւնները կը վերահսկուէին Մ. Նահանգներէն գործող… կեդրոնի մը կողմէ։

Փաստօրէն «Նեմեսիս»ի առաջին գործողութիւնը իրականացաւ 15 Մարտ 1921ին, Պերլինի մէջ, Սողոմոն Թեհլիրեանի ձեռամբ։

Ահաբեկուեցաւ իթթիհատական պարագլուխ ու Մեծ Եղեռնի օրերուն ներքին գործոց նախարար Թալէաթ Փաշան։

Իսկ 5 Դեկտեմբեր 1921ին, Հռոմի մէջ, Արշաւիր Շիրակեանի կողմէ ահաբեկուեցաւ իթթիհատական վարչապետ Սայիտ Հելիմ Փաշան։

17 Ապրիլ 1922ին էր, որ կարգը հասաւ Մեծ եղեռնի «գլխաւոր ճարտարապետ» Պեհաէտտին Շաքիրի եւ Տրապիզոնի հայոց սպանդը անձամբ գլխաւորած կուսակալ Ճեմալ Ազմիի։

«Նեմեսիս»ի 17 Ապրիլ 1922ի գործողութիւնը ամէնէն յանդուգն էր։ Ոչ միայն այն պատճառով, որ միաժամանակ երկու թիրախի դէմ կ՚ուղղուէր՝ երկու ահաբեկիչներու միացեալ գրոհով։ Ոչ միայն այն պատճառով, նաեւ, որ Պեհաէտտին Շաքիր եւ Ճեմալ Ազմի իրենց ընտանիքներու մեծ խումբով բանուկ փողոցէ մը կ՚անցնէին ահաբեկման գործողութեան պահուն։ Այլեւ ու մանաւանդ այն պատճառով, որ Թալէաթի ահաբեկումէն ետք Պերլինը դժուար «հասանելի» դաշտ դարձած էր ահաբեկչական գործողութեանց համար։

Բայց Արմէն Գարոյի, Շահան Նաթալիի, Գրիգոր Մերճանոֆի, Հրաչ Փափազեանի, Արշաւիր Շիրակեանի, Արամ Երկանեանի եւ «Նեմեսիս»ի գործողութեան մասնակից պատասխանատու միւս գործիչներուն համար անյաղթահարելի բան չկար։ Մահապատիժի որոշումը տրուած էր եւ «Նեմեսիս»ի գործողութեանց շղթային այս օղակն ալ պէտք է իրականացուէր։

Եւ յանդուգն ահաբեկումը գործադրուեցաւ՝ հակառակ խանգարող պարագաներու առաջացումին (յատկապէս՝ Արշաւիր Շիրակեանի պատահական սայթաքումով գետին իյնալուն, թուրքերու խումբին մէջ գտնուող Թալէաթի այրիին կողմէ գետին ինկած Շիրակեանի ատրճանակը վերցնելու ապարդիւն ճիգին եւայլն)։

Պէտք է կարդալ ե՛ւ Արամ Երկանեանի «Այսպէ՛ս սպաննեցինք», ե՛ւ Արշաւիր Շիրակեանի «Կտակն էր նահատակներուն» յուշերուն համապատասխան հատուածները, խորաչափելու համար տարողութիւնը թէ՛ ահաբեկչական գործողութիւնը յաջողութեամբ պսակած յանդգնութեան, թէ՛ ահաբեկիչները անպարտելի դարձնող արդարահատուցման գաղափարական ներքին կրակին

Պեհաէտտին Շաքիր եւ ճեմալ Ազմի տեղւոյն վրայ մահացան։

Զոյգ ահաբեկիչները կրցան փախուստ տալ եւ իրենց հետքը թաքցնել հետապնդողներէն։

Ահա «Այսպէ՛ս Սպաննեցինք» եւ իրագործեցինք Դաշնակցութեան որոշումով թուրք հայասպանները մահապատիժի ենթարկելու «Նեմեսիս»ի հատու հարուածը, որ ըստ ամենայնի «Կտակն էր Նահատակներուն», հայ ժողովուրդի մէկուկէս միլիոն անմեղ զոհերուն։

