24 ԱՊՐԻԼ 2019 – Երբ Բացակայում Է Համահայկական Ազգային Քաղաքականութիւնը:
ՌՈՒԲԻՆԱ ՓԻՐՈՒՄԵԱՆ
Հայոց Ցեղասպանութեան հարիւրամեակը մի բացառիկ երեւոյթ էր վերջին տարիների մեր պատմութեան մէջ. ի՜նչ ոգեւորութիւն, ի՜նչ հոյակապ ներշնչում: «Յիշում ենք եւ պահանջում» կարգախօսը հնչում էր ամէնուրեք. հնչում էր որպէս համահայկական գաղափարախօսութիւն ու խտացնում այն ազգային գերագոյն նպատակները, որոնց շուրջ համախմբուել էր ողջ հայութիւնը, նպատակներ, որոնք սակայն, ճակատագրի հեգնանքով, տասնամեակներ շարունակ մեր ազգային ճակատը ճեղքել՝ բաժանումների, հատուածականութեան ու նոյնիսկ թշնամանքի առիթ էին դարձել:
Անցաւ տարին, հարիւրմէկ ամեակն էր մօտենում, եւ չնայած Մարտ-Ապրիլ ամիսներին Հայաստանում էի, խոստացել էի ընկեր Աբօ Պողիկեանին յօդուածովս մասնակցել «Ասպարէզ»ի Հայոց Ցեղասպանութեան տարելիցին նուիրուած բացառիկին: Բայց ներշնչող ոչինչ չկար, անտարբերութեան մթնոլորտ էր: Եւ այդ մթնոլորտը, բացարձակ հակադրութիւն նախորդ տարուան հետ, ինձ յուշեց յօդուածս վերնագրելու, «Յիշում ենք եւ պահանջում. Յիշում ենք եւ պահանջում. Յիշում ենք եւ պահանջում. Յիշում ենք եւ պահանջում»: Ցանկանում էի նոյնիսկ տեսողական առաջադրանքով արտայայտել յուսախաբութիւնս, «Արդեօք իրօ՞ք շիջում է հարիւրամեակին համահայկական կարգախօս դարձած, անդադար հնչող, ներշնչող ու զանգուածներ ոտքի հանող գաղափարը»: Յօդուածս կիսաւարտ էր երբ սկսեց Ապրիլեան քառօրեայ պատերազմը: Մեր հիւսիսային բարեկամն ու արեւելեան թշնամին, երկուսն էլ ականատես մեր թուլացմանը, մեր անտարբերութեան եւ գրպանները ոսկով լեցնելու մեղկ մարմաջով բռնուած մեր իշխանաւորների զանցառութիւններին, պատեհ առիթ էին համարել ուժի դիմել:
Ազերի յարձակման լուրը մեզ հասաւ առաւօտեան շատ շուտ, անձնական հեռախօսային կապերի միջոցով: Յետոյ «Երկիր Մեդիա»ն սկսեց րոպէ առ րոպէ կացութեան մասին զեկուցել: Պետական հեռուստատեսութիւնը լուռ էր դեռ: Յուսահատ մտահոգութիւնս ոգեւորութեան փոխուեց: Մէկ անգամ էլ եկաւ փաստուելու մեր ազգային խառնուածքը: Զգացմունքային ենք. ոգեւորւում, զօրաշարժւում ու հակազդում ենք ստացած ճակատագրական հարուածի դէպքում: Եւ ինչպէ՞ս չհպարտանալ ի տես այն ոգեւորութեան որով հայ երիտասարդ ու տարեց ազատամարտիկներ դէպի Արցախ էին մեկնում թշնամու դէմ կռուելու, արիւն թափելու, կեանք տալու, միայն թէ ազատ ապրէր հայը Արցախում: Բազմաթիւ երիտասարդներ արիւն էին յանձնում, որպէսզի վիրաւորուած հայ զինուորի կեանքը փրկուի: Չէզոքացնելու համար Ադրբեջանից առատօրէն հոսող ապատեղեկութիւնները, Հայաստանի Ամերիկեան համալսարանի ուսանողները գիշեր ու ցերեկ աշխատում էին պատերազմի պաշտօնական հաղորդագրութիւնները թարգմանելու տարբեր լեզուների, անգլերէն, արաբերէն, թուրքերէն, ռուսերէն, ֆրանսերէն, գերմաներէն, եփրայերէն, ճապոներէն եւ դեռ այլ: Ամէնուրեք բազմամարդ ցոյցեր էին տեղի ունենում ընդդէմ նախայարձակ ու վայրագ Ադրբեջանի:
Ապրիլեան քառօրեայ պատերազմի առթած հետագայ զարգացումներն ու մանաւանդ բացայայտումները եկան փաստելու, որ հարիւրամեակի ոգեւորութեան ու թմբկահարոյց յայտարարութիւնների ետին չկար քաղաքական ռազմավարութիւն, հիմքը խախուտ էր, չկար նպատակին հասնելու ճանապարհային քարտէզ: Կային միայն ազգային կազմակերպութիւնների կամ խումբ- խումբ մտահոգ մարդկանց ձեւաւորած մոդելներն այս ու այն միջոցներով տարածուող, բայց ոչ երբեք իշխանութեան կողմից որդեգրուած: Կարգախօսի բաղկացուցիչ տարրերից մնալու էր Յիշողութիւնը: Երիտասարդ սերնդի մէջ սերմանուել էր իր նախնիների կրած աղէտի, կոտորածների ու տեղահանութեան, ցաւ ու արիւնի պատմութիւնը: Պատմական յիշողութիւնը չէր ջնջուելու:
Իսկ Պահանջատիրութի՞ւնը: Էլի՞ գնդակը Սփիւռքի դաշտում էր: Սփի՞ւռքը պիտի ճամբան գտնէր: Սփիւռքի մտահոգութիւնն էր: Էլի Ցեղասպանութեան մասին շատ խօսելը, աշակերտութեան հետ, դպրոցներում այդ նիւթը արծարծելը անհանգստացնող էր, անտեղի, վտանգաւոր, որին դէմ պիտի գնալ, պիտի հերիւրել առանց դասածրագրի բովանդակութեանը ծանօթանալու, մանաւանդ որ հեղինակութիւնը Սփիւռքից էր գալիս, ու դաշնակցական նախարարի կողմից էր վաւերացւում:
Ընթերցողը եթէ ծանօթ չէ այս հարցին, առաջարկում եմ կարդալ «Ասպարէզ»ի 2017ի Ապրիլեան բացառիկում ստորագրած յօդուածս, «Մէկ Քայլ Հայոց Ցեղասպանութեան Ճանաչման Եւ Ազգային Պահանջատիրութեան Ամրակայման Ճամբին», ուր ցաւով եմ ներկայացրել հէնց այդ տարի նոր հրատարակուած «Հայոց Ցեղասպանութեան դասաւանդումը պատմուածքների, հէքեաթների, զրոյցների, բանաստեղծութիւնների, փաստական նիւթերի միջոցով» ուսումնաօժանդակ ձեռնարկի շուրջ առաջացած աղմուկ- իրարանցումը: Յօդուածումս փորձում էի տրամաբանել, որ երբ «Թուրքիայի կրթական քաղաքականութեան մէջ բացայատօրէն տարւում է Հայոց Ցեղասպանութեան ժխտման ուսուցումը իր բոլոր շեշտաւորումներով, երբ սերունդներին ներարկւում է հայատեացութիւն եւ Հայկական Հարցի ու պահանջների նկատմամբ թշնամական վերաբերմունք եւ անհանդուրժողութիւն…
Հայոց Ցեղասպանութեան դասաւանդումը բոլոր տարիքային մակարդակներում մաս պիտի կազմի կրթական յստակ քաղաքականութեան՝ թէ՛ Հայաստանում եւ թէ Սփիւռքում: Այդ քաղաքականութեան ծրագրուած իրագործումն է որ մեզ ազգովին Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչման եւ ազգային պահանջատիրութեան ամրակայման կ՛առաջնորդի»: Կրկնում եմ նոյնը այսօր, քանի որ ոչինչ չի փոխուել: Քանի որ բաւարար չափով չի ձեւաւորուել այն սերունդը, որ պիտի կարողանայ մտայղանալ եւ ձեւաւորել համահայկական ազգային քաղաքականութիւն, որ հիմնուած լինի մեր գերագոյն նպատակների իրագործման վրայ՝ մեր պահանջատիրութեան հենքում:
Ու ահա, ջլատիչ անյուսութեան, ապագայի անորոշութեան մթնոլորտում տեղի ունեցաւ «Թաւշեայ Յեղափոխութիւնը»: Դարձեալ ոգեւորուեցինք՝ ապագայի մեծ յոյս՝ գուցէ եւ չափազանցուած ակնկալութիւններով: Մնալով նիւթիս նեղ շրջանակում, չպիտի գայթակղուեմ քննարկելու յետ-յեղափոխութեան շրջանը բնագաւառ առ բնագաւառ, ներքին ու արտաքին քաղաքական դիրքորոշումներից մինչեւ հայրենիք-Սփիւռք յարաբերութիւնների ոլորտ, կամ՝ «Սփիւռքի հետ կապ» անուանմամբ հայեցակարգ, մինչեւ սոցիալ-տնտեսական «բարեփոխումներ»: Չպիտի թուեմ տեղին ու անտեղի քննադատութիւնները, որ հեղում են լրատուամիջոցներում: Թիրախս միայն ազգային մտածողութեան զարգացումն է, որ պիտի ուղեցոյցը դառնայ, պիտի ազդի պետական ներքին ու արտաքին քաղաքականութեան վրայ՝ ներքին իմաստով՝ ազգային դաստիարակութեան կուռ հիմքերի վրայ կառուցուած կրթական համակարգ, իսկ արտաքին իմաստով՝ երկարաժամկէտ նպատակների ուղղորդմամբ քաղաքական յարաբերութիւնների ձեւակերպում, եւ այդ ոլորտում Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչման եւ պատշաճ հատուցման հարց:
ՀՀ իշխանութիւնը վերջերս, ՄԱԿում նախաձեռնեց ցեղասպանութիւնների կանխարգիլման նախագիծը: Դրուատելի էր: Ցեղասպանութիւն տեսած ու այդ դժոխային աղէտը վերապրած հայ ժողովուրդը նպատակ էր դնում գործուն պայքարի մէջ մտնել որպէսզի ո՛չ մի ժողովուրդ չանցնի այն սարսափելի աղէտից ինչ ինքը անցաւ: Մի ճեպազրոյցի ընթացքում («Ասպարէզ», 22 Մարտ 2019), ՀՀ արտաքին գործոց նախարարութեան մամլոյ բանբեր Աննա Նաղդալեանը հաւաստել էր դա. «Մեր ջանքերն ենք ներդնելու միջազգային հանրութեան պայքարում՝ ուղղուած ցեղասպանութիւնների կանխարգելմանը»: Ողջունելի է, բայց մտահոգիչ՝ երբ խորն ես թափանցում, երբ նոյն Նաղդալեանը, Իսրայէլի հետ յարաբերութիւններ զարգացնելու հարցում օրինակ, ներկայի Իսրայէլ-Թուրքիա լարուած յարաբերութիւնների ֆոնի վրայ, «անընդունելի» է համարում «Հայոց Ցեղասպանութեան շահարկումը»: Այսինքն՝ պէտք չէ օգտուել առիթից եւ Հայոց Ցեղասպանութեան հարցը սեղանի վրայ բերել: Նաղդալեանը դա համարում է «շահարկում»: Իսկ իմ կարծիքով, դա կարող է դիւանագիտական հնարք լինել՝ խաղաքարտը տեղին գործածել, ինչպէս ինքն Իսրայէյլն է բազմիցս կիրարկել: Իսկ դրանից աւելի կարեւոր, ըստ նոյն աղբիւրի, Հայաստանի դիւանագիտական յարաբերութիւնների