ԳԱԼԱ-Իզրուցակիցն է հուշարձանագետ Սամվել Կարապետյանը:
-Պարոն Կարապետյան, Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցին նվիրված միջոցառումներ տեղի ունեցան աշխարհի տարբեր անկյուններում: Ո՞րն է Ձեր գնահատականը, ի՞նչ կարողացանք փոխել եւ ի՞նչ ուղերձ հղել աշխարհին:
-Աշխարհում ավելի շատ մարդիկ իմացան, թե ինչ է տեղի ունեցել 100 տարի առաջ, դա ակնհայտ է… աննախադեպ ավելի շատ: Իսկ եթե նայենք այն տեսանկյունից, թե ինչ արժեք ունի… չգիտեմ, ճիշտն ասած: Դա այդքան լուրջ բան չէ: Շատ մարդիկ իրազեկվեցին, հետո՞ ինչ: Նախարարություններ կան, որ տարեվերջին պետք է հաշվետվություն ներկայացնեն, թե այս արեցինք, այն արեցինք… ինչ-որ ծիտիկներ ստանան: Դրա նման էր շատ: Այսինքն, ինչ կապ ունի 2015-ը:
Եթե մենք ինչ-որ անելիքներ ունենք, ինչ-որ նպատակներ ունենք, դա պետք է ամեն տարի, ամեն օր, ապրիլի 24-ից հետո, պետք է միշտ ապրենք դրանով: Մենք չենք ապրում դրանով: Վախենում եմ ասել, բայց բեմադրության նման մի բան էր, որովհետեւ ճամփու դրեցինք, հիմա նորից կարծես հանգստացանք, եւ համոզված եմ, որ պետք է ապրենք այնպես, ինչպես ապրել ենք մինչեւ հիմա:
-Լավագույն տարբերակը ո՞րը կլիներ, որ ինչպե՞ս ապրեինք՝ համախմբվա՞ծ, ինչպես Ապրիլի 24-ին…
-Նպատակն է պետք հստակեցնել: Չի երեւում՝ մենք հանուն ինչի՞ ենք ապրում: Հայ մարդու առաքելությունն ի վերջո ինչու՞մն է կայանում: Ի՞նչ պարտքեր ունի, տեսնու՞մ ենք այդ պարտքերը, տե՞ր ենք այդ պարտքերին, թե՞ չէ: Եթե տերն ենք, ուրեմն ի՞նչ քայլեր ենք անում, ինչպե՞ս ենք ապրում, որ մեր պապերի պարտքերը մարենք:
Դրանք գործնականում ես չեմ տեսել եւ չեմ տեսնում: Բեմադրությունների վարպետ ենք դարձել, մե՜ծ բեմադրությունների, այն էլ՝ ուրիշների համար: Խորքում գործնականում չենք տեսնում մեր առաքելությունը: Ինձ սա՛ է մտահոգում: Ասենք մինչեւ Անտարկտիդա իմացան, որ նման բան է եղել, հետո ինչ…
-Պարոն Կարապետյան, 100 տարի է անցել Հայոց ցեղասպանությունից: Ի՞նչն է մեզ խանգարել, որ չենք կարողացել հստակ ձեւավորել մեր նպատակներն ու պահանջները… հանունները՝ ինչի համար պետք է ապրի հայ ժողովուրդը:
-Պատճառները շատ խորն են, այնքան, որ ասելու չէ: Ազգային տեսակի մեջ մենք անարմատ ենք: Հանունները երբեւէ ուղղորդված չեն եղել, հանունների հասցեատերը հայրենիքը չի եղել՝ որեւէ դարում, գոնե վերջին 17 դարերի ընթացքում: Ամեն ինչի իմաստը, գերագույն արժեքը հայրենիքն է, սրբությունների սրբոցը: Եթե դու չես ընկալում, որ հայրենիքից բարձր արժեք չկա, նախ դու վերածվում ես աշխարհով մեկ սփռված ասպանդական ինչ-որ մի էակի՝ անդեմ, անգույն, անպատկան: Չեմ իմանում՝ ինչի ենք վերածվում: Անցած տարվա վիճակագրություններն էր, չէ՞, որ պարզվել էր, որ հայաստանաբնակ քաղաքացիների 40 տոկոսը երազում է լքել Հայաստանի Հանրապետությունը: Արդեն իհարկե շատերն են գնացել, մնացողների էլ 40 տոկոսը… Մի ուրիշ վիճակագրություն էլ կար, որ իրենց դժբախտ համարող ազգերի տասնյակի մեջ էինք: Այս վիճակագրությամբ Հայաստանում ապրող մարդն իրեն դժբախտ է համարում, ինչո՞ւ՝ որ Հայաստանում է: Արմատը չի զգում, տեսակի մեջ է խնդիրը:
Որ դերասանության ենք տրված, բեմադրությունների ենք տրված… դա նրանից է, որ արմատը չենք զգում: Արմատին հավատարիմ ազգը թատերական վիճակներում չի էլ հայտնվում:
-Այդ դեպքում ինչո՞ւ ենք հեռացել արմատից, եւ մեր հանունը հանուն ինչի՞ է եղել դարեր շարունակ:
-Արդեն 17 դար մենք հայրենիքը փոխարինել ենք խաչով, ապրում ենք հանուն խաչի, հանուն Քրիստոսի, աշխարհով մեկ տարբեր տեղերում շատ հանգիստ ապրում ենք, որովհետեւ խաչը հայրենիք չունի:
Ուր ասես գնում ենք, էդ խաչը տնկում ենք, եկեղեցին կառուցում ենք: Առաջ որ մարդ էին սպանում, դատապարտում էին եւ ուղարկում Սիբիր: Հիմա լցվել ենք Յակուտսկ, 2,5 միլիոն դոլար էլ դրել եկեղեցի են կառուցել: Մեր հանունները մշուշի մեջ են, ապրեցնող չեն, որովհետեւ եթե չես ապրում հանուն հայրենիքի, այլեւս հեռանկար չունես, խոտանված ես: Նորմալ հասարակություն չէ, ինքն այդ հայրենիքին արժանի հասարակություն չէ: Ազգեր կան՝ նախանձում եմ բարի նախանձով: Օրինակ՝ իսլանդացիները: Տնաշենների երկրի մեծ մասը սառույցի տակ է, բայց իրենք պաշտում են իրենց սառույցը: Խոտից այն կողմ բան չի բուսնում էդ երկրում, այնքան ցրտաշունչ է կլիման, թուփ չի բուսնում: Երկիր դրախտավայրը մեզ էր ի վերուստ պարգեւած, բայց մենք պատկանելություն չունենք: Անարմատ ենք, անարմատ… 17 դար անարմատ: Հանունները կարեւոր են, հանունների հասցեատերը կարեւոր է:
-Դուք ասում եք՝ հանուն խաչի ենք ապրել եւ հայտնվել այս վիճակում: Կրո՞նն է մեզ կործանել:
-Աշխարհում մենք տեսնում ենք, որ ամենահզոր ազգերը հենց քրիստոնյաներն են: Ուրեմն խնդիրը հենց քրիստոնեության մեջ չէ: Քրիստոնեության այն ճյուղի մեջ է, որի հետեւորդն է հայ ազգը եւ մյուս ազգերը: Իմիջիայլոց, այդ ճյուղի բոլոր մյուս ազգերն էլ կամ վերացան, կամ վերացածի հաշիվ են՝ հաբեշները, ասորիները, ղպտիները… Լավ վիճակում դեռ մենք ենք, մեր չեղած հալով: Խնդիրը քրիստոնեության մեջ չեմ տեսնում: Այդ հավատքի տարբեր եվրոպական ազգեր տեսնում ենք, որ աշխարհն են տիրել եւ տիրում են: Քրիստոնյա ազգերն աշխարհի հզորագույն ազգերն են: Կրոնի մասին չէ խոսքը, կրոնի այն ճյուղի մասին է, որի հետեւորդն ենք մենք:
-Իսկ հայի տեսա՞կը… իսկ գուցե խնդիրը փորձենք մե՞ր մեջ փնտրել:
-Ցանկացած ազգի դաստիարակիչ կառույցն իր եկեղեցին է, յուրաքանչյուր ազգային տեսակ իր հավատքի, գաղափարաբանության պտուղն է: Մենք մեր լավով, վատով մեր եկեղեցու ցանած սերմերի բերքն ենք, պտուղն: Անհատներին մի կողմ դնենք, հասարակության լայն զանգվածների իմաստով հայրենիք ասվածը ոչինչ չի նշանակում եւ երբեւէ չի նշանակել: Անեցիները հանկարծ վեր են կենում եւ մինչեւ Լեհաստան են հասնում կամ չգիտես ուր: Կամ 7-րդ դարի գաղթը՝ Մորիկ կայսեր ժամանակ: 100.000-ներով գաղթել են Բարձր Հայքից: Բոլոր գաղթերի առաջնորդները եղել են հոգեւորականներ: Ինչ ասեմ, մենք սովորեցինք ապրել առանց հայրենիքի, որը որ չի կարող ապագա խոստանալ:
-Հայը կարողանում է դրսում, օտար հողում իրեն դրսեւորել, կառուցել, ստեղծագործել, արարել: Ինչո՞ւ նույնը չանել սեփական երկրում:
-Ես համաձայն չեմ Ձեզ հետ: Որպես մարդկության անդամ գուցե ճիշտ եք, բայց ոչ որպես ազգության անդամ: Արվածը կորած, ուծացված, ինչ-որ մի մարդկային խառը վիճակ է՝ ոչ գույն ունի, ոչ դեմք, ոչ ազգային պատկանելություն, ոչ հիշողություն: Ազգը միայն հայրենիքում կարող է ազգ մնալ: Հայրենիքի հաշվին է ազգն իր ազգությունը պահպանում:
-Պարոն Կարապետյան, չե՞ք կարծում, որ աշխարհով մեկ սփռված ազգը ցանկություն ունի միավորվել, մոտենալ իր արմատին: Ապրիլի 24-ն այդ առումով թերեւս այն բացառիկ օրերից մեկն է, որ դա զգալի է դառնում՝ միասնության համընդհանուր պահանջն ու ցանկությունը:
-Չնչին բացառությամբ կան անհատներ, որ նորմալ կյանքով չեն էլ ապրում, որովհետեւ հազար իրենց ազգակիցների չարածն ազգային դաշտում կարծես փորձում են իրենց վրա վերցնել եւ ուզում են անել: Մենք բոլոր ժամանակներում ունեցել ենք անհատներ՝ գերազգային, այսինքն իրենց պարտականությունները խորապես գիտակցող եւ այլն: Բայց նրանք մեկուսացած վիճակում են եւ ֆոն չեն ստեղծում փաստացի: Հաշվեկշիռը մեծապես վտանգված է ի շահ անդեմների: Նրանք են գերակշռում… Բարդ իրողություն է: Այսօրվա տարածաշրջանը մեծ վտանգներով է հղի. երախը բացած Ադրբեջանի եւ մեծ եղբոր արանքում, օր օրի զինվող, օր օրի ռազմականացող եւ հոխորտացող երկրների արանքում ենք: Այն օրը, երբ որ ձեռքերը հասավ, պետք է փորձեն անպայման մեզ մեջտեղից վերացնել: Ի՞նչ ենք անում մենք դրա դիմաց: Երկնաքեր եկեղեցի՞ ենք կառուցում, հերթական 20 միլիոնը դնելու համա՞ր: Խոջեվանքի և հին հայկական պանթեոնի տեղում Սուրբ Երրորդության մայր տաճարի կառուցման ժամանակ բողոքի ձայն էինք բարձրացրել, որ բեռնատարներով ոսկորներ էին տանում թափում, որովհետեւ հայ հանգուցյալներ էին թաղված (տարածքում եղել է Խոջիվանքի հայկական գերեզմանատունը): Հիմա այստե՞ղ, ի՞նչ ենք անում, նույն բանն է եղել: Խորհրդային տարիներին այգի է կառուցվել՝ գերեզմանոցի տարածքում: Հիմա որ սկսեն հիմքը փորել, նույն ձեւով, ոնց որ Խոջիվանքում էր դուրս գալիս, հարյուրավոր, հազարավոր հանգուցյալների ոսկորներ պետք է դուրս գան: Հետո վրացիներից էինք դժգոհում: Նույն բանն այստեղ է լինելու եւ քանի՜-քանի՜ միլիոնի ներդրումով: Ո՞ր դարն է, մի հատ նայու՞մ են իրենց շուրջը: Այդ միլիոնները ու՞ր պետք է ուղղորդված լինեին: Այդ գումարի գոնե մեկ տասներորդը նվիրաբերե՞լ են մեր բանակին: Մենք սովոր ենք գործը հասցնել Սարդարապատների: Հասցնել լինել-չլինելու պահին, բայց ճիշտն ասած պատմությունը ցույց է տվել, որ միշտ չէ, որ Սարդարապատ ենք հասել եւ հաջողել: Լինել-չլինելու վիճակի պետք չէ հասցնել գոյության խնդիրը, ավելի խելամիտ է պետք գործել:
1915 թվականի դրությամբ, երբ որ 1,5 միլիոն մարդ կարողացան թուրքերը մորթել, ինչի՞ պակաս մենք ունեինք: Եկեղեցու՞… ամեն գյուղում եկեղեցի կար, տերտերն էլ մեջը: Զենքի պակաս ունեինք եւ մարտական, ռազմիկ մտածողության եւ հոգեբանության: Դրա պակասն ունեինք: Հիմա նորից վերադառնում ենք 1915 թվակա՞ն: Կառուցում ենք մի հատ աղոթատեղի, որ նորից վտանգի պահին, երբ որ ադրբեջանցիները հարձակվեն, մտնենք եկեղեցի ու սկսենք աղոթե՞լ, ոնց որ անում էինք 15 թվականի՞ն: Մարդկանց եկեղեցու մեջ էին հրդեհում… Մենք մարտական ոգու պակաս ունեինք, ոչ թե եկեղեցու: Նույնիսկ վաղը, եթե հասկանանք, որ սխալ գործ ենք արել, էդ տեսակ կառույցները ոչ մի բանի պիտանի չեն: Ոչ որպես զորանոց կլինի օգտագործել, ոչ որպես բնակարան, ոչ հիվանդանոց: Եկեղեցի մեզ պետք չէ, աղոթել պետք չի… Իսկ եթե մենք աղոթում ենք, հասցեատերը պետք է հայրենիքը լինի:
Արմենուհի Վարդանյան
ԳԱԼԱ
