ԱՒԵՏԻՍ – Սո՞ւգ, Թէ՞ Պայքար – Ապրիլ ամիսը հասնելէ, եւ բոլոր «ազգասէրներու» նոյն քարոզները լսելէ առաջ, մտածեցի սկիզբէն գրել ձեզի իմ մտածումներուս մասին:
ԱՒԵՏԻՍ
Ապրիլ ամիսը հասնելէ, եւ բոլոր «ազգասէրներու» նոյն քարոզները լսելէ առաջ, մտածեցի սկիզբէն գրել ձեզի իմ մտածումներուս մասին:
1915-ին Ցեղասպանութեան ենթարկուեցանք, այո՛, բայց նաեւ կարգ մը շրջաններու, ինչպէս` Վանի, Շապին Գարահիսարի, Մուսա Լերան եւ այլ շրջաններու մէջ հերոսամարտեր տեղի ունեցան: Ապրիլ ամսուան ընթացքին կը յիշենք Թուրքիոյ գործած ոճիրը, բարբարոսութիւնը եւ արիւնարբու արարքները, սակայն յաճախ կը մոռնանք այս հերոսամարտերուն ընթացքին մեր ժողովուրդին սխրագործութիւնները, անոր մղած անհաւասար կռիւը անիրաւութեան դէմ եւ զոհողութիւնը` ի սէր հայրենիքին եւ մայր հողին: Այս հերոսամարտերու ընթացքին հայերը փորձեցին ձախողութեան մատնել Թուրքիոյ կողմէ բծախնդրօրէն ծրագրուած Ցեղասպանութիւնը:
Նշանաւոր հերոսամարտերէն մէկն էր Վանի հերոսամարտը, որուն ընթացքին վանեցիները յաջողեցան ինքնապաշտպանութեան շնորհիւ` ուշացնել աղէտը: Պատերազմի բռնկմամբ, արդէն իսկ Վանի քաղաքացիները վտանգի մէջ կը գտնուէին, մանաւանդ որ մօտակայ շրջաններուն մէջ սկսած էին բախումները, եւ աղէտը հեռու չէր: Սակայն Արամ Մանուկեանը, Ա. Վռամեանը եւ Վանայ Իշխանը, ինչպէս նաեւ իրենց ընկերները վճռած էին ճակատագրին չյանձնուիլ: Դժբախտաբար թուրքը յաջողեցաւ սպաննել Իշխանը եւ ձերբակալել Ա. Վռամեանը: «Փոթորիկը թաղին ծայրն էր», սակայն շնորհիւ Արամ Մանուկեանի առաջնորդի յատկութիւններուն ու պայքարի ոգիին` Վանի ժողովուրդը խանգարեց թուրքին ծրագիրը: Արամ Մանուկեան յաջողեցաւ խրախուսելՎանի ժողովուրդը` անոնց մէջ արթնցնելով պայքարի ոգին, այս պատճառով ալ դարձաւ հայոց կենդանի կայծքարին հրահանը: Մօտաւորապէս երկու հարիւր հազար հայեր փրկուեցան` շնորհիւ Վանի հերոսամարտին: Հաւանաբար հայութեան պատկերը տարբեր ըլլար, եթէ ամէն շրջանի մէջ ապստամբութիւններ տեղի ունենային: Արդեօք ինչե՞ր կարելի պիտի ըլլար ընել, եթէ ամէն շրջան ունենար իր Արամը: Ամէն կայծքար ժողովուրդ ունենար իր հրահանը…
1915 յունիս… Սուգ տիրած էր Շապին Գարահիսարի մէջ: Թուրքերը սկսած էին կողոպուտի, ձերբակալութեան եւ ջարդերու: Ժողովուրդը սկսած էր յուսահատիլ, սակայն ղեկավարները ժողովուրդին թելադրած էին չկռուիլ, «պատրաստ վիճակի մէջ մնալ»: Երբ վիճակը անհանդուրժելի կը դառնայ, երիտասարդ դաշնակցականները կը սկսին կռուելու ու ապստամբելու: Արդէն իսկ ժողովուրդը համախմբուած ու միակամ էր ընդդէմ թշնամիին` թուրքին: Այսպիսով, սկսաւ ինքնապաշտպանութիւնը, ամբողջ ժողովուրդը, առանց խտրութեան, ոտքի ելած էր թուրքին դէմ կռուելու:
Դժբախտաբար հայ դաւադիրներ տեղեակ պահած էին թուրքերը` յարձակումի ծրագիրին մասին, որուն շնորհիւ անոնք անակնկալի մատնեցին հայկական խումբերը: Այսպիսով, զօրաւոր հարուած մը պիտի ստանար արդէն իսկ սովէն տառապող հայութիւնը: Այլեւս ճար չկար, եւ ճերմակ դրօշը պիտի բարձրանար: Այս անարդար պայքարը տեւեց 18 օրեր, որոնց ընթացքին հայ ժողովուրդը կռուեցաւ միասնակամութեամբ: Հայութեան այս հոգեվիճակը հասած էր այնպիսի հանգրուանի մը, երբ անոնք պէտք էր ընդունէին ճակատագրային իրավիճակը:
Այս հերոսամարտերը կենդանի փաստեր են հայուն մարտունակ եւ հայրենասէր ոգիին, անոր պատրաստակամութեան` կռուելու եւ զոհուելու հայրենի հողին սիրոյն: Վանի, Շապին Գարահիսարի ու Մուսա Լերան բնակիչները ապստամբեցան թուրքին դէմ եւ գիտակցաբար մահն ու նահատակութիւնը ընտրեցին` փոխան ստրկամիտ նահանջին եւ անձնատուութեան փոխարէն:
Այս հերոսամարտերը թրքական ծրագիրի իրագործման թափը կոտրեցին: Արդեօք եթէ հայկական բոլոր շրջանները միակամ կերպով դիմէին ապստամբութեան, 1915-ի ջարդերու պատկերը նոյնքան ցաւալի եւ ահաւոր պիտի ըլլա՞ր, թէ՞ արդեօք ապրիլ 24-ը անկախութեան օր պիտի հանդիսանար: Արդեօք կ’ունենայի՞նք ազատ, անկախ եւ միացեալ Հայաստան մը: Եւ ի՞նչ պիտի ըլլար մեր սփիւռքահայերուս իրավիճակը, արդեօք գոյութիւն կ՛ունենայի՞նք:
www.aztagdaily.com/archives/466534
