Մովսէս Նաճարեան – Սլաք նահապետի սերունդները Կիլիկեան Հայաստանում
Գիտական Յօդուածներ – Մովսէս Նաճարեան – Լեզուաբանութիւն Թէ Իմաստասիրութիւն:
Սկիզբը՝ //ՆԱԽՈՐԴԸ//:
3.Սելեւկեաններ
Խորենացին գրում է.
«Այլ մոռացաք եւ զդժնեայ Սլաքն անուանեալ այր՝ զոր ոչ կարեմ հաւաստեաւ ասել, ի Հայկայ՝ եթէ յառաջագունից քան զնա եղելոց յաշխարհիս, զոր հին զրոյցքն պատմեն լինել, բայց էր այր քաջ: Զսա կարգէ սակաւ արամբք պահել զլեառնն՝ եւ որսալ զքօշսն, որք անուանեցան Սլկունիք»[431]:
Վերլուծում «Սլաք» անուան.- =սլ-աք >սիլ-աք:
Տառացիօրէն՝ «Սիլ»-ը նշանակում է սերմի կամ անձի իմաստութեան (ներուժի) լոյս, ինչը համապատասխանում է ռուսերէնով պահպանուած «սիլ» բառի բովանդակութեան, այն է՝ «ոյժ», որից ռուս. «սիլնի=ուժեղ», «սիլաչ= փահլեւան»՝ հզօր ֆիզիկականի տէր մարդ[432]:
«Աք»-ը ճշդում է թէ այդ ուժը անձի ո՞ր անդամներին է վերաբերւում:
«Աք»-ը տառացիօրէն նշանակում է «արական բնոյթի վերջոյթներ»՝ երբ մարդու անդամներից գլուխը, ձեռքերը, բազուկները եւ ոտքերը այդպիսի վերջոյթներ են: «Աք»-ի «Ա»-ն ցոյց է տալիս նաեւ ձեռքերի ու ոտքերի «երկար» կամ «բարձր» լինելը:
Յետագայ դարերում՝ «աք»-ի բովանդակութիւնը սահմանափակուել է «բարձրասրուն» իմաստի մէջ: Սրանից էլ՝ միջին հայերէնում յայտնուել է «չափ»-ի հոմանիշ «չաք»-ը[433]:
Մինչդեռ «չափ»-ը ակնյայտօրէն գործ ունի «ափ»-ի հետ՝ որպէս ձեռքերով, մատներով եւ մի գուցէ արմուկով չափելու միաւոր, իսկ նախամաշտոցեան ժամանակներից մեզ հասած «չաք»-ը առնչւուել է ոտնաչափին, եւ անգլերէնում իմաստափոխուելով՝ դարձել է «check=ստուգել»:
Հետեւաբար՝ «Սլքունի» նշանակում է «հզօր ու երկար բազուկներ ու ոտքեր ունեցող»:
Իսկ Խորենացու աւանդած «Սլկունի» ձեւի արմատներն են՝ «սիլ-ակ-ունի», որը բովանդակում է «ուժեղ ակ ունի», «ուժեղ ամբողջութիւն ունի» իմաստները:
«Սլաք»-ը որպէս զէնքի մասնիկ՝ ներկայացնում է արական բնոյթ ունեցող (երկարաւուն) նիզակի կամ նետի հզօր վերջոյթը, սայրը:
Ըստ Հոմերոսի՝ նոյնպիսի հզօրութեամբ օժտուած են ներկայանում Աքէեան-Աքայեցիք (բնութագրուել են «բարձրասրուն»), նաեւ ըստ մեզ՝ Աքէմէնեանները[434], ու ապա՝ Պարթեւները (երկայնաբազուկ):
Թէ ի՞նչ առնչութիւն ունեն Սլկունիները Սելեւկեանների հետ՝ մեզ յուշեց Կարպիս Լէփէճեանը, կրտսեր քեռիս: Այն բերում ենք ստորեւ:
«Արաբները Աղեքսանդր Մակեդոնացու ժառանգորդներից Սելեւկեաններին կոչում են “Սլուքիյին”» (ﻦﻴﻴﻗﻮﻠﺳ)՝ որով Սելեւկեանները նոյնանում են հայկական Սլկունի-Սլքունիների հետ:
Հետեւութիւն.-
Ըստ մեզ, Հայոց Սլկունիները, Յունաստանի Աքայացիներն ու Պարսկաստանի Աքեմէնեանները եղել են նոյն տօհմի շառաւիղներից՝ եւ պատմութեան թատերաբեմում իրար են փոխարինել ժամանակ առ ժամանակ[435]:
Հոմերոսը Իլիականում ասում է.
«Քաջոտն Աքիլլն աստվածազարմ՝ պառկած էր իր սեւ նավի մեջ
Հույժ բարկացած, գեղեցկավարս Բրիսեիսի համար չըքնաղ՝
Որ առել է Լիոնեսոսից, մեծ ճիգ ու ջանք թափելուց ետ
Լիոնեսոսը կործանելով՝ եւ Թեբացոց բերդերն ամուր,
Ըզգետնելով Եպիստոփին եւ Մինեսին մըկընդամոլ՝
Որդիներին Եվենոսի՝ Սելեպյան սեգ թագավորի»[436]:
Խօսքը Կիլիկիայի Լիոնեսոս քաղաքի, Կիլիկեան թեբէցիների բերդերի եւ Թեբէ քաղաքի աւերման մասին է՝ որ կործանել է Աքիլլեսը յունական զօրքով:
Ըստ մէջբերման՝ Կիլիկիայի թագաւորը կոչուել է «Սելեպեան»՝ ինչը հայերէնի տառադարձելու պարագայում կը լինի «Սելեւեան», այլապէս՝ «Սելեւկեան»: Իսկ Սելեւեան-Սելեւկեանների մայրաքաղաքի «Լիոնեսոս» անունը մատնում է նրանց ծագումը՝ «Լիօն»-«Առիւծ»-«Աղիւն»-ից:
Պարզւում է, որ մինչեւ Իլիական պատերազմի ժամանակները՝ Կիլիկիայում համերաշխօրէն ապրել են Աղիւնցի-Պրոմեթեւսեան Սլկունիներն ու Կիլիկիոյ Թեբէի Կադմոսեան սերունդները:
– – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – –
[431] Մ. Խորենացի, նոյն, էջ 116:
[432]Տես՝ նաեւ յաջորդ ենթամասը:
[433]«Չաք»-ի զոյգն է «չոք»-ը՝ որից էլ գրաբարեան «չոքել»-ը, որի «ոք»-ը «ստորին վերջոյթ»-ն է, ոտքն է, հետեւաբար իսկական ոտնաչափը պիտի լինի «չոք»-ը, իսկ «չաք»-ը որեւէ վերջոյթով չափելը պիտի լինի:
[434] Նկատի ունենալ «Աք»-ի ընդհանրութիւնը՝ երկու անուանումների եւ «Սլաք»-ի մէջ:
[435]«Սելեւկեանները նոյնպէս եղել են Քաղդէացի-Խալդէացիներ» (Վ. Դեր-Վարդէն, նոյն, էջ 312):
[436]«Իլիական», նոյն, Երգ երկրորդ, տող 680-էն:
Մովսէս Նաճանեան – «Լեզուաբանութի՞ւն Թէ ԻՄԱՍՏԱՍԻՐՈՒԹԻՒՆ:
