Հայերի Փրկութիւն Թուրքերի Կողմից Չի Եղել – Հայերի Փրկութիւն Թուրքերի Կողմից Չի Եղել – Հայերի Փրկութիւն Թուրքերի Կողմից Չի Եղել

Հայոց Ցեղասպանութեան Թանգարան-Ինստիտոիտի Տնօրէն Յարութիւն Մարութեան

Post Views: 736

02 ՄԱՅԻՍ 2020 – ՀԱՅՈՑ ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹԻՒՆ – ԿԸ ՅԻՇԵՄ ԵՒ ԿԸ ՊԱՀԱՆՋԵՄ:

Un charnier de victimes arméniennes du génocide dans le village de Sheyxalan (Turquie), en 1915. (ARMENIAN GENOCIDE MUSEUM / AFP)

Հարցազրոյց Հայոց Ցեղասպանութեան Թանգարան-Ինստիտոիտի
Տնօրէն Յարութիւն Մարութեանի Հետ

Վարեց՝ ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ

Ստորեւ ներկայացնում ենք «Ասպարէզ»ի հարցազրոյցը Հայոց Ցեղասպանութեան թանգարան-ինստիտուտի (հիմնարկի) տնօրէն Յարութիւն Մարութեանի հետ.

ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Հայոց ցեղասպանութեան թանգարան-ինստիտուտը (ՀՑԹԻ) դիմատետրի հայ օգտատէրերին կոչ էր արել, որ Ապրիլի 24ին իրենց լուսանկարները փոխարինեն յատուկ ստեղծուած յուշային շրջանակով, որտեղ ներկայացուած կը լինէին Ցեղասպանութեան զոհ դարձած կամ վերապրած հարազատների լուսանկարներ՝ «Ես Յիշում եմ» կամ «Կը Յիշեմ» կից գրութեամբ: Նախաձեռնութիւնը, սակայն դժգոհութիւն առաջացրեց հանրութեան շրջանում՝ մեկնաբանութեամբ, որ փորձ է արւում փոխել քաղաքական գիծը՝ ի դէմս համահայկական հռչակագրում տեղ գտած «Յիշում եմ եւ Պահանջում» կարգախօսին: Դուք հանգամանալից պարզաբանում ներկայացրեցիք: Ին՞չ էր Ձեր առաջարկը ենթադրում:

ՅԱՐՈՒԹԻՒՆ ՄԱՐՈՒԹԵԱՆ.- Իրականում առաջարկուել է, որ օգտատէրերը փոխեն լուսանկարները եւ տեղադրեն Ցեղասպանութեան զոհ դարձած կամ վերապրած իրենց պապիկ տատիկների, սպանուած արեւմտահայ մտաւորականների, Արեւմտեան Հայաստանի բնակավայրերի, եկեղեցիների, ձեռագրերի, մասունքների լուսանկարներ, մարդկային պատմութիւններ եւ նկարի վրայ գրել «Յիշում եմ»: Հարցը հետեւեալ հարթութեան մէջ էր. ստացուած տեղեկութիւնները հնարաւորութիւն կը տային ընդլայնելու մեր աղբիւրագիտութեան բազան եւ ստեղծելու «Հայոց ցեղասպանութիւնը վերապրածների ու զոհերի տուեալների էլեկտրոնային շտեմարան»-ի հենքը, որի գլխաւոր նպատակն է մէկտեղել եւ հաւաքագրել իւրաքանչիւր զոհի եւ վերապրածի անձնական տուեալները՝ հնարաւորինս հասանելի կենսագրական տեղեկութիւններով։ Որեւէ այլ միտք այս նախաձեռնութիւնը չի ունեցել:

Հաշուի առնելով այն հանգամանքը, որ յուշային շրջանակի վրայ «Յիշում եմ» բառակապակցութիւնը հանրութեան որոշ շրջանակներում թիւր տպաւորութիւն ստեղծեց քաղաքական գծի փոփոխութեան մասին, մենք որոշեցինք խուսափել հնարաւոր շահարկումներից, փարատել մեր հայրենակիցների անհանգստութիւնը եւ փոխել յուշային շրջանակի գրութիւնը՝ որպէս ձեւակերպում օգտագործելով «Հայոց ցեղասպանութեան 100րդ տարելիցի համահայկական հռչակագրում» առաջ քաշուած «Յիշում եմ եւ պահանջում» կարգախօսը:

ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Հայոց ցեղասպանութեան թանգարան-ինստիտուտը գիտամշակութային հաստատութիւն լինելուց բացի, նաեւ պահանջատիրութեան հարցով քաղաքական գլխաւոր հարթակներից է: Ինչպէ՞ս էք գնահատում Ցեղասպանութեան հետեւանքների վերացման ուղղութեամբ պետութեան կողմից իրականացուող աշխատանքները, եւ թանգարան-ինստիտուտն ինչպէ՞ս է ներգրաւուած գործընթացում: Չէ՞ք կարծում, որ ՀՑԹԻն պէտք է առաւել գործուն՝ համախմբող եւ համակարգող դեր ստանձնի պահանջատիրութեան կազմակերպման հարցում:

ՅԱՐՈՒԹԻՒՆ ՄԱՐՈՒԹԵԱՆ.- Այսօր պահանջատիրութեան հարցը գտնւում է իրաւական ոլորտում: Ժամանակին, Հայաստանի Սահմանադրական Դատարանին կից յանձնախումբ ձեւաւորուեց, որին պետութեան ղեկավարների կողմից յանձնարարութիւն տրուեց պատրաստել իրաւական թղթածրար, այսինքն՝ խնդիրն այդ հարթութեան մէջ է: Առ այսօր, որքանով ես եմ տեղեակ, որեւէ աւարտական փաստաթուղթ չի ներկայացուել: Որքան գիտեմ, պետութիւնը գործընթացի իրականացման համար նիւթական միջոցներ չէր յատկացրել, եւ յանձնախմբում ներգրաւուած կազմակերպութիւններն իրենց ուժերով էին փորձում վերլուծութիւններ անել եւ առաջարկութիւններ ներկայացնել։ Միաժամանակ, հայաստանցի հասարակագէտների մի խումբ, որոնց թւում են ակադեմիկոսներ Գեւորգ Պողոսեանը, Աշոտ Մելքոնեանը, Արարատ Աղասեանը, նաեւ Արմէն Մարուքեանը, Վլադիմիր Վարդանեանը եւ ուրիշներ մի քանի ամիս առաջ վեց հարիւր էջանոց գիրք են հրատարակել, նուիրուած ցեղասպանութեան հետեւանքով հայ ժողովրդի կորուստներին եւ հատուցման կառուցակարգերի մեթոդաբանական հիմքերին։ Մասնաւորապէս, ներկայացուած է նաեւ Հայոց Ցեղասպանութեան հետեւանքների վերացմանն ուղղուած իրաւական միջոցների վերլուծութիւն, հնարաւոր «ճանապարհային քարտէզ» եւ այլն:

Ինչ վերաբերում է թանգարանին, ապա մեզ մօտ միջազգային իրաւունքի միայն մէկ մասնագէտ է աշխատում։ Կարծում եմ ժամանակն է, որ թանգարան-ինստիտուտին կից ստեղծուի մի կառոյց, որտեղ կ’աշխատէին հայկական պահանջների հետազօտման եւ հարցը միջազգային իրաւունքի ոլորտ տեղափոխելու խնդիր ունեցող մասնագէտներ, կառոյց, որը ցանցային աշխատանքի ձեւաչափ որդեգրելով կը կարողանար գործի մէջ ներգրաւել աշխարհի տարբեր ծագերում գործող հայ եւ օտարերկրացի այս ոլորտի մասնագէտներին։ Համամիտ եմ ձեր հետ, որ նման կառոյցի ձեւաւորման անհրաժեշտութիւնը օրուայ հրամայականներից է դարձել։ Հարցն, ի հարկէ, միայն ցանկութիւններով չի որոշւում. վստահ եմ, որ այս հարցում անհրաժեշտ է հայաստանեան եւ սփիւռքեան ուժերի համախմբում։

ՀՑԹԻն թանգարանի մշտական եւ ժամանակաւոր ցուցադրութիւնների, պաշտօնական պատուիրակութիւններին եւ հանրութեան լայն շրջանակների իրազեկման միջոցով մասնակցում է Հայոց Ցեղասպանութեան պատմութեան միջազգայնացման գործընթացին։

ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Պահանջատիրութեան հարցում ի՞նչ տարբերակներ կարող են քննարկուել:

ՅԱՐՈՒԹԻՒՆ ՄԱՐՈՒԹԵԱՆ.- Ես շատ կարեւորում եմ այս հարցի մասնագիտական քննարկումը, որովհետեւ տարբեր մօտեցումներ կան: Ես ինքս երկու հրապարակում ունեմ, որոնցից մէկը կրում է «Գերմանիայի ֆինանսական փոխհատուցումները հրէութեանը (ձեւաւորումը, գործընթացը, մերօրեայ վիճակը)» խորագիրը: Իսրայէլ պետութիւնը հարցը լուծեց հետեւեալ ձեւով՝ հատուցման խնդրով պաշտօնապէս չդիմեց Գերմանիային, այլ ստեղծուեց «Գերմանիայի դէմ հրէական նիւթական պահանջների կոնֆերանս» (Conference on Jewish Material Claims Against Germany) անուանումով միջազգային կառոյց, որը միաւորում էր քսաներեք միջազգային հրէական կազմակերպութիւններ: Այդ կառոյցն ընդունուեց եւ՛ Իսրայէլի, եւ՛ Գերմանիայի կողմից, եւ հատուցման գործընթացը սկսուեց այս կառոյցի միջոցով, այսինքն՝ պետութիւնը չմիջամտեց:

Շատ դէպքերում ասում են, որ Հայաստան պետութիւնը պէտք է պաշտօնապէս պահանջներ ներկայացնի Թուրքիային եւ հարցը տեղափոխի Միջազգային դատարան, բայց, որքան հասկանում եմ, պետութիւնը չի ցանկանում կտրուկ քայլերի դիմել, որովհետեւ որոշ մտավախութիւններ կան, եւ դրանցից մէկը՝ թերեւս ամենակարեւորը, իմ կարծիքով, այն է, որ երբ հարցը գնում է միջազգային դատարան՝ քաղաքական շահերն են առաջին շարք գալիս, եւ ոչ թէ արդարութիւնը, ճշմարտութիւնը, եւ կարող է ճնշումներ լինեն Հայաստանի վրայ:

Տարիներ առաջ ստեղծուեց նման մի կազմակերպութիւն՝ «Արեւմտահայոց Ազգային համագումար»ը, որտեղ ներգրաւուած էին արեւմտահայկական հենքով բազմաթիւ հայրենակցական միութիւններ։ Կարծում եմ, ճանապարհներից մէկն էլ այն է, որ արեւմտահայերի ցեղասպանուած, հայրենիքը բռնի ձեւով լքած գաղթականների ժառանգները համախմբուեն, պատրաստեն իրաւական տեսանկիւնից անխոցելի հայցեր, համակարգեն իրենց գործողութիւնները եւ հայցերը ներկայացնեն Թուրքիային, ապա եւ միջազգային դատարաններին՝ պահանջելով իրենց իրաւունքների վերականգնում: Սա նշանակում է, որ ոչ թէ պետութիւնն է առաջին պլան գալիս, այլ՝ պետութեան քաղաքացիները: Ամէն ինչ գործընթաց է, եւ կարելի է սկսել գոյքային հատուցման խնդիրներից, ապա եւ անցնել միւս՝ հողային պահանջատիրութեան փուլին:

Իմ յօդուածներից մէկում ներկայացրել եմ ժողովուրդների միջեւ հաշտութեան հարցի շուրջ արեւմտեան մասնագէտների կարծիքները, ովքեր ասում են, որ հաշտութիւն հնարաւոր է միայն այն դէպքում եթէ ցեղասպանութիւն իրագործող կողմը ճանաչի, դատապարտի, հատուցի, եւ դրանից յետոյ նոր կարող է խօսք գնալ հաշտութեան մասին, որ այս պահին առաջնահերթ են ճանաչմանն, դատապարտմանն, հատուցմանն ուղղուած քայլերը ինչը ժամանակատար գործընթաց է: Եւ ինչպէս Հայաստանի արտգործնախարարը օրերս նշեց, առաջին հերթին Թուրքիան պէտք է այս ճանապարհով գնայ, եւ դրա համար միջազգային ճանաչումները շատ մեծ դեր են կատարում: Որքան էլ թուրքերն ասեն, որ իրենց այդ ճանաչումները չեն հետաքրքրում, իրականում այն ազդում է թուրք հանրութեան վրայ:

ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Թուրքիան շարունակում է թշնամական, մերժողական քաղաքականութիւնը Հայաստանի եւ համայն հայութեան նկատմամբ, մինչդեռ Հայաստանում փորձեր են արւում հանրայնացնել օրինակ՝ հային փրկած բարի թուրքի կերպարը, եւ դա հնչում է ԱԺ Ժողովում կամ Հանրային ալիքով: Ինչպէ՞ս էք վերաբերւում չհիմնաւորուած խաղաղասիրութեան նման դրսեւորումներին:

ՅԱՐՈՒԹԻՒՆ ՄԱՐՈՒԹԵԱՆ.- Ես ենթադրում եմ, որ Ձեր նշած երեւոյթները առանձին դէպքեր են: Հայաստան պետութեան կողմից խաղաղասիրութեան կոչերի դրսեւորումներ Թուրքիայի հետ կապուած չեմ նկատել։ Հայաստանի արտգործնախարարը պարբերաբար յիշեցնում է, որ Թուրքիան մեզ շրջափակման մէջ է պահում, դիւանագիտական յարաբերութիւններ մեր հետ չունի, չի նպաստում, որ դէպի Սեւ ծով ելք ունենանք: Այս ամէնը միջազգային իրաւունքի տեսակէտից գնահատւում է որպէս թշնամական վերաբերմունք:

Իմ մօտեցումն այս հարցին ներկայացրել եմ յօդուածներումս, որտեղ որպէս գիտնական հետազօտել եմ հայերի «փրկութիւնը» թուրքերի կողմից, եւ եկել եմ այն կարծիքին, որ հայերի փրկութիւն թուրքերի կողմից չի եղել: Հետազօտութիւններս ներառում են Հայաստանի ազգային արխիւի հրատարակած՝ «Հայոց Ցեղասպանութիւնը Օսմանեան Թուրքիայում. Վերապրողների Վկայութիւններ» եռահատորեակը, որ ներառում է 1916, 1917, 1918թթ.ին հաւաքագրած վեց հարիւր պատմութիւններ:

Հարցը դիտարկել եմ հետեւեալ հարթութեան մէջ՝ ի՞նչ է նշանակում փրկութիւն եւ որպէս չափանիշ վերցրել եմ “Righteous Among the Nations”ի աշխարհում ընդունուած մօտեցումները: Կայ որոշակի մեթոդաբանութիւն եւ այն կիրառւում է աւելի քան կէս դար, այսինքն՝ փրկութեան հետ կապուած բոլոր պատմութիւններն անցնում են այս «մաղով», որը թոյլ է տալիս տարանջատել «իսկական» փրկութիւնը «կեղծ» փրկութիւնից։ Երբ այդ չափանիշներով ենք դիտարկում Հայոց Ցեղասպանութեան տարիներին տեղ գտած «փրկութիւնները»՝ տեսնում ենք, որ այսպէս կոչուած թուրք «փրկիչներին» միշտ առաջնորդել է շահը, շահագործումը, թալանը:

ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Այդուհանդերձ, գիտական հարթակում կատարուած հետազօտութիւնները, որ կարող են անհրաժեշտ հակակշիռ ստեղծել հանրային հարթակներում ներկայացուող «խաղաղասիրական» ուղերձներին՝ լայն հանրութեանը գրեթէ ներկայացուած չեն:

ՅԱՐՈՒԹԻՒՆ ՄԱՐՈՒԹԵԱՆ.- Ցանկացած հասարակութեան մէջ լինում են մարդիկ, ովքեր կարծիք են արտայայտում տարբեր երեւոյթների մասին, բայց երբեք չի կարելի ասել, որ մէկ-երկուսի խօսքը (եթէ նրանք բարձր պաշտօններ զբաղեցնողներ չեն) նշանակութիւն կարող է ունենալ երկրի քաղաքական ուղղուածութիւնը փոխելու առումով: Մեր ժողովուրդը հիանալի գիտի, թէ ինչ են իրենցից ներկայացնում թուրքական քաղաքականութիւնը, պատրանքներ չունի, թէ նրանց քաղաքականութիւնը մեր նկատմամբ փոխուել է՝ եթէ նոյնիսկ առերես «Քորոնայ» ժահրի պարագայում օգնելու ցանկութիւն էին յայտնել: Մենք հրաշալի հասկանում ենք, որ դրանք միջազգային հանրութեան համար արուող յայտարարութիւններ են՝ ցոյց տալու նրանց իբր բարեացկամութիւնը, մեծահոգութիւնը, եւ այն, որ հայերն ու թուրքերն առանձնապէս խնդիրներ չունեն եւ կարող են առկայ հարցերը միմեանց հետ բարեկամաբար լուծել: Դա թուրքերի դարերով, տասնամեակներով մշակած քաղաքականութիւնն է: Սակայն մենք հրաշալի գիտենք, որ նրանք պատրաստ են յարմար առիթի պարագայում մեզ ճնշել, ինչը սակայն չի ենթադրում, որ պէտք է վախենանք: Մեր քաղաքական գործիչները շատ զուսպ քաղաքականութիւն են վարում՝ հաշուի առնելով իրականութիւնը, նաեւ այն, որ գործ ունենք 80 միլիոնանոց միջինարեւելեան հզօր պետութեան հետ, եւ պէտք է ցանկացած քայլ համապատասխանեցնենք միջազգային յարաբերութիւնների չափանիշներին։

Մենք երբեք չպէտք է մոռանանք մեր անցեալը, եւ երբեք չանսանք այն յորդորներին, երբ ասում են, եկէք մի կողմ դնենք կատարուածը: Անցեալը մեր կեանքի մի մասն է, եւ շատ յաճախ որոշում է մեր այսօրն ու կանխորոշում է մեր ապագան:

ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Թանգարան ինստիտուտում ներկայացուած ցուցանմուշների մի մասի բացատրագրերում նշուած է «Մեծ Եղեռն» եզրոյթը: Հաշուի առնելով թանգարանի բազմաթիւ օտար այցելուներին ինչո՞վ է պայմանաւորուած, որ ամէնուր չի կիրառւում միջազգային իրաւական առումով ընդունելի «Ցեղասպանութիւն» բառը:

ՅԱՐՈՒԹԻՒՆ ՄԱՐՈՒԹԵԱՆ.- Թանգարանի ներկայիս ցուցադրութիւնը ստեղծուել է 2015թին, եւ բացատրագրերի շուրջ քսան-երեսուն տոկոսում օգտագործուած է «Մեծ Եղեռն» եզրոյթը: Յիշենք, որ 1960ականների վերջերին եւ 1970ականների կէսերին մենք գործածում էինք «Մեծ Եղեռն»ը, եւ այս եզրոյթը մեր հոգեւոր հարստութեան, պատմական յիշողութեան մասն է: Տասնեակ գրքերի վերնագրեր կան «Մեծ Եղեռն»-ով, արդեօ՞ք դա նշանակում է, որ այդ գրքերի հեղինակները նուաստացնում են ցեղսապանութեան նշանակութիւնը իրաւական տեսանկիւնից: Բացարձակապէս՝ ո՛չ: Եթէ ԱՄՆ նախկին ու ներկայ նախագահներն օգտագործում են «Մեծ Եղեռն» եզրոյթը, նշանակում է այն կորցրե՞լ է իր գործածելիութիւնը: Միջազգային իրաւունքի տեսանկիւնից, ի հարկէ, ճիշտը «Ցեղասպանութիւն» եզրոյթն է:

«Մեծ Եղեռն» եզրոյթը ներկայացուած է հիմնականում Ժանսեմի նկարների բացատրագրերում, որովհետեւ թանգարանին նրա նուիրած հաւաքածուի խորագիրն է այդպէս:

ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Հայոց Ցեղասպանութեան թանգարան-ինստիտուտի աշխատանքներում ի՞նչ մասնակցութիւն ունի Սփիւռքը:

ՅԱՐՈՒԹԻՒՆ ՄԱՐՈՒԹԵԱՆ.- Առ այս պահը, եթէ մեզ ինչ որ հարցերում նիւթապէս օժանդակել են՝ եղել են սփիւռքահայերը, եւ դա ունի իր պատճառները, որոնցից մէկը հայաստանեան օրէնսդրական սահմանափակումներն են: ԱՄՆում, օրինակ գործում է մեկենասութեան մասին օրէնք, ինչը սահմանում է, որ բարերարները զգալի չափով ազատւում են հարկերից: Հայաստանում նման օրէնք չկայ, ու թէեւ պատճառները հասկանալի են՝ աճող տնտեսութիւն, պատերազմական վիճակում գտնուող երկիր, այդուհանդերձ կարելի էր փորձել բարենպաստ պայմաններ ստեղծել նաեւ հայաստանցի բարերարների համար՝ աջակցելու մշակութային ու գիտական հաստատութիւններին։

Սփիւռքահայ մեր բարերարներն ու կառոյցները կատարում են մեզ անհրաժեշտ սարքերի նուիատուութիւններ, հովանաւորում են մեր կողմից կազմակերպուող գիտաժողովները: Այս տարուայ համար, օրինակ, նախատեսել ենք երեք գիտաժողով, որոնցից մէկը՝ «Կիլիկիան եւ կիլիկիահայութիւնը Հայոց Ցեղասպանութեան տարիներին» խորագրով, կ’անցկացուի Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան օժանդակութեամբ, միւսները՝ Գիւլբենկեան հիմնադրամի, ՀԲԸՄ-ի, նաեւ Կրթութեան, գիտութեան, մշակոյթի եւ սպորտի նախարարութեան հովանաւորութեամբ:

ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Լուրեր կան, որ Հայոց Ցեղասպանութիւն թանգարան-ինստիտուտի հաշուեկշռում գտնուող հողամասը որոշուել է փոխանցել Երեւանի քաղաքապետարանին։ Մինչդեռ այդ տարածքում նախատեսուած էր կառուցել Ցեղասպանութեան զոհերի յիշատակին նուիրուած յուշայգի։ Ինչպէ՞ս կը մեկնաբանէք:

ՅԱՐՈՒԹԻՒՆ ՄԱՐՈՒԹԵԱՆ.- 2019թ.ի Մայիսի 15ին, նամակով դիմել էինք ՀՀ վարչապետին՝ առաջարկելով յուշայգու գաղափարը Ծիծեռնակաբերդի այն հատուածում, որ անվարձահատոյց օգտագործման է տրուել թանգարանին 2004թուականից: Մտածում էինք, թէ որքան լաւ կը լինէր, եթէ տարածքում ստեղծուէին պուրակներ, որոնք կը կրէին Արեւմտեան Հայաստանի, Կիլիկիայի եւ Օսմանեան կայսրութեան հայաբնակ միւս վայրերի անունները, եւ նրանց մասին մուլտիմեդիա ձեւաչափով ցուցադրութիւններ իրականացուէին: Այսինքն, յուշայգին պէտք է կրի գիտաճանաչողական բնոյթ՝ նպաստելով նաեւ ինքնութեան տարրերի հաստատմանը, եւ միաժամանակ, տարածքում չպէտք է գործեն սրճարաններ, ժամանցային կենտրոններ: Ծրագիրն անցեալ տարի հաստատուեց մեր գիտական խորհրդի կողմից: Քաղաքապետարանի առաջարկը նրանում է, որ տարածքը տրամադրենք իրենց կանաչապատման նպատակով, քանի որ եթէ տարածքը թանգարան-ինստիտուտի հաշուեկշռում է՝ իրենք չեն կարող ֆինանսական միջոցներ յատկացնել: Իրաւական տեսանկիւնից նրանք գործող օրէնքների շրջանակում իրաւասու չեն գործունէութիւն ծաւալել իրենց չպատկանող տարածքներում, մենք էլ ցանկանում ենք կանաչ տարածքներ ձեւաւորել որոշակի գաղափարախօսութեան շուրջ: Նախատեսուած են քննարկումներ: Մեր պատկերացմամբ այն համազգային այգի է դառնալու, որտեղ դրսեւորուելու է Հայաստանի եւ Սփիւռքի համագործակցութիւնը: Վերջերս այս գաղափարին համահունչ նախաձեռնութեամբ հանդէս եկաւ նաեւ ՀՀ նախագահը։

ՏԵՂԵԿԱՆՔ.- Հայոց Ցեղասպանութեան թանգարան-ինստիտուտի աշխատանքները: 2019թ. ՀՑԹԻն կազմակերպել է երկօրեայ միջազգային գիտաժողով՝ «Հայերի փրկութեան գործը Մերձաւոր Արեւելքում 1915-1923 թթ.» խորագրով՝ մասնակցութեամբ աւելի քան երկու տասնեակ հետազօտողների եւ աջակցութեամբ Ամերիկայի Հայ Աւետարանչական ընկերակցութեան։ Այս տարի փորձելու ենք հրատարակել զեկուցումների ժողովածուն։ Կազմակերպուել է նաեւ համանուն ժամանակաւոր ցուցադրութիւն՝ «Ազգային միասնութիւնից դէպի վերածնունդ» ենթախորագրով, որի գլխաւոր գաղափարը եղել է այն փաստի շեշտադրումը, որ Հայոց Ցեղասպանութեան տարիներին հայերին փրկել են առաջին հերթին հայկական բարեսիրական ու բարեգործական կազմակերպութիւնները, հոգեւոր կառոյցները, շարքային հայ մարդիկ։ Կազմակերպուել են եւս հինգ ժամանակաւոր ցուցադրութիւններ՝ «Հայոց ցեղասպանութեան 150ամեայ վկաները. Կոմիտաս Վարդապետ եւ Յովհաննես Թումանեան», «Հայոց Ցեղասպանութեան փոքրիկ վերապրողները. դրուագներ», Պոնտոսի յոյների ցեղասպանութեան 100րդ տարելիցին նուիրուած եռօրեայ ցուցադրութիւն, ինչպէս նաեւ Զալցբուրգի համալսարանի Քրիստոնիա Արեւելքի հետազօտութիւնների կենտրոնի հետ (ղեկավար՝ Եասմին Դում-Թրագութ)՝ «Հայրենիքից Հեռու, Հայրենիքում. Հայ Ռազմիկների Ճակատագիրն Առաջին Աշխարհամարտում»։

Թանգարան-ինստիտուտի ոչ մեծաքանակ հետազօտողների կողմից տպագրուել է աւելի քան երեք տասնեակ յօդուածներ, որոնց քառորդ մասը՝ միջազգային պարբերականներում։ Աշխատակիցները մասնակցել են աւելի քան երկու տասնեակ գիտաժողովների՝ արտերկրում եւ Հայաստանում։ Իրականացրել է երկօրեայ ամառային դպրոց հայոց պատմութիւն դասաւանդող երէք տասնեակ ուսուցիչների համար, կազմակերպուել է շուրջ երկու տասնեակ մեթոդաբանական սեմինար օտարերկրեայ եւ հայաստանցի մասնագէտների մասնակցութեամբ։

Յուշահամալիր եւ թանգարան են այցելել աւելի քան չորս տասնեակ պաշտօնական պատուիրակութիւններ, շուրջ 100.000 մարդ (ճնշող մեծամասնութիւնը՝ օտարերկրացիներ)։

Վերակնքուել է համագործակցութեան պայմանագիր գերմանական Պոտսդամ քաղաքի Եօհաննես Լեփսիուսի տուն-արխիւի հետ եւ նրանցից ստացել ենք Լեփսիուսի ձեռագիր արխիւի 1895-97 թթ. վերաբերող նիւթերի սքանաւորուած փաստաթղթերը։ Թանգարան-ինստիտուտի կայքէջն է այցելել գրեթէ 3 մլն մարդ, ինչը չգերազանցուած արդիւնք է։ Սանկտ Պետերբուրգում բնակուող գործարար Հրաչեայ Պողոսեանը նուիրատուութեան շնորհիւ գրադարանը վերազինուել է նորաոճ, յատուկ ռելսերի վրայ հավաքուած մետաղեայ գրապահարաններով, աւստրաբնակ Սուրէն Սէրայտարեանի նուիրատուութեան շնորհիւ թանգարանը համալրուել է չորս համակարգիչով եւ այլն։ Աշխատանքների արդիւնաւէտութեանը նպաստել են նաեւ կառուցուածքային մի շարք փոփոխութիւններ ու ներքին կանոնակարգերի ներդրումը, յստակեցուել են բաժինների գործառոյթները, ձեւաւորուել են նոր բաժիններ: