ՅՈՒՇԱՏԵՏՐ – Մկրտիչ Սարգսեան (1924-2002) Ես հաւատում եմ հայ ժողովրդին, քանզի քրտինք թափելը նա գերադասում է արիւն թափելուց

ՆԱԶԱՐԷԹ ՊԷՐՊԷՐԵԱՆ – ՅՈՒՇԱՏԵՏՐ – Մկրտիչ Սարգսեան (1924-2002) Ես հաւատում եմ հայ ժողովրդին, քանզի քրտինք թափելը նա գերադասում է արիւն թափելուց

ՆԱԶԱՐԷԹ ՊԷՐՊԷՐԵԱՆ – ՅՈՒՇԱՏԵՏՐ – ՆԱԽՈՐԴԸ:

Յուշատետր

Մկրտիչ Սարգսեան (1924-2002).
«Ես հաւատում եմ հայ ժողովրդին, քանզի քրտինք թափելը նա գերադասում է արիւն թափելուց»։

02 ՄԱՅԻՍ 2020 –

Ն. Պէրպէրեան

Քսաներորդ դարու վերջին քառորդի հայ գրականութեան երախտաւորներէն է Ջաւախքի զաւակ՝ տաղանդաւոր բանաստեղծ եւ արձակագիր Մկրտիչ Սարգսեան, որուն ծնունդը կը նշենք Մայիս 2ին։

Խորհրդային դարաշրջանի հայ իրականութիւնն ու հայ մարդը, Հայաստան աշխարհն ու հայոց հոգեմտաւոր ժառանգութիւնը իւրովի ընկալելու եւ շնչաւորելու տաղանդով ապրեցաւ ու ստեղծագործեց Մկրտիչ Սարգսեան՝ մեր սերունդներուն կտակելով ուղի լուսաւորող, Ազգային Հաւատք ու Հայու Ինքնավստահութիւն ներշնչող իր պատգամը․-

«Յարատեւելու միջոցը միայն թրի սրութեան մէջ չէ, այլ մտքի սրութեան, ոչ միայն բազկի, այլ մտքի զօրութեան, ոչ թէ ջարդելու եւ աւերելու, այլ կառուցելու եւ արարելու մէջ։ Ես հաւատում եմ հայ ժողովրդին, քանզի քրտինք թափելը նա գերադասում է արիւն թափելուց։ Պաշտպանուելը՝ յարձակուելուց։ Աշխատելը՝ կողոպտելուց։ Գոյատեւելը բնական եւ բանական արդիւնքն է այս ամէնի, եւ հայ ժողովուրդը կը հասնի հեռաւոր գալիքին։

Ցանկութիւնս՝ ժողովրդիս անմահութիւնն է։ Նրա անմահութիւնը նաեւ իմ անմահութիւնն է։ Իսկ իմ գործի անմահութիւնը՝ նրա անմահութիւնը։ Ներիր, իմ ժողովուրդ, եթէ մեծամտութիւն համարես անարժանիս ինքնագնահատականը»։

*
* *

Հանրագիտական ամփոփ տեղեկանքով՝ Մկրտիչ Սարգսեան ծնած է 1924ի Մայիս 2ին, Ջաւախքի Ախալքալաք քաղաքը։

1931-1941ին սովորած է Ախալքալաքի միջնակարգ հայկական դպրոցին մէջ։

1942-1945ին մասնակցած է Երկրորդ Աշխարհամարտի այսպէս կոչուած «Հայրենական մեծ պատերազմ»ին։

1945-1947ին աշխատած է Ախալքալաքի միջնակարգ դպրոցին մէջ՝ հայոց լեզու եւ գրականութիւն դասաւանդելով։

Երեւան տեղափոխուելով՝ 1947-1951ին ուսանած է Երեւանի Խաչատուր Աբովեանի անուան մանկավարժական հիմնարկի լեզուագրական բաժանմունքին մէջ։

1952-1959ին աշխատած է Հայաստանի Կոմունիստական Կուսակցութեան Կենտկոմի նախ «պրոպագանդայի եւ ագիտացիայի», այնուհետեւ՝ «կուլտուրայի բաժնի հրահանգիչ»։
1958ին ընդունուած է Հայաստանի Գրողների Միութեան շարքերը՝ քայլ առ քայլ պաշտօնի բարձրացում ստանալով։ 1959-1962ին նշանակուած է Հ.Գ.Մ. պաշտօնաթերթ «Գրական Թերթի» գլխաւոր խմբագիր։ 1960ին ընդունուած է Հայաստանի Ժուռնալիստների