Եւ ո՛ւր ալ գտնուին եւ ի՛նչ ժամանակներու մէջ ալ ապրին՝ հայ ժողովուրդին վերապրող զաւակները ազգային իրենց յիշողութիւնը կը վերաթարմացնեն եւ ապագայի ուղղութեամբ յաղթաքայլ կ՚առաջանան՝ ներշնչման ու ոգեւորման աղբիւր ունենալով «Նեմեսիս»ի արդարահատոյց հարուածները։

*
* *

Յիշատակի եւ ոգեկոչման այս հակիրճ վկայութիւնը կ՚արժէ ամբողջացնել Ապրիլ 17ի ահաբեկումին նուիրուած հայրենի մտաւորական ու «Վան-Վասպուրական» հայրենակցական միութեան նախագահ Ռոմիկ Յովնանեանի պատումէն հատուածներով՝ քաղուած Արշաւիր Շիրակեանի եւ Արամ Երկանեանի յուշերէն։

«Այսպէ՛ս սպաննեցինք»…
«Կտակն էր նահատակներուն»

ՌՈՄԻԿ ՅՈՎՆԱՆԵԱՆ

1922 թուի փետրուարեան մի ցուրտ օր Արշաւիրը մի քանի ընկերներով Կ. Պոլսից շոգենաւով մեկնում է Կոնստանցա, այնտեղից էլ Վիեննա, որտեղ նրանց էր սպասում Շահան Նաթալին, որը Պատասխանատու Մարմինի կողմից նշանակուել էր «Բեռլինեան գործողութեան» ղեկավար:

1922 թ. Փետրուարի 24ին վրիժառուների խումբը ժամանում է Բեռլին՝ ի կատար ածելու այնտեղ ապաստանած երիտթուրքերի գաղափարախօս, հայերի ցեղասպանութեան գլխաւոր կազմակերպիչներից մէկին՝ Բեհաէդդին Շաքիրին եւ Տրապիզոնի ճիւաղ կուսակալ Ջեմալ Ազմիին մահապատժի ենթարկելու վճիռը: Վրիժառուներին արագօրէն յաջողւում է յայտնաբերել Ջեմալ Ազմիի խանութի եւ բնակարանի տեղը եւ խիստ հսկողութիւն սահմանել նրանց վրայ:

Ազմիի խանութը թուրք մեծամեծների ժամադրավայրն էր, եւ այդ պատճառով վրիժառուները մտադիր էին ներս խուժել եւ մէկ հարուածով ոչնչացնել բոլորին: Հարուածի ազդանշանը պէտք է տար Հրաչ Փափազեանը, որը թափանցել էր Ջեմալ Ազմիի շրջապատ` որպէս թուրք ուսանող Մեհմեդ Ալի:

Բեռլին ժամանելու երկրորդ օրը, Շահան Նաթալին արգելեց վրիժառուների խմբին երկու շաբաթով երեւալ Ազմիի խանութի ու տան կողմերը: Պատճառն այն էր, որ Ա.Մ.Ն.ում Գերմանիայի դեսպանատնից հեռագիր էր ուղարկուել Բեռլին, որով յայտնւում էր, թէ ահաբեկիչներ են ժամանել Բեռլին` սպաննելու Շաքիրին եւ Ազմիին: Այս լուրը յայտնել էր Հրաչ Փափազեանը:

Հետապնդումները յայտնաբերեցին, որ Ջեմալ Ազմին ամէն առաւօտ կանոնաւոր կերպով ժամը 9ին գնում էր խանութ եւ վերադառնում երեկոյեան 6ին եւ ոչ մի կասկած չէր ցուցաբերում, թէ իրեն հետապնդում են: Դրան հակառակ Բեհաէդդին Շաքիրը զգում էր վտանգը, շատ զգուշաւոր էր եւ տանից դուրս էր գալիս եւ վերադառնում թիկնապահի ուղեկցութեամբ:

Արշաւիրին յաջողւում է մի սենեակ վարձել Ազմիի խանութի շրջակայքում: Պարզւում է, որ այդ տունը պատկանում է ոստիկանութեան բարձրաստիճան սպայի, ինչը հետագայում օգտակար է լինում Բեռլինից անվտանգ հեռանալու համար:

Չափելով ոճրագործների տների հեռաւորութիւնները Ազմիի տանից ու խանութից, վրիժառուները գտնում են, որ ահաբեկման ամենայարմար վայրը Ջեմալ Ազմիի տան առաջն է: Տան աջ ու ձախ կողմերից բացուող փողոցները շատ յարմար էին փախուստի համար:

Մարտի 15ին Բեռլինում ապաստանած թուրք ոճրագործների ամբողջ վոհմակը հաւաքուել էր Թալէաթի տանը, նշելու նրա սպանութեան տարելիցը: Սակայն վրիժառուների խումբը անտեղեակ էր այդ միջոցառումից: Այլապէս Թալէաթի սպանութեան տարելիցը «կը տօնուէր» ըստ արժանւոյն:

Այնտեղ, որտեղ մէկ տարի առաջ փռուել էր Թալէաթի դիակը, կը փռուէր դիակների մի ամբողջ կոյտ: Սակայն պահը բաց էր թողնուած եւ յաջորդ օրը Շահան Նաթալին շանթ ու որոտ տեղաց այն անձի վրայ, որը պատասխանատու էր լուրը ժամանակին յայտնած չլինելու համար` սպառնալով նրան հեռացնել Բեռլինից:

*
* *
Ժամանակն անցնում էր, իսկ գործը` ուշանում: Պատասխանատու Մարմինը խմբից պահանջեց արագացնել գործը կամ յետ վերադառնալ: Այս վերջին պահանջը ուղղակի անպատուաբեր էր Արշաւիրի եւ Արամի համար:

Նրանք Պատասխանատու Մարմնից խնդրեցին երկու շաբաթով երկարացնել պայմանաժամը: Վերջինս համաձայնուեց, սակայն որոշակի խիստ պայմաններով: Դրանք հետեւեալն էին.-

1) Երկու մեծամեծ թուրք ոճրագործներ պէտք է գնդակահարուեն միաժամանակ, որոնցից մէկը անպայման պէտք է լինի Շաքիրը։

2) Գործողութիւնը պէտք է կատարուի գիշեր ժամանակ եւ մեր կողմից զոհ չպէտք է լինի:

Այս կարգադրութիւնը կրկնւում էր ամէն օր:

Շահանը տղաներին յորդորում էր լինել զգոյշ եւ համբերատար:
Ապրիլի 8ի երեկոյեան Արշաւիրը տեսնում է Շաքիրին, որը կնոջ հետ գնում էր Ազմիի տուն: Նա անմիջապէս գնում է «Ռեգինա» հիւրանոց, գտնում Արամին, ապա՝ երկուսով վերադառնում Ազմիի տան մօտ եւ սպասում: Երկու ժամ անց Շաքիրը դուրս է գալիս կնոջ հետ եւ մեկնում:

Պահը շատ յարմար էր, սակայն որոշման դէմ գնալ չէր կարելի, եւ Վրիժառուները սրտնեղած վերադառնում են տուն:

Վերջապէս գալիս է 1922 թուի Ապրիլի 17ի մեռելոցի օրը: Ինչպէս ամէն մի քրիստոնէական քաղաքում, այնպես էլ Բեռլինում, ամէն մէկը մի փունջ ծաղիկ ձեռքին գնում է գերեզմանատուն իր հանգուցեալների յիշատակը յարգելու: Իսկ վրիժառուների խումբը հաւաքուել էր Շահանի շուրջը` լսելով նրա կարգադրութիւնները: Վերջինս՝ դառնալով Արշաւիրին եւ Արամին՝ կէս-լուրջ, կէս-կատակ ասում է, որ գիշերը երազում տեսել է պատարագի արարողութիւն Բեռլինի մէջ` ի յիշատակ մեռելոց եւ յանկարծ լսել հայ եկեղեցու մահերգը` «Ի վերին Երուսաղէմ…»:

