ՑՕՂԻԿ ԱՇԸԳԵԱՆ – Տարանջատ Մտորումներ Մշակութային Միասնութեան Մասին. Մշակոյթը Միասնութեան Հենք
27 ՆՈՅԵՄԲԵՐ 2019 – ԱՆԴՐԱԴԱՐՁ – ՄՇԱԿՈՅԹ:
Միասնութեան Հիմքը Մշակոյթն Է
ՑՕՂԻԿ ԱՇԸԳԵԱՆ
Ներանձնական հայեացք
Կը մտաբերեմ կեանքիս վերյիշումները: Ամէնէն ուրախ պահերը մանկութեանս, ամէնէն հաճելի ժամանակները, որոնք պատանեկութիւնս հարստացուցած են, աւելի հասուն տարիքի դժուարութիւններս: Բոլոր այն սովորական եւ անվրէպ պահերը, կեանքիս ամէնէն կարեւոր իրադարձութիւններն ու հանգրուանները` մանրամասնութիւններով, տարբեր գոյներով ու դերակատարներով, տեսակ-տեսակ վայրերով եւ միջավայրերով: Այդ բոլորը շունչ եւ հնչիւն ստացած են, լսելի եւ արտայայտելի դարձած են, մեղեդիի նման հոսած են եւ հարազատութիւն պարգեւած` մայրենի լեզուիս շնորհիւ: Հնչեղ արեւմտահայերէնս` իր իւրայատկութեամբ, մեծ ժառանգութեամբ, անբացատրելիօրէն սրտիս մօտիկ ու հարուստ ոգեղէն պաշարով:
***
Իրադրական կացութիւն
Վերջերս շատ կը խօսուի արեւմտահայերէնի եւ արեւելահայերէնի մէջ նոյն բառերը տարբեր իմաստներով գործածելու մասին: Այս երեւոյթին պատմական պատճառները բոլորին յայտնի են: Բայց արդեօք աւելի քան քսանութ տարիները բաւարար չէի՞ն Հայաստանի Հանրապետութեան եւ սփիւռքի (արեւմտահայեր) միջեւ լեզուական մակարդակի անհարթութիւնները հարթելու: Երկար չտեւե՞ց այս «հասկցուելու» ընթացքը:
Գիտենք, որ 70 տարի Հայաստանի Հանրապետութեան կապերը խզուած էին Ցեղասպանութեան պատճառով կազմուած դասական սփիւռքին եւ ընդհանրապէս արտաքին աշխարհին հետ: Բայց այդ խոչընդոտը այլեւս գոյութիւն չունի, Հայաստանի Հանրապետութիւնը անկախ է:
Հայաստանի մէջ պատահած վերջին փոփոխութիւններու ալիքը եւ իշխանափոխութեան պատճառով ստեղծուած իրավիճակը շատերուն այն յոյսը ներշնչեց, որ շատ հարցեր պիտի լուծուին, առաւել պիտի բարելաւուին նաեւ սփիւռքի հետ յարաբերութիւնները: Ներկայ կացութեամբ, սակայն, շա՜տ շատերու համար արդարացուած չեն կատարուած աշխատանքները: Ընդհակառակը, աւելի քան մտահոգիչ երեւոյթներու ականատես կ՛ըլլանք: Քաղաքական սխալ մարտավարութիւն մըն էր, օրինակի համար, իշխանութեան կողմէ բաժանարար գիծեր որոնելու եւ «ստեղծելու» ոճը: Ընթացք մը, որ շարունակական բնոյթ ստացած է եւ զայն անտեսելը կամ թերագնահատելը խոհեմութիւն չի նկատուիր կարգ մը քաղաքական ուժերու կարծիքով:
Ճիշդ է, որ պետական անձնաւորութիւններու կողմէ զանազան ամպիոններէ հնչեցին միասնութիւնը ջատագովող ելոյթներ, միասնականութիւն «ձեւացնելու» համար ոտանաւորներ ալ արտասանուեցան, սակայն ոչ մէկ գործնական քայլ, նոր առաջարկութիւն, ծրագիրի մշակում, առաջնահերթութիւններու ճշդում տեղի ունեցաւ մեր ժողովուրդի զաւակներուն միասնականութիւնը ամրապնդելու առումով: Սփիւռք-Հայաստան կապը ամրապնդուելու փոխարէն` առաւել թուլացաւ սփիւռքի նախարարութեան լուծարումով: Իսկ վերջերս պետական պաշտօնական մակարդակով կը տրուին որոշումներ, որոնք միայն կը նպաստեն արժեզրկելու հայ լեզուի եւ հայոց պատմութեան կարեւորութիւնն ու անհրաժեշտութիւնը Հայաստանի կրթական կառոյցներէն ներս: Նման քայլեր աւելի հաւանական է, որ կը դատապարտուին ձախողութեան: Պէտք է յուսալ, որ նման կեղծ ու վնասակար օրակարգեր առաջ տանողները կը զգաստանան եւ աւելի մտածուած ծրագիրներ առաջ կը մղեն, եւ կամ այլապէս կը հեռացուին պաշտօններէ, երբ չեն իրականացներ հայ մարդու կամքին համաձայն գործունէութիւն:
***
Մշակութային հենքը` ելակէտ