ընդլայնման գործում՝ «պէտք չէ երկկողմ ընթացակարգ փնտռել այնտեղ ուր չկայ»: Եւ գիտենք, այդ երկկողմ ընթացակարգը բացակայում է Թուրքիա-Հայաստան յարաբերութիւններում: Ուրեմն, Թուրքիայի հետ հաւանական յարաբերութիւններ մշակելու դէպքում, փորձ չպիտի կատարել Հայոց Ցեղասպանութեան հարցը եւ հայ ժողովրդի դէմ կատարուած ահաւոր անարդարութիւնը արծարծելու, մանաւանդ որ դա, այսինքն՝ «Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչումն ու դատապարտումը բարոյական հարթակում է», կամ՝ «բարոյական պատասխանատուութեան հարց է»: Էլ ի՞նչ սպասում Հայաստանի ներկայ իշխանութիւնից: Հապա, ո՞ր հարթակում է գտնւում հայոց պահանջատիրութիւնը:
Ի տես այն իրողութեան, որ մեր դասը պիտի քաղած լինենք արցախեան հակամարտութեան լուծումը փնտռող միջազգային դիւանագիտութեան անփոփոխ ադրբէյջանամէտ տրամադրութիւնից, եւ այդ դասը մեզ պիտի ուղղորդի դէպի մեր պապերից մեզ հասած «Ձեռքդ քո ծնկին դիր ու բարձրացիր» ճշմարտութեան, եւ վերջապէս, ի տես այն իրողութեան որ գոյութիւն չունի համահայկական ազգային քաղաքականութիւն, որ հիմնուած լինի մեր գերագոյն նպատակների իրագործման վրայ՝ մեր պահանջատիրութեան հենքում — որի արդիւնքում եւ Հայաստանում տիրող ներկայ մտայնութիւնը՝ մի քիչ անտարբերութիւն, մի քիչ իրավիճակի հետ հաշտուելու եւ համակերպուելու հակում — նժարը ծռենք դէպի Սփիւռք, ուր այս բնագաւառում կայ փորձը, գիտելիքը, նոյնիսկ յանձնառութիւնը աւելի քան Հայաստանում: Հայաստանը պիտի նկատի առնի դա: Պիտի կարգաւորուի, հաստատուն եւ սկզբունքային հիմերի վրայ դրուի հայրենիք-Սփիւռք յարաբերութիւնները: Միանում եմ ՀՀ ԳԱԱ հնագիտութեան եւ ազգագրութեան ինստիտուտի Սփիւռքի հետազօտութիւնների բաժնի գիտաշխատող, ՄԱՀՀԻ ասոցացուած փորձագէտ Սիւզաննա Բարսեղեանին՝ հաստատելու. «Սահմանափակ ռեսուրսներով եւ բազում մարտահրաւէրների առջեւ կանգնած Հայաստանը չի կարող իրեն թոյլ տալ չունենալ զարգացման կարեւոր ռեսուրսի՝ Սփիւռքի մարդկային, սոցիալական ու ֆինանսական կապիտալի ներառման ռազմավարական ծրագիր, եւ մտածել, որ առանց Սփիւռքի քաղաքականութեան հնարաւոր է ունենալ ցանկալի արդիւնքները» («Հայաստան-Սփիւռք յարաբերութիւնների յետյեղափոխական շեշտադրումները», GlobalHye Information Services, posted Apr 3, 2019): Ընդգծում եմ, մանաւանդ՝ Սփիւռքի՛ ներդրումը այս յօդուածում խնդրոյ առարկայ բնագաւառի մէջ:
Եւ ահա այդ առումով, այսօր աւելի քան երբեք կարիքն ունենք քաղաքականացուած երիտասարդութեան թէ՛ Սփիւռքում եւ թէ հայրենիքում: Սփիւռքում կայ մի զանգուած, որ Հայաստանի իշխանութեան հետ է, հետեւող՝ ինչ ուղղութիւն էլ որ բռնելու լինի օրուայ իշխանութիւնը, պատմութիւնը վկայ՝ խորհրդային վարչակարգի ծափահարողներից ու եռագոյնը ոտքի տակ տրորողներից մինչեւ Լեւոն Տէր Պետրոսեանի, Ռոբերթ Քոչարեանի ու Սերժ Սարգսեանի կոյր ջատագովներն ու նրանց նետած փշրանք շնորհներով փառաւորուածները: Այդ զանգուածը իր նկարագրով ատակ չէ տէր կանգնելու մեր պահանջատիրութեանը եւ դեռ յենասիւնը դառնալ Հայաստանի պետութեան: Այստեղ է դերը Սփիւռքի քաղաքականացած երիտասարդութեան, որին հասնելու համար պէտք է Հայկական Հարցի ծրագրուած, խտացուած քաղաքական դաստիարակութիւն իր պատմական եւ իրաւական կողմերով եւ մանաւանդ լուծման հրամայականով: Սփիւռքում գոյութիւն ունի քաղաքականացած երիտասարդութեան այդ կորիզը, որ գիտակցում է, թէ «հակաթուրք պայքարը միայն ցոյցերով չէ, այլ գիտական ռազմավարութիւն մըն է», որ «Գիտական ռազմավարութիւնը նախ դաստիարակութիւն է, ապա քարոզչութիւն»: Կարդացէք Եղիա Թաշճեանի ««Գիտական Ռազմավարութիւն»ը եւ Դաշնակցական Երիտասարդը» յօդուածը («Ասպարէզ», Մարտ 15, 2019) եւ ճանապարհի քարտէզը կը գծուի ձեր առջեւ:
Սփիւռքի քաղաքականացումը օրակարգի վրայ էր արդէն Եղեռնի յիսնամեակից սկսած՝ մերժել զոհի կարգավիճակը, մեր բիւրաւոր նահատակների յիշատակը ո՛չ թէ սուգով այլ արդարութեան պահանջով պանծացնել: Դա աւանդական Սփիւռքի զարգացման ճամբան էր: Իսկ այսօր Սփիւռքի դէմքը ճապաղուած է: Հսկայական աշխատանք կայ տանելիք դեռ ճամբի կէսին հասնելու: Իսկ յետո՞յ: Եթէ լուծումը Միջազգային Ոճրային Ատեանում է, ապա դիմումը այդ ատեանին միայն Հայաստանի պետութեան է վերապահուած: Ուրեմն, ճամբի միւս կէսը հէնց Սփիւռքի եւ հայրենիքի համագործակցութիւնից բխած Հայաստանի երիտասարդութեան վրայ ազդելու եւ այդպիսով ճամբայ բացելու դէպի կառավարութեան օրակարգ՝ պահանջատիրութիւն, բռնադատուած իրաւունքների վերադարձ, այսինքն Թուրքիայի կողմից Ցեղասպանութեան ճանաչում եւ վնասից հատուցում: Իսկ դա հնարաւոր է քաղաքական շեշտուածութեամբ ազգային դաստիարակութեան վերընձիւղման ճամբով եւ Սփիւռք-հայրենիք միասնական քայլերով, ազգային գաղափարախօսութեան բիւրեղացման եւ լիակատար որդեգրումով, որով Հայոց պահանջատիրութիւնը կը դառնայ առանցքը Հայաստանի արտաքին քաղաքականութեան՝ միշտ Սփիւռքը ունենալով իբրեւ նեցուկ, իբրեւ հիմք ու յենարան:
Պատրա՞ստ էք, յանձնառո՞ւ էք միանալու այս արշաւին: Հաւատացէ՛ք, որ Սփիւռքում նախաձեռնուած ու տարածում գտած քաղաքականացման շարժման արդիւնքը պիտի քաղենք հայրենիքում: Ատաղձն ունենք այնտեղ: Պատի՛ւ իր ձայնը լսելի դարձնելու համար անհաւասար պայքարի մէջ մտած յանձնառու երիտասարդութեան:
asbarez.com/arm/343596/Երբ-Բացակայում-Է-Համահայկական-Ազգայի/
