«Հաշուած Օրեր Են Մնացել». Սպասե՞լ Արդեօք Ռուսաստանի Եւ Թուրքիայի Բախումներին Սիրիայում
25 ՓԵՏՐՈՒԱՐ 2020 – ԿԻԶԱԿԷՏ:
ՕԼԳԱ ԵՈՒՇԻՆԱ
Թարգմանեց՝
ՄԱՐԻԱ ԵՂԻԱԶԱՐԵԱՆ
Չնայած Ռուսաստանի եւ Թուրքիայի դիւանագէտների բանակցութիւններին՝ Սիրիայի հիւսիսում իրավիճակը կրկին սրուել է: BBC-ի ռուսական ծառայութեան թղթակից Օլգա Եուշինան փորձում է պարզել, թէ արդեօք իրավիճակը կարո՞ղ է դուրս գալ վերահսկողութիւնից եւ վերածուել լայնածաւալ հակամարտութեան:
Անկարան դիմել է ԱՄՆին՝ երկրի հարաւում Patriot զենիթահրթիռային համալիրների երկու մարտկոց տեղակայելու խնդրանքով, Bloomberg գործակալութեանը յայտնել է Թուրքիայի բարձրաստիճան մի պաշտօնեայ: Թուրքիայում ԱՄՆ դեսպանատունը դեռ չի մեկնաբանում այս տեղեկութիւնը:
Patriot համալիրներն իսկապէս անհրաժեշտ կը լինեն Թուրքիային՝ սիրիական Իդլիբ նահանգում լայնածաւալ յարձակողական գործողութիւն սկսելու համար: Ինչպէս ցոյց է տուել այդ շրջանում մարտական գործողութիւնների նախորդ փորձը, յարձակումն առանց աւիացիայի (օդուժի-Խմբ.) աջակցութեան դատապարտուած է ձախողման: Իսկ դա նշանակում է, որ եթէ Թուրքիան իսկապէս ցանկանում է Իդլիբում աջակցել Ասադի հակառակորդներին, ապա պէտք է օդ բարձրացնի իր F-16 կործանիչները՝ ցամաքային գործողութեանն աջակցելու համար:
Եթէ F-16երը բարձրանան Սիրիայի երկինք, այնտեղ նրանք անխուսափելիօրէն կը հանդիպեն ոչ միայն Ասադի բանակի կործանիչներին, այլեւ ռուսական մարտական ինքնաթիռներին:
-ՈՒՐԵՄՆ՝ ՊԱՏԵՐԱ՞ԶՄ
Եթէ անգամ Bloomberg-ի տեղեկութիւնը հաստատուի, Patriot համալիրները դժուար թէ Թուրքիային հեշտութեամբ բաժին հասնեն: Այն բանից յետոյ, երբ Անկարան 2019ին ռուսական Ս-400 ՀՕՊ համակարգեր գնեց, Վաշինգտոնը սկսել է կրճատել ռազմական համագործակցութիւնը Թուրքիայի հետ:
Թուրքիայի տարածքում մի քանի Patriot համալիրներ կան, սակայն դրանք տեղակայուած են ամերիկեան բազաներում: BBC-ի թուրքական ծառայութեան տուեալներով՝ առաւելագոյնը, ինչին այժմ Էրդողանը կարող է հասնել ԱՄՆից, ամերիկացի զինուորականների ղեկավարութեամբ Patriot-ների տեղափոխումն է դէպի Սիրիայի հետ սահմանին գտնուող թուրքական Հաթայ քաղաք: Այդ դէպքում դրանք ի վիճակի կը լինեն որսալ ռուսական մարտական ինքնաթիռները:
Յունուարի վերջից Ասադի բանակը յարձակում է իրականացնում Իդլիբ նահանգում՝ ռուսական աւիացիայի եւ իրանամէտ խմբաւորումների աջակցութեամբ: Դա լրջօրէն նեարդայնացնում է Թուրքիայի քաղաքական գործիչներին ու զօրահրամանատարներին:
-ԻՆՉՈ՞Ւ Է ԱՅԴՔԱՆ ԿԱՐԵՒՈՐ ԻԴԼԻԲԸ
Իդլիբը ապստամբների եւ ջիհադականների վերջին յենարանն է, որոնք 2011ից ի վեր փորձում են տապալել Ասադին:
Իդլիբում յարձակման յաջողութիւնը քաղաքական եւ տնտեսական հսկայական դիվիդենտներ (շահոյթներ-Խմբ.) կը բերի Սիրիայի իշխանութիւններին: Յաղթանակի դէպքում Ասադի բանակը լիովին կը վերահսկի Մ4 եւ Մ5 կարեւոր ճանապարհները, որոնք երկրի տրանսպորտային (փոխադրութեան-Խմբ.) ամբողջ համակարգի հիմքն են:
Թուրքիայի համար եւս Իդլիբը շատ կարեւոր է: Անկարան այդ տարածաշրջանը համարում է իր ազդեցութեան գօտին: 2016ից թուրքական զօրքերն ու դաշնակից սիրիացի ապստամբները երեք գործողութիւն են իրականացրել Սիրիայի հիւսիսում, սակայն նրանցից ոչ մէկն ուղղուած չի եղել Ասադի ուժերի դէմ:
Սակայն այժմ Իդլիբում են տեղակայուած Ասադի ընդդիմադիր կազմաւորումները, որոնց տարիներ շարունակ աջակցել, կրթել եւ զինել է Թուրքիան: Եթէ Էրդողանը հիմա չաջակցի իր դաշնակիցներին, որոնք օգնել են նրան պայքարել քրդական ջոկատների դէմ, նրա վարկանիշը Թուրքիայի ներսում կարող է էապէս ընկնել:
-ՆԵՐՔԻՆ ՀԱԿԱՄԱՐՏՈՒԹԻՒՆ
Փորձագէտներից շատերը համակարծիք են, որ Էրդողանը կարող է լայնածաւալ գործողութիւն սկսել Իդլիբում ներքաղաքական պատճառներով: Թուրքիայի տնտեսութիւնը ճգնաժամի մէջ է, նկատւում է արտադրութեան եւ մի շարք ոլորտներում ցուցանիշների անկում: Թէեւ 2018ի ճգնաժամի համեմատ գնաճը դանդաղել է, բայց եւ այնպէս այն դեռ բաւական բարձր է:
Միւս կողմից, Էրդողանը բաւականաչափ ներդրում է արել բանակի վերազինման եւ նոր սպառազինութիւնների ձեռքբերման համար: Այդ ծախսերը ցանկալի է ինչ-որ կերպ արդարացնել:
Այս ամէնը երկրի ներսում ստեղծում է դժգոհութեան աճի ներուժ: Էրդողանի կուսակցութիւնը պարտուել է Ստամբուլի եւ Անկարայի տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրութիւններում:
Այս պատկերին Էրդողանի համար ռազմական գործողութիւնը լաւ հնարաւորութիւն է ազգին համախմբելու եւ իշխող կուսակցութեան վարկանիշը բարձրացնելու համար:
Թուրքիայի նախագահի խօսքով՝ Իդլիբի ճգնաժամին դիւանագիտական լուծում գտնելու համար «հաշուած օրեր են մնացել»:
«Իդլիբում գործողութիւնը ժամանակի հարց է», այս շաբաթ յայտարարել է Էրդողանը՝ ընդգծելով, որ դա վերջին նախազգուշացումն է Սիրիայի իշխանութիւններին:
Ընդ որում, Մոսկուայի հանդէպ Անկարայի հռետորաբանութիւնը մնում է զուսպ: Թուրքիայի պաշտպանութեան նախարարութիւնը յայտարարել է, որ Իդլիբի հարցում Ռուսաստանից պահանջներ չունի: Գերատեսչութիւնում ընդգծել են, որ Թուրքիան նման պահանջներ ունի միայն Բաշար Ասադի ռեժիմից:
-ԿՈՐՈՒՍՏՆԵՐԸ ՀՍԿԱՅԱԿԱՆ ԿԸ ԼԻՆԵՆ
Իդլիբում ոչ միայն բազմաթիւ իսլամիստներ ու ընդդիմութեան ջոկատներ են կենտրոնացած, այլեւ մեծ թուով փախստականներ՝ մօտ 3.5 միլիոն մարդ:
«Ընտանիքներ, որոնցից շատերը պատերազմի ընթացքում ստիպուած են եղել Սիրիայի մի անկիւնից փախչել միւսը, սարսափով են ընդունում, որ ռումբերն իրենց առօրեայի մասն են դարձել», լրագրողներին ասել է ՄԱԿի Մարդու իրաւունքների գերագոյն յանձնակատար Միշել Բաչելետը:
Ընդդիմութեան վերահսկողութեան տակ գտնուող քաղաքները, ինչպիսիք են Աթարեբը (այդ նոյն գօտում է, թէեւ ֆորմալ (ձեւական-Խմբ.) առումով հարեւան նահանգում է), ինտենսիւ (ուժգին-Խմբ.) ռմբակոծութեան են ենթարկւում:
Վերջին շրջանում աւիահարուածներից տուժել է 10 հիւանդանոց եւ 19 դպրոց, ինչպէս նաեւ փախստականների որոշ ճամբարներ:
«Հիւանդանոցների, բժշկական հաստատութիւնների եւ դպրոցների վրայ յարձակումների մեծ թիւը ենթադրում է, որ այդ բոլոր հարուածները պատահական չեն կարող լինել», նշել է Բաչելետը: Էրդողանը Ռուսաստանին եւ Ասադի բանակին ուղղակիօրէն մեղադրել է քաղաքացիական օբյեկտներին (թիրախներու-Խմբ.) հարուածելու մէջ:
Ռուսաստանի պաշտպանութեան նախարարութիւնը հերքում է այդ մեղադրանքները:
-Ի՞ՆՉ ՍՊԱՍԵԼ
Դժուար է կանխատեսել իրադարձութիւնների զարգացումը: Ճգնաժամը դիւանագիտօրէն լուծելու Մոսկուայի եւ Անկարայի փորձերը դեռ յաջողութեան չեն յանգեցնում, թէեւ արդէն երեք փուլով բանակցութիւնների են եղել:
«Սակայն դա դեռ չի նշանակում, որ կողմերը մտադիր են հակամարտութիւնը լուծել ռազմական ուժով: Դատելով անցեալի սրացումներից՝ Պուտինն ու Էրդողանը նախընտրում են նման հարցերը լուծել անձամբ իրենց իսկ բանակցութիւնների ժամանակ… ամենայն հաւանականութեամբ, այս անգամ էլ վերջին խօսքը կը լինի երկրների նախագահներինը», նշում է Մոսկուայի Կարնեգի կենտրոնի փորձագէտ Ալեքսէյ Խլեբնիկովը:
Նոյն տարբերակի մասին ակնարկում են նաեւ Թուրքիայի ԱԳՆում: Այնտեղ ասել են, որ եթէ առաջիկայ օրերին դիւանագէտներին չյաջողուի հասնել Իդլիբի ճգնաժամի կարգաւորմանը, հնարաւոր է՝ Պուտինն ու Էրդողանն անձնապէս հանդիպէն:
Հնարաւոր է, որ մօտ ժամանակներս Մոսկուան եւ Անկարան կարողանան պայմանաւորուել Իդլիբում ժամանակաւոր հրադադարի շուրջ, կարծում է BBC-ի թուրքական ծառայութեան վերլուծաբան Իրեմ Քոքերը:
«Դա կողմերին ժամանակ եւ հնարաւորութիւն կը տայ մանեւրելու (խուսավարելու-Խմբ.), որպէսզի քննարկեն պայմանները, որոնք կը բաւարարեն բոլորին: Հնարաւոր է, որ այդ հաւասարման մէջ ներառուեն ոչ միայն Սիրիայի շրջանների վերաբերեալ համաձայնագիրը, այլեւ Լիբիայի, քրդերի եւ տնտեսական նախագծերի վերաբերեալ հարցերը», նշում է լրագրողը:
Այդպիսի զինադադար կնքելու նախադրեալներ կան: Մոսկուայի եւ Դամասկոսի համար կարեւոր է ոչ թէ Իդլիբ քաղաքը, այլ առաջին հերթին Մ4 եւ Մ5 մայրուղիների երկայնքով գտնուող տարածքը:
Իսկ Անկարան կարող է իր կողմից վերահսկուող հողերի մի մասը զիջել նահանգում՝ Իդլիբ քաղաքի մօտ եւ թուրք-սիրիական սահմանին իր դիրքերի ամրապնդման դիմաց:
Այս ամէնը չի բացառում ապագայում Սիրիայում Ռուսաստանի եւ Թուրքիայի հնարաւոր էսկալացիան (գործողութիւններու ընդլայնումը-Խմբ.) եւ ռազմական բախումը: Սակայն այս պահին նման սրացումը քիչ հաւանական է, կարծում է Իրեմ Կոկերը:
«Սիվիլնեթ»
asbarez.com/arm/364783/Հաշուած-Օրեր-Են-Մնացել-Սպասե՞լ-Արդե/