– Պատրաստ եղէք, տղանե՛ր, ասել էր նա,- պատարագը այսօր պիտի կատարուի:

Այդ օր թուրքերը հաւաքոյթ ունէին: Նրանք հրաւիրուած էին ճաշկերոյթի Կ. Պոլսի նախկին ոստիկանապետ Ազմի Բէյի տանը: Երեկոյեան տունը արտակարգ լուսաւորուած էր, ինչը ցոյց էր տալիս, որ այնտեղ հիւրեր են հաւաքուել:

Պատեհ առիթը ստեղծուած էր, եւ այն այլեւս բաց թողնել չէր կարելի:

Վրիժառուները թէ՛ հոգեբանօրէն եւ թէ՛ ֆիզիկապես պատրաստ էին ի կատար ածելու արդար դատավճիռը: Մնում էր համբերատար հսկել եւ սպասել՝ մինչեւ աւարտուէր թուրքերի հաւաքոյթը:
Վերջապէս, երեկոյեան ժամը 11ին, բացուեց Ազմի Բէյի տան դուռը եւ հիւրերը, հրաժեշտ տալով տան տիրոջը, դանդաղ սկսեցին շարժուել Ջեմալ Ազմիի տան ուղղութեամբ:

Առջեւից քայլում էր տիկին Թալէաթի հոգածուն` Ռուհսի Բէյը (ափսո՜ս, որ նրա անունը չկար ցուցակում), այնուհետեւ Ջեմալի ու Շաքիրի կանայք իրենց երեխաներով, վերջում տիկին Թալէաթը (Հայրիէ), Ջեմալ Ազմին եւ Բեհաէդդին Շաքիրը, որոնց հսկում էր թիկնապահը:

Այսպէս քայլելով՝ նրանք հասան Ջեմալ Ազմիի տան մուտքի մօտ:

Կտրելով փողոցը` Արշաւիրն ու Արամը անցան դիմացի մայթը եւ յայտնուեցին նրանց յետեւում: Մեքենայաբար խաչակնքելով դէմքը եւ «Արամ, իմ յետեւից» ասելով՝ առաջինը խմբի վրայ գրոհեց Արշաւիրը: Նա մի ուժգին հարուածով գետին տապալեց Թալէաթի կնոջը, որը սաստիկ ճիչ արձակեց:

Այդ ճիչի վրա Ջեմալ Ազմին շրջուեց եւ տեսաւ իրեն ուղղուած ատրճանակը: Յաջորդ ակնթարթին լսուեց կրակոց, եւ Ջեմալ Ազմիի անշնչացած մարմինը փռուեց մայթի վրայ: Երկրորդ գնդակը Արշաւիրն ուղղեց Շաքիրի ճակատին, բայց վրիպեց: Գնդակը մխրճուել էր նրա այտի մէջ:

Շաքիրը դեռ ոտքի վրայ էր եւ փորձում էր հանել ատրճանակը, բայց այդ պահին թիկնապահին զինաթափած Արամը վրայ հասաւ եւ կրակեց ճիւաղի գլխին: Գնդակը ծակեց Շաքիրի սեխաձեւ գանգը եւ դուրս եկաւ ճակատից՝ դաղելով այն ուղեղը, որը մտայղացել էր կազմակերպել հայերի ցեղասպանութիւնը:

Վախից բոլորն էլ գետնին էին պառկել, միայն Ռուհսի Բէյն էր ձեռնամարտի բռնուել Արշաւիրի հետ: Արամը երկու գնդակ ուղարկեց նրանց գլխավերեւով: Երկուսն էլ ընկան: Արշաւիրի ձեռքից թռաւ ատրճանակը: Թալէաթի կինը փորձեց բռնել Արշաւիրին, բայց Արամը մաուզերը դէմ տալով նրա կրծքին, սպառնաց կրակել: Եւ միայն յաջորդ ակնթարթին Արշաւիրը ճարպկօրէն վեր ցատկեց եւ «Արամ էլ մարդ չխփես» բացագանչելով անյայտացաւ:

Դրանից յետոյ, մի քանի կրակոց էլ գիշերային լամպերի ուղղութեամբ արձակելուց յետոյ, բարեյաջող հեռացաւ նաեւ Արամը եւ երկու տաքսի փոխելով վերադարձաւ տուն:

Իսկ Արշաւի՞րը…

Դէպքից մի քանի րոպէ անց այդ յանդուգն վրիժառուն նորից յետ վերադարձաւ՝ մեկ անգամ էլ տեսնելու իր եւ Արամի սարքած տեսարանը:

Երկու հայատեաց ճիւաղների դիակները իրար վրայ ընկած, գետնին իւրատեսակ խաչ էին կազմել:

Թուրք կանայք վայնասուն էին բարձրացրել եւ փետում էին իրենց մազերը, իսկ տղամարդիկ բղաւում եւ օգնութիւն էին խնդրում: Նրանց շուրջ հաւաքուած գերմանացիների բազմութիւնը քար կտրած դիտում էր այդ արտասովոր տեսարանը։
Պատկերը ցնցող էր եւ տպաւորիչ:

Հատուցուած էր հազարաւոր հայ նահատակների արդար վրէժը:
Երկու քսաներկուամեայ հայ վրիժառուներ Բեռլինի Ուհլանդ փողոցում կատարեալ մեռելոց էին սարքել թուրքերի համար:
«Պատարագը կատարուեց»:

*
* *

Հայ վրիժառուները վերջացրին իրենց գործը:

Այժմ սկսւում էր գերմանական ոստիկանութեան գործը: Յաջորդ օրը, ոստիկանութիւնը ծանուցելով երկու բարձրաստիճան թուրքերի սպանութեան լուրը` մեծ գումար էր խոստանում ահաբեկիչներին գտնողին: Հրամայուած էր խիստ հսկողութեան տակ վերցնել պետական սահմանները:

Դէպքից չորս օր անց Արամն ու Արշաւիրը հանդիպում են Հրաչին:

Վերջինս յայտնում է. որ Շաքիրի եւ Ջեմալի յուղարկաւորութիւնը նախատեսում են կատարել մեծ շուքով, որին մասնակցելու են նաեւ Ջեմալ եւ Էնվեր փաշաները:

Հրաչի այս լուրը մի նոր մտայղացում է առաջացնում վրիժառուների մօտ. մասնակցել հոգեհանգստեան արարողութեանը եւ «մաքրել հաշիւները» երիտթուրք միւս պարագլուխների հետ:

Սակայն կացութիւնը Բեռլինում դարձել էր վտանգաւոր:

Ձերբակալուեցին բեռլինաբնակ մօտ յիսուն հայեր եւ տարուեցին հարցաքննութեան, որին ներկայ էր լինում Թալէաթի այրին: Եւ եթէ նա բարեհաճում էր յայտնել, թէ այդ մէկը չէր, նրան ազատ էին արձակում:

Հետաքննութիւնների թափը թուլացաւ, երբ ոստիկանութիւնը ձերբակալեց Արշաւիրին նմանող մի հայ երիտասարդի (Բէրբէրեան ազգանունով), որը այդ օրերին Միւնխէնից Բեռլին էր գնացել իր ընկեր-բարեկամներին տեսնելու:

Թալէաթի այրին տեսնելով նրան՝ բղաւել էր, թէ մէկը սա՛ էր:
«Ես չեմ ահաբեկիչը»,- ասել էր Բէրբէրեանը ոստիկանապետին,- բայց եթէ դուք դա ինձ էք վերագրում, ապա մեծ պատուի էք արժանացնում:

Մի քանի ամիս անց նա ազատ արձակուեց: Իսկ իսկական ահաբեկիչները վաղուց հեռացել էին Բեռլինից:

Հատուցուած էր հազարաւոր հայ նահատակների արդար վրէժը:

ՆԱԶԱՐԷԹ ՊԷՐՊԷՐԵԱՆ – ՅՈՒՇԱՏԵՏՐ