Հայու կենդանի դառն վկայութիւնը – Հայու կենդանի դառն վկայութիւնը

Հայու կենդանի դառն վկայութիւնը – Հայու կենդանի դառն վկայութիւնը

2020/01/10 – ԳՐՔԵՐ – ԳՐԱԽՕՍԱԿԱՆ, ՆՈՐՈՒԹԻՒՆՆԵՐ, ՔՆՆԱՐԿՈՒՄ:

Քեմալ Եալչընի նուիրուած միջազգային գիտաժողով Հայու կենդանի դառն վկայութիւնը:

ՍՈՆԻԱ ԳԱՐԱՄԱՆԵԱՆ

«Ա­զատ Օր»ի խմբագ­րու­թիւ­նը գրու­թիւն մը ստա­ցաւ տիկ. ­Սո­նիա ­Գա­րա­մա­նեա­նին կող­մէ, թեր­թիս մէջ լոյս տես­նե­լու խնդրան­քով։ 15 ­Դեկ­տեմ­բեր 2017ին ­Տիւս­պուր­կի հա­մալ­սա­րա­նի եւ Է­սը­նի բարձ­րա­գոյն ու­սում­նա­կան հաս­տա­տու­թեան թրքա­կան բա­ժի­նին կող­մէ կազ­մա­կեր­պո­ւե­ցաւ մի­ջազ­գա­յին գի­տա­ժո­ղով մը՝ նո­ւի­րո­ւած ­Քե­մալ Եալ­չը­նի «Ա­նա­տո­լիա­յի որ­դի­նե­րը» գիր­քին, որ թուրք մտա­ւո­րա­կա­նի հրա­տա­րա­կած 30րդ ­գիրքն է, ո­րուն մէջ տեղ գտած են վկա­յու­թիւն­ներ ­Թուր­քիոյ մա­սին։ ­Ժո­ղո­վին մաս­նակ­ցած են ա­ւե­լի քան 200 թուրք եւ հայ մտա­ւո­րա­կան­ներ, ո­րոնք խօ­սած են ի­րենց դառն փոր­ձա­ռու­թիւն­նե­րուն մա­սին` թրքա­կան այ­լա­մերժ ըն­կե­րու­թեան մէջ։

­Քե­մալ Եալ­չըն, բա­րե­կամ ըլ­լա­լով ­Սո­նիա ­Գա­րա­մա­նեա­նին, ա­նոր նո­ւէր ղրկած է իր հրա­տա­րա­կած գիր­քը (թրքե­րէն եւ գեր­մա­նե­րէն), ա­պա ­Սո­նիա ­Գա­րա­մա­նեան, ինչ­պէս որ յայտ­նեց մե­զի, մտա­ծու­մը ու­նե­ցած է թարգ­մա­նել գի­տա­ժո­ղո­վի մաս­նա­կից­նե­րէն՝ ­Հեր­ման ­Հին­դի­րեա­նի սիր­տի յու­զիչ խօս­քը, որ­պէս կեն­դա­նի վկա­յու­թիւն իր վրայ զգա­ցած, ­Թուր­քիոյ մէջ ­Ցե­ղաս­պա­նու­թեան օ­րե­րէն իր ար­մատ­նե­րը նե­տած հա­յու հան­դէպ թշնա­մու­թեան եւ ա­տե­լու­թեան վար­մուն­քին։

­Կեն­սագ­րա­կան

­Հեր­ման ­Հին­դի­րեան ծնած է 1955ին ­Պոլ­սոյ մէջ: Իր ման­կու­թեան տա­րի­նե­րը կ­՚անց­նէ ­Գուր­թու­լուշ-­Քի­րիչ­պուր­նու եւ Ս­կիւ­տար ­Սե­լամ­սի­զի մէջ. իր հայ­րը ­Զա­ւէն՝ Ա­տա­պա­զար­ցի էր, իսկ մայ­րը ­Գո­հա­րիկ՝ պոլ­սե­ցի:

­Զա­ւէն 1942ին կը կան­չո­ւի զի­նո­ւո­րա­կան ծա­ռա­յու­թեան։ 338 զի­նո­ւոր­նե­րով միա­սին կը ղրկո­ւի քա­րի հան­գե­րու աշ­խա­տան­քի: 1942ին կ­՚աշ­խա­տի ­Մեր­ցի­ֆո­նի, 1943ին Է­լա­զի­կի հան­գե­րուն մէջ:

­Հեր­ման ­Հին­դի­րեան կ­՚ա­ւար­տէ ­Բան­կալ­դի դպրո­ցի ­Պոլ­սոյ նա­խակր­թա­րա­նը: ­Հա­կա­ռակ իր կամ­քին, չի յա­ջո­ղիր ա­ւար­տել միջ­նա­կարգ դպրո­ցը:

1968ին կը սկսի եր­կա­թա­գոր­ծու­թեամբ զբա­ղիլ ­Պոլ­սոյ մէջ Է­րոլ ­Գա­յա­սան կեղծ ա­նու­նով, «Taragano» (­Թա­րա­կա­նօ) ըն­կե­րու­թեան մէջ: ­Մեծ պաշ­տօն կը ստա­նայ եւ իր աշ­խա­տան­քի պատ­ճա­ռով յա­ճախ ճամ­բոր­դու­թիւն­ներ ը­նե­լով, կը ծա­նօ­թա­նայ ­Թուր­քիոյ շարք մը քա­ղաք­նե­րուն:

17 տա­րե­կա­նին, 120 տո­լա­րով գրպա­նին մէջ կը պար­տա­ւո­րո­ւի ­Թուր­քիան լքել եւ նոր կեանք մը ստեղ­ծել ­Միա­ցեալ ­Նա­հանգ­նե­րու ­Տիդ­րոյթ քա­ղա­քին մէջ: ­Գե­մալ Եալ­չըն ­Հեր­ման ­Հին­դի­րեա­նի կեան­քի մա­սին ման­րա­մաս­նօ­րէն կը գրէ իր գիր­քե­րուն մէջ՝ (Ա­նա­տո­լո­ւի զա­ւակ­ներ, Եղ­բայր­ներս հե­ռո­ւից եւ Ար­ծի­ւը մէկ թե­ւով):

­Հեր­ման ­Հին­դի­րեա­նի խօս­քը

­Սի­րե­լի քոյ­րեր եւ եղ­բայր­ներ, յար­գար­ժան ա­կա­դե­մի­կոս­ներ եւ դուք՝ Ա­նա­տո­լո­ւի զա­ւակ­ներ,

­Ձեր բո­լո­րին սրտանց կը բա­րե­ւեմ մեծ յար­գան­քով: Ա­նունս ­Հեր­ման ­Հին­դի­րեան է, հայ­կա­կան ծա­գում ու­նիմ, ըն­տա­նիքս Ա­նա­տո­լո­ւի շրջա­նէն է: Այ­սօր կ­՚ապ­րիմ ­Տիդ­րոյթ եւ կը զբա­ղիմ ոս­կեր­չու­թեամբ: ­Հա­կա­ռակ որ, 45 տա­րիէ ի վեր իմ անձ­նա­գի­րիս մէջ ա­մե­րի­կահ­պա­տակ գրո­ւած է, տա­կա­ւին ին­ծի հա­մար ­Թուր­քիան է իմ եր­կիրս: ­Սիրտս ու ար­մատ­ներս ­Պոլ­սոյ մէջ մնա­ցած են:

Ն­շա­նա­կու­թիւն չու­նի տա­րի­քը, նշա­նա­կու­թիւն չու­նի փաս­տա­թուղ­թե­րուն կամ անձ­նա­գի­րին մէջ ինչ գրո­ւած է, նշա­նա­կու­թիւն չու­նի ե­թէ ա­մե­նա­գե­ղե­ցիկ երկ­րին մէջ կ­՚ապ­րիս, կամ ա­մե­նա­ճոխ հիւ­րա­նո­ցին մէջ կը գտնո­ւիս։ Այս վայր­կեա­նիս, իմ սիրտս կ­՚այ­րի կա­րօ­տով՝ իմ հայ­րե­նի­քիս հա­մար, ինչ­պէս նաեւ ձեր բո­լո­րին սիր­տե­րը, որ այ­սօր, հե­ռու հայ­րե­նի­քէն, հոս կը գտնո­ւիք։ ­Հա­զիւ 17 տա­րե­կան էի, երբ ստի­պո­ւե­ցայ հայ­րե­նիքս լքե­լ: Ինչ­պէ՞ս կրնայ այդ տա­րի­քի ե­րի­տա­սարդ մը բո­լոր ա­նոնց, ո­րոնց կը սի­րէ ա­մէն բա­նէ վեր՝ մայր, հայր, եղ­բայր, ազ­գա­կան­ներ, բա­րե­կամ­ներ եւ իր տա­գուկ բոյ­նը լքե՞լ:

Վս­տա­հա­բար, ո՛չ ար­կա­ծախնդ­րու­թեան մը հա­մար. իմ եղ­բայրս՝ ­Գե­մալ Եալ­չըն իր ան­մահ գրու­թեան մէջ (Ա­նա­տո­լո­ւի զա­ւակ­նե­րը) կը պատ­մէ իմ կեան­քին մա­սին: ­Հայրս շատ ու­ղիղ, պար­կեշտ եւ տա­ղան­դա­ւոր անձ­նա­ւո­րու­թիւն մըն էր, որ իր հայ­րե­նի­քը ա­մէն բա­նէ ա­ւե­լի կը սի­րէր ու կը յար­գէր: Ան սուրբ մարդ էր, իր մա­հը շատ մեծ ցաւ պատ­ճա­ռեց ին­ծի:

­Մայրս խե­լա­ցի, ու­սում ստա­ցած նրբա­նուրբ կին մըն էր, նո­ւի­րո­ւած իր ըն­տա­նի­քին: ­Մինչ այ­սօր երբ զինք կը յի­շեմ, աչ­քերս կը լե­ցո­ւին ար­ցուն­քով:

Ինձ­մէ 6 տա­րի մեծ եղ­բայրս ա­նակն­կա­լօ­րէն 17 տա­րի ա­ռաջ կորսն­ցու­ցի: ­Հո­գիիս մէջ ա­ռանձ­նու­թիւն կը զգամ ծնող­քիս եւ եղ­բօրս մա­հէն ետք: ­Մեր տու­նը յար­գան­քի եւ սի­րոյ բոյն էր: ­Զայ­րոյ­թը, թշնա­մու­թիւ­նը, ա­տե­լու­թիւ­նը, անձ­նա­սի­րու­թիւ­նը տեղ չու­նէին: ­Բո­լորս ալ տե­ղեակ էինք ան­ցեա­լի ե­ղե­լու­թիւն­նե­րուն մա­սին, ինչ որ պէտք չէր պա­տա­հած ըլ­լար, բայց ե­ղած էր: Հ­պար­տօ­րէն կը գոր­ծէինք պատ­րաս­տե­լով մեր ա­պա­գան, սի­րե­լով մեր հայ­րե­նի­քը՝ Ա­նա­տո­լուն: Դպ­րո­ցի մէջ յա­ջող, ջա­նա­սէր, խե­լա­ցի ա­շա­կերտ էի:

Երբ ­Պո­լիս երկ­րոր­դա­կան վար­ժա­րան գա­ցի, դա­սա­րա­նի ու­սու­ցի­չը յա­ճախ կ­՚ապ­տա­կէր զիս եւ թուրք տնօ­րէ­նը Իս­ֆէն­տիար ­Պէ­յը, հա­կա­ռակ իմ բա­ցա­ռիկ ըն­դու­նա­կու­թեանս, ցած նի­շեր տա­լով զիս, դպրո­ցէն՝ որ այն­չափ կը սի­րէի, վտա­րե­ցին: Ու­րեմն սկսայ աշ­խա­տիլ: ­Կը ճամ­բոր­դէի Ա­նա­տո­լո­ւի քա­ղաք­նե­րը եւ կը ծա­խէի եր­կա­թէ ապ­րանք­ներ մեծ յա­ջո­ղու­թեամբ, բայց սրտիս խո­րը պա­հո­ւած մնա­ցած էր յու­սա­խաբ ե­րե­խայ մը: Երբ այս գոր­ծին լծո­ւե­ցայ, ը­սին «այս անձ­նա­գի­րով չես կրնար գործդ շա­րու­նա­կել»:

Ա­ռա­ջար­կե­ցին ա­նունս փո­խել եւ կո­չուիլ Է­րօլ ­Գա­յա­սան: ­Հեր­ման ­Հին­դի­րեա­նը յա­ւերժ մոռ­նալ, այլ ընտ­րու­թիւն ին­ծի հա­մար չկար: Ա­մէն ան­գամ, որ Է­րօլ կը կան­չէին, հո­գիս կը դա­շու­նա­հա­րէին: ­Յա­ճախ, ­Հեր­մա­նը ին­ծի հարց կու­տար՝ «զիս դրա­մի հա­մար ծա­խե­ցիր»: Եր­բեմն կու­լար, եր­բեմն ալ կը զայ­րա­նար, բայց ես չէի կրնար պա­տաս­խան մը տալ:

­Սի­րե­լի քոյ­րեր եւ եղ­բայր­ներ, յար­գե­լի բա­րե­կամ­ներ ի­րա­կա­նու­թեան մէջ այն ան­ձը, որ մէ­կու մը կը լքէ, այն ինքն է որ լքո­ւած է:

­Ծա­ղի­կի մը սէ­րը հո­ղին հան­դէպ, բա­ւա­րար չէ, որ ա­նի­կա ծաղ­կի: ­Ծա­ղի­կը սի­րոյ եւ խնամ­քի կա­րի­քը ու­նի, ե­թէ այն չի ջրո­ւի՝ կը չոր­նայ, ե­թէ զայն կը սի­րես ու կը հո­գաս՝ դար­ձեալ ու դար­ձեալ կը ծաղ­կի: Ես իմ բոյնս, իմ հայ­րե­նիքս, իմ ­Պո­լիսս եր­բեք չի լքե­ցի, բայց ա­նոնք, որ ին­ծի ը­սին՝ «այս քու ա­նու­նովդ չես կրնար յա­ռա­ջա­նալ», ես ա­նոնց լքե­ցի: Լ­քե­ցի բո­լոր ա­նոնց, ո­րոնք իմ հպարտ ար­ժա­նա­պա­տո­ւու­թիւն ու­նե­ցող հօրս կեա­ւուր, ան­հա­ւատ ա­նո­ւա­նե­ցին եւ զինք նո­ւազ­դա­ցու­ցին:

Այս մո­լե­ռան­դու­թիւ­նը, այս տխմա­րու­թիւ­նը, այս ան­հաս­կա­ցո­ղու­թիւ­նը, այս հարս­տու­թիւ­նը եւ սի­րոյ մեծ բա­ցա­կա­յու­թիւ­նը, ա­յո՛ լքե­ցի. իմ ծննդա­վայրս, իմ ման­կու­թիւնս, իմ եր­ջան­կու­թիւնս, իմ կեան­քի յի­շո­ղու­թիւն­ներս, երկ­րիս մէջ ան­բաղ­ձա­լի ըլ­լալս՝ բո­լո­րը, բո­լո­րը լքե­ցի: ­

Միայն հպար­տու­թեամբս, ար­ժա­նա­պա­տո­ւու­թեամբս եւ 120 տո­լա­րով Ա­մե­րի­կա գա­ցի ար­մա­տա­զուրկ ե­ղած, բայց նոր պայ­քար մղե­լով օ­տար երկ­րի մը մէջ, դար­ձեալ ար­մատ­ներ նե­տե­ցի: ­Հե­տե­ւե­լով իմ ըն­տա­նի­քէս ստա­ցած ար­ժէք­նե­րուն, աշ­խա­տա­սի­րու­թեամբ յա­ջո­ղե­ցայ յա­ռաջ­դի­մել: Աս­տո­ւած իմ փա­փաք­ներս ի­րա­կա­նա­ցուց: Ա­մէն մար­դու սիր­տը, ինչ տա­րի­քի ալ ըլ­լայ, կը վի­րա­ւո­րո­ւի երբ ան­բաղ­ձա­լի եւ ար­հա­մա­րո­ւած է հա­կա­ռակ իր տա­րած ջան­քե­րուն: Իմ կար­ծի­քով, միայն մէկ դեղ կայ, որ հո­գիի ցա­ւե­րը կը մեղ­մաց­նէ. անձ­նա­սի­րու­թիւ­նը լքել եւ սէր նո­ւի­րելն է:

­Սի­րե­լի քոյ­րեր եւ եղ­բայր­ներ, այն օ­րէն, որ այս ճշմար­տու­թիւ­նը յայտ­նա­բե­րե­ցի կը շա­րու­նա­կեմ այս սի­րոյ ու­ղին: 15 տա­րի ա­ռաջ, ­Հա­յաս­տա­նի ­Կիւմ­րի քա­ղա­քի մէջ իմ նա­խա­ձեռ­նու­թեամբ հիմ­նո­ւե­ցաւ «­Թար­խու­նեան Թռչ­նոց բոյն» որ­բա­նո­ցը, որ կը գոր­ծէ մին­չեւ օրս: ­Հո­գե­կան եր­ջան­կու­թիւն եւ հպար­տու­թիւն կը զգամ, որ հա­րիւ­րա­ւոր ե­րե­խա­ներ, ո­րոնք աղ­քա­տու­թեան եւ ա­ռանձ­նու­թեան մէջ կ­՚ապ­րէին, հոն ա­պաս­տան գտան եւ այ­սօր ե­ղած են ի­րենց հայ­րե­նի­քին ազ­նիւ, ծա­ռա­յող քա­ղա­քա­ցի­ներ: Այս­քա­նով չի բա­ւա­րա­րո­ւե­ցայ:

Վեց տա­րի ա­ռաջ ի­մա­ցայ Ան­գա­րա­յի մէջ կեն­դա­նի­նե­րու ըն­կե­րու­թեան մը մա­սին, որ դրա­մա­կան օգ­նու­թեան կա­րի­քը ու­նէին, տի­կինս եւ ես կ­՚օգ­նենք այս ըն­կե­րու­թիւ­նը, ուր 500 կեն­դա­նի­ներ այ­սօր ա­պաս­տան գտած են: Այն մար­դը որ սի­րել եւ նուի­րել գի­տէ, նոյն ին­քը հո­գե­պէս կը եր­ջան­կա­նայ եւ կը հարս­տա­նայ:

­Սի­րե­լի բա­րե­կամ­ներ, կեան­քը ա­ւա­զի նման կը սա­հի, կրնաք ե­րե­ւա­կա­յե՞լ որ մարդ օ­տա­րու­թեան մէջ, իր երկ­րի եր­կին­քի գոյ­նը, կա­պոյտ ծո­վե­րը, ծա­ղիկ­նե­րու բոյ­րը, նոյ­նիսկ իր երկ­րի փո­շիին կա­րօ­տը կը քա­շէ:

Աշ­խար­հի լա­ւա­գոյն խո­հա­րա­րը ե­թէ գու երկ­րիդ ճա­շե­րը պատ­րաս­տէ, ա­նոնք չեն կրնար գու մօրդ պատ­րաս­տած ճա­շե­րուն հետ բաղ­դա­տո­ւիլ: ­Նոյ­նիսկ ե­թէ աշ­խար­հի ա­մե­նա­գե­ղե­ցիկ երկ­րին մէջ ապ­րիս եւ ծա­նօթ ես շատ մը լե­զու­նե­րու, կը ցան­կաս քու երկ­րիդ մէջ գու մայ­րե­նի լե­զուդ խօ­սիլ:

Ես կա­րօտ­ցած եմ նա­ւակ­նե­րու աղ­մու­կին, ­Գուր­թու­լու­շի քա­րէ շի­նո­ւած մայ­թե­րուն, իմ հօ­րաք­րոջս բրինձ բի­լա­ւի ա­նուշ բուր­մուն­քին:
­Կա­րօ­տը՝ սի­րե­լի բա­րե­կամ­ներ, սար­սա­փե­լի բան է: 45 տա­րիէ ի վեր, գի­շեր­նե­րը հան­գիստ չու­նիմ ան­կո­ղի­նիս մէջ, զգա­լով քիմ­քիս մէջ մօրս ճա­շե­րը, ա­ղոտ ծո­վա­մառ­մար­նե­րու (φύκια) հո­տը, ­Մար­մա­րա­յի ծո­վուն, Ս­կիւ­տա­րի եւ ­Վոս­փո­րի գե­ղեց­կու­թիւն­նե­րը, ա­կան­ջիս մէջ ու­նե­նա­լով ­Զէ­գիմ ­Մու­րէ­նի եր­գե­րու ե­ղա­նակ­նե­րը՝ աչ­քե­րէս ար­ձունք­ներ կը հո­սին:

Կեան­քը մար­դուն կը սոր­վեց­նէ սի­րել։
­Մար­դը կը հա­սուն­նայ, երբ կը սոր­վի սի­րել։
Ե­րե­խան մարդ կը դառ­նայ, երբ կը սի­րո­ւի։
Աշ­խարհ ա­ւե­լի գե­ղե­ցիկ կը դառ­նայ սի­րով:

Ա՜խ, ինչ լաւ կ­՚ըլ­լար, ե­թէ այս ան­ցուկ աշ­խար­հի մէջ տի­րէր հաս­կա­ցո­ղու­թիւն, սէր, յար­գանք, բա­րե­կա­մու­թիւն, ան­կեղ­ծու­թիւն եւ ա­մէն բան ըլ­լար ցո­րե­նի հա­տի­կի պէս, ուր ցո­րէ­նը հա­ցի կը վե­րաու­ծի եւ կը հրամ­ցո­ւի բո­լո­րին: Ե­րա­նի՝ կա­րօ­տի եւ ոչ մէկ այլ բա­նի պա­կա­սը չըլ­լար, մեղք­նա­լու զգա­ցու­մը չու­նե­նա­յինք. ցա­ւը, տա­ռա­պան­քը, յու­սա­լը եւ փա­փա­քի­լը մեր կեան­քի մաս­նիկ­ներն են:

­Քե­մալ Եալ­չը­նին պէս վար­պետ­ներն են, որ կրնան մեր յոյ­սե­րը եւ փա­փաք­նե­րը ան­մա­հու­թեան վե­րա­ծել, ար­գի­լե­լով որ նոյն ա­մօ­թա­լի ե­ղե­լու­թիւն­նե­րը կրկնո­ւին: ­Քե­մալ մեզ ցոյց կու տայ, թէ ինչ­պէս գոյնզ­գոյն զա­նա­զան ծա­ղիկ­ներ դաշ­տե­րու մէջ կ­՚ա­ճին միա­սին ներ­դաշ­նա­կօ­րէն. կա­րե­լի՞ է եր­բեք մտա­ծել ան­տա­ռի մէջ թշնա­մու­թիւն՝ հա­րիւ­րա­մեայ սօ­սիի եւ ե­ղեւ­նիի մի­ջեւ: ­Կա՞մ ալ՝ ե­րի­ցու­կի (χαμομήλι) եւ մա­նի­շա­կի մը մի­ջեւ:

­Մենք աշ­խար­հի չորս մա­սե­րուն տա­րա­ծո­ւե­ցանք, այն պատ­ճա­ռով որ վայ­րե­նի քա­ղա­քա­գէտ­ներ պատ­մու­թեան զա­նա­զան շրջան­նե­րուն մե­զի մեծ ցա­ւեր պատ­ճա­ռե­ցին, հա­լա­ծե­ցին եւ ջար­դե­ցին:

­Հա­կա­ռակ որ մենք թուր­քեր, քիւր­տեր, հա­յեր, ա­սո­րի­ներ, հրեա­ներ, յոյ­ներ, լա­զեր եւ չեր­քեզ­ներ ենք, մենք բո­լորս Ա­նա­տո­լո­ւի զա­ւակ­ներ ենք, ­Քե­մալ Եալ­չը­նի պէս գրող­նե­րու եւ մեր իս­կա­կան տրա­մա­բա­նու­թեան կա­րի­քը ու­նինք, որ­պէս­զի ո՛չ Ա­նա­տո­լո­ւի զա­ւակ­նե­րը կա­րօ­տէ տա­րա­պին, ո՛չ ալ ա­նոնց մօր հո­գին Ա­նա­տո­լո­ւի կա­րօ­տով այ­րի:

Շ­նոր­հա­կալ ենք քե՛զ ­Քե­մալ հօ­ճա: Եր­կա՜ր ապ­րիս: Շ­նոր­հա­կա­լու­թիւն նաեւ փրոֆ. ­Ֆա­տէր ­Գո­նու­կին, որ այս մի­ջազ­գա­յին գրա­կա­նու­թեան ար­խի­ւը հիմ­նեց, այս հա­մա­ժո­ղո­վը կազ­մա­կեր­պեց եւ հոս միա­ցուց Ա­նա­տո­լո­ւի բո­լոր զա­ւակ­նե­րը:

//azator.gr/?p=14722