Այս գրութեան ելակէտը շատ պարզ է եւ յստակ: Պէտք է ձերբազատիլ բոլոր պարտադրուած բաժանարար երեւոյթներէն: Ծրագրել եւ ձեռնարկել աւելի նպատակադրուած համահայկական մշակութային ծրագիր տարբեր բնագաւառներու զարգացումով` թատրոն, երգարուեստ, գրականութիւն եւ կրթական աճ, կեդրոնանալով Հայաստանը բոլոր հայ երիտասարդներուն համար վերածելու հիմնական կրթական օճախի:
Այդ ճամբուն վրայ առաջին քայլը միասնական մեսրոպեան մշակուած ուղղագրութեան վերահաստատումը պէտք է ըլլայ: (Մանրամասնութիւնները մասնագէտներու գործ է):
Մշակութային առումով, մեսրոպեան ուղղագրութեան վերականգնումը Հայաստանի մէջ կ՛ըլլայ մշակութային այն ամրակուռ հենքային կամուրջը, որ աշխարհատարած սփիւռքը իր արիւնատար հազարումէկ երակներով կը կապէ Հայաստանին, եւ` փոխադարձաբար: Հայաստանի մէջ հրատարակուող մանկական գիրքերը, գրականութիւնը այլեւս ուղղագրութեան պատճառով «անհասկնալի» կամ «անհասանելի» չեն նկատուիր, սփիւռքի հրատարակչատուներուն արտադրանքը հեզասահ օգտագործելի կ՛ըլլայ հայրենի հայութեան համար, Հայաստանի եւ սփիւռքի մէջ հասակ առնող պատանիներն ու երիտասարդները դիւրութեամբ կը հաղորդակցին իրարու հետ, հայ մշակոյթի հրաշագեղ հարստութեան հետ. արեւմտահայերէնի զարգացումը աւելի ապահով կը դառնայ, արեւելահայ երիտասարդը իր սէրը կ՛երգէ Վահան Թէքէեանով եւ Վազգէն Շուշանեանով, սփիւռքահայ մամուլը մուտք կը գործէ Հայաստան: Հայրենիքը կը ցնծայ եւ կը հանդիսանայ հայ մշակոյթի կեդրոնը: ՀԱՅ ՄՇԱԿՈՅԹԸ իսկապէս ամբողջական կ՛ըլլայ:
Վերջապէս փուլ պէտք չէ՞ գայ լեզուական այն կեղծ պարիսպը, որ միտումնաւոր բարձրացուեցաւ Հայաստանի Ա. անկախութեան անկումէն ետք հայութեան երկու հատուածներուն միջեւ անջրպետ յառաջացնելու նպատակով: Դեռ մինչեւ ե՞րբ ուղղագրութեամբ բաժնուած պիտի ըլլանք: Մեր միասնականութեան հիմքը մեր մշակոյթը չէ՞, ուրեմն…
***
Մշակոյթը գաղափարական միասնութեան հենք. օրինակելի անցեալ
Անցեալին երեք կայսրութիւններու մէջ տարածուած ըլլալով հանդերձ, ժամանակը եւ սահմանները չկրցան մեզ բաժնել իրարմէ: Ինչո՞ւ: Մտածա՞ծ ենք պատասխանի մասին: Ո՛չ սուլթանները եւ ո՛չ ալ ցարերը կրցան կասեցնել ձեռք-ձեռքի տալու եւ իրարու օգնութեան հասնելու մեր ձգտումն ու ընթացքը: Ռուսահայաստանէն ԵՐԿԻՐ արշաւեցին խումբերով` պաշտպանելու հայը, որ կը կոտորուէր իր սուրբ հողին վրայ: Թիֆլիսէն ու Արցախէն հայ մեծ քաղաքական գործիչներ կազմակերպեցին Սասունն ու Վանը եւ այնքան հարազատ դարձան տեղաբնիկներուն, որ անոնք զիրենք վանեցի կնքեցին (Շուշի ծնած Սերգէյ-Արամը անուանակոչուեցաւ` Վանի Արամ): Միասնութեան հենքը մշակոյթն էր, քանզի բոլորը Րաֆֆիի շունչով մեծցած էին:
Մալխասի «Զարթօնք» վէպին մէջ լաւապէս պատկերուած է ազատագրական պայքարի հունին մէջ աշխարհագրական տարբեր շրջաններէ հայերու քով քովի գալու պատկերը, որ կեանք կը ստանայ եւ կ՛անձնաւորուի Վահէին եւ Վարդանին տիպարներու միջոցով եւ Առիւծ Գեւոյի հեքիաթանման կռիւներու պատմութիւններուն ընդմէջէն: Գաղափարական միասնութիւն յանուն վեհ նպատակի: Օր մը «Զարթօնք»-ը կը դառնա՞յ Հայաստանէն ներս ամենաշատ ընթերցուած գիրքերու ցանկին առաջինը: Այս վէպը, որ սերունդներ դաստիարակած է սփիւռքի տարածքին, հիանալի կերպով կ՛արտացոլացնէ հայութեան երկու հատուածներուն միաձոյլ միասնութիւնը, միասնութիւն, որ ունէինք եւ որուն պէտք է ձգտինք:
***
Այնքան ատեն որ աշխարհագրականօրէն ցրուած ենք, պէտք է ամէն ջանք գործադրենք, որ մշակութային (ու նաեւ կրթական, նաեւ` գիտական) հասարակաց հենքի վրայ համախմբուած եւ անկոտրում կերպով միասնական ըլլանք, միասնակամ տեսլականներով, առաւելագոյնս օգտագործելով ներկայ դարու արհեստագիտութեան բարիքները:
Պրիւքսել
27 հոկտեմբեր 2019
aztagdaily.com/archives/466966
