ԲԱՍԿԵՐՆ ՈՒ ՀԱՅԵՐԸ – BASQUES AND ARMENIANS ՎԱՀԱՆ ՍԱՐԳՍՅԱՆ
26.09.2014 – ԿԱՐԵՎՈՐ ՆՅՈՒԹԵՐ – ԲԱՍԿԵՐՆ ՈՒ ՀԱՅԵՐԸ – ՎԱՀԱՆ ՍԱՐԳՍՅԱՆ: //Hayagitaran.am//
//Armenia and The Basques (Spain)/allinnet.info///
Բասկերն ու Հայերը – Basques and Armenians
Վահան Սարգսյան – Vahan Sargsyan
ԲԱՍԿԵՐՆ ՈՒ ՀԱՅԵՐԸ – BASQUES AND ARMENIANS / Վահան Սարգսյան Vahan Sargsyan
ՄԱՍ – 1
XX դարի սկզբում, մի խումբ Եվրոպացի հայտնի լեզվաբանների խմբագրությամբ, Հռոմում լույս է տեսնում 119 էջանոց մի աշխատություն «ARMENI ARIANI» վերնագրով (EDIZIONI «HIM», ROMA -1938 – XVII), որտեղ հեղինակները լատիներեն, հունարեն, պարսկերեն, հայերեն եւ այլ հին լեզուների գիտական լեզվաբանական վերլուծություն անելով միաձայն հակվում են, վերոհիշյալ ցանկից, հայոց լեզվի առավել բնագիր լինելու գաղափարին: Հեղինակները համոզիչ կերպով ներկայացնում են, որ բառի հենց հայերեն օրինակն է, որ փոխառնված է եղել եւ հետագայում տարբեր ժողովրդների լեզուներում, իրենց ծագման ու գոյացման փուլերում, հնչյունափոխության է ենթարկվել եւ յուրացված եղել:
Այլ այբուբենները համեմատելով, բարձր է գնահատվում հայոց այբուբենի հնչունական հարստությունն ու ինքնաբավարարությունը, որտեղից հետագայում բխում է հայոց լեզվի ճկունությունը եւ անկախությունը օտարներից: Այնտեղ նշվում է նաեւ, հայերի հոգեւոր մշակույթի բարենպաստ մեծ ազդեցությունը հարեւան ժողովրդների գրավոր խոսքի զարգացման գործընթացին՝ մասնավորապես իբերիան (Իվեր, Վիրք) եւ աղվան ժողովրդների այբուբենների ստեղծմանն, եւ ոչ միայն․․․
Բազում վկայություններ կան, որ հայերը համարվում են տարբեր ազգերի նախահայրեր եւ հայերենի հետքերն են իրենց լեզուների հիմքում ընկած:
Այս անգամ, փորձենք համոզվել դրանում՝ ծանոթանալով Բասք ժողովրդին եւ նրանց պատմական ավանդությանը:
Մեր ճանապարհոդությունն առավել արդյունավետ դարձնելու համար մեզ ուղեկից եւ ուղեցույց ընտրենք՝ բասկագետ լեզվաբան, Վահան Գերասիմի Սարգսյանին (1954 — 2011): Ընդհուպ միչեւ իր անժամանակ վախճանը՝ Երեւանի Պետական Համալսարանի դասախոս, Ռոմանական բանասիրության ամբիոնի վարիչ, բանասիրական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ, Լեզուների Բասկյան Թագավորական Ակադեմիայի պատվավոր անդամ էր: Նա իր կարճատեւ, բայց բեղմնավոր կյանքի օրոք մի ստվար գրադարան թողեց՝ մի հավերժական կամուրջ գցեց բասք եւ հայ եկող սերունդների համար, փոխադարձ բարեկամություն հաստատելով մեր ժողովուրդների հարաբերությունների միջեւ, եւ, հուսով ենք, որ ընդմիշտ…
Ահա թե նա ինչ էր ասում:
«Պիրենեյան լեռների ստորոտներում՝ Իսպանիայի հյուսիսում ու Ֆրանսիայի հարավում, գտնվում է Բասկերի Երկիրը: Բասկերի հայկական ծագման տեսությունն իրենց պատմական հիշողության մեջ ունի խորը արմատներ ու արտացոլվում է գրավոր աղբյուրներում:
Դեռեւս 16-17-րդ դարերում բասկյան ազգային պատմագրության հիմնադիրներ Էստեբան դե Գարիբայը, Անդրես դե Պոսան ու Բալտասար դե Էչավեն համարում էին Հայաստանը բասկերի նախահայրենիք ու փորձում դա ապացուցել բասկահայկական ընդհանուր տեղանուններով: Անդրես դե Պեսոն ուղղակիորեն ասում է, որ բասկերը Հայաստանից են եկել, ու պնդում, որ Իսպանիայի միջերկրածովյան ափի Տարագոնա քաղաքն էլ են հայերը հիմնել: Տարագոնա անունը նմանություն ունի հայերեն Տարոնի հետ, որի հին ձեւը Տարավնա էր:
Այս տեսությունը հաստատում է նաեւ 17-րդ դարի իսպանացի պատմիչ Գասպար Էսկոլանոն, ով Վալենսիա քաղաքի պատմության մասին իր գրքում (1610 թ.) ասում է, որ բիբլիական ջրհեղեղից հետո Թոբել նահապետն իր մարդկանց հետ իջավ Իսպանիայի արեւելյան ափին, ու որ նրանք հայերեն էին խոսում: Գասպար Էսկոլանոն մանրամասնորեն նկարագրում է վայրերը, որտեղ ըստ ավանդության, թաղված են Իսպանիայի առաջին բնակիչների՝ հայերի աճյունները: Հիմա այդ վայրերում՝ հիմնականում ժամանակակից Կատալոնիայի տարածքում, եկեղեցիներ են կանգնած, ինչն էլ իր հերթին վկայում է, որ այդ վայրերը հնուց համարվել են սուրբ:
Բասկերի եւ Հայերի էթնոլեզվաբանական կապերի տեսությունում երկրորդ կարեւոր հայտնագործությունը արեց, անցած դարի 20-ական թվականներին, երիտասարդ Բասկ լեզվաբան Բեռնարդո Էստորնէս Լասան, հետագայում՝ նշանավոր գիտնական եւ ակադեմիկոս, զբաղվում էր Բասկիան ֆոլկլյորի հավաքագրումով Ռոպկալյան հարթավայրում՝ Նավառա նահանգի արեւելքում:
Այսպիսով՝ Նավառայի համարյա ամենաարեւելյան սահմանին գտնվող Իսաբա գյուղում, Էստորնես Լասան գրառեց տեղական պատումը այն մասին, որ Իսաբա գյուղը հիմնել են Հայերը, որոնք Նավառայի առաջին բնակիչներն էին ու Բասկերի նախահայրերը: Պատումում ճշտվում է, որ Բասքերի նախահոր անունը Հայթոռ էր եւ նա եկել էր Հայաստանից՝ իր 7 որդիների հետ, որոնց պատվին էլ հիմնել էր Նավառայում առաջին յոթ բնակավայրերը:
Ասվում է նաեւ, որ եկվոր Հայերին՝ Բասկերի նախնիներին, հայտնի էին մետաղամշակման գաղտնիքները: Արդյունքում, գյուղի արխիվներում հայտնաբերվեց մի մագաղաթ՝ պատմական փաստաթուղթ, որը հաստատեց բերանացի պատումը:
Հատկանշական է նաեւ, որ Բասկերենից «Իսաբա» թարգմանվում է ինչպես «Նախնիների հետք», եւ, չնայած որ դա կարող է լիովին անհավանական թվալ՝ փաստը մնում է փաստ, որ Իսաբա գյուղում մինչեւ այժմ էլ գոյություն ունի ճանապարհ՝ «Էրմինիա» անվանումով: Ազգային ավանդույթը կապում է այդ անունը «Արմենիա» («Հայաստան») անվան հետ՝ կոչված Նավառայի առաջին տեղաբնակների պատվին:
Կարդացեք Peter Jensen- ի «Հիտլեր ու Արմենիեր» գիրքը ՝ գերմաներեն կամ իմ թարգմանությամբ, որը կարող եք գտնել գրախանութներում, կամ կարդալ հայագիտական ուսումնասիրությունները Հայաստանում առցանց ՝ http://www.title.edu/:
Անցյալ դարի վերջերում, հայտնի անգլիացի գիտնական Էդվարդ Սփենսեր Դոջսոնը, լրիվ պատահական, շատ հետաքրքիր բացահայտություն կատարեց: Լինելով բավականին հայտնի բասկագետ, Դոջսոնը՝ սեփական զարգացածությունն ընդլայնելու շրջանակներում, որոշեց սովորել հայերեն, եւ, այդ նպատակով, ընդունվեց Փարիզյան «Էկոլ սփեսիալ»:
Ընդամենը երկամսյա ուսումնասիրություններից հետո, նա հայտնաբերեց, որ շատ հայերեն բառեր համապատասխանում են բասքերենին: Սրան վերաբերող նրա ենթադրությունների ձեռնարկը լույս տեսավ 1884թ.ին «Էուսկերա» («Բասկերեն լեզու») ամսագրում՝ «Բասկերեն բառերը Հայերեն լեզվում» խորագրով: Երկու լեզուներում Դոջսոնին հանդիպած զուգահեռների ցուցակն իր մեջ ընդգրկում էր 50-ից ավելի բառեր, խոսքը բառերի մի այնպիսի կարեւոր հատվածի մասին էր, որը սովորաբար համարվում է ցանկացած լեզվի ավանդական եւ պատմական հիմքը»։
Այսպիսով, գիտականորեն, խորը եւ մասնագիտացված ուսումնասիրությունների շնորհիվ Վահան Սարգսյանը շատ հետաքրքիր եւ կարեւոր եզրակացություններ հիմնավորեց: Վահան Սարգսյանի խոսքերով՝ Բասկերը Եվրոպայի ծայրագույն արեւմուտքի հնագույն ժողովուրդն են, որոնք անաղարտորեն պահպանել են իրենց հայությունը:
Կան մոտ 600 բառ բասկերենում, որ ունեն նույն նշանակությունը հայերենում, ամբողջ քերականական համակարգը, եւ ամենակարեւորը տեղանունները եւ այն ավանդությունը, որ իրենք գաղթել են Հայաստանից:
Բայց, եթե Բասկերը գաղթել են Հայաստանից եւ իրենց հետ տարել են հայերեն լեզուն եւ մշակույթը, ապա դա եւս մի անառարկելի փաստ է հայերի Հայկական Լեռնաշխարհում տեղաբնիկ լինելու մասին: Այդ տեղեկությունների հիման վրա կարելի է ենթադրել, որ հին հայերի արտագաղթը Պիրենեյան թերակղզի՝ սկսվել է առնվազն 5000 տարի առաջ:
Կարինե Մկրտչյան / Աղբյուր՝ Akhtamar on line
hayagitaran.am/2014/09/id-4690.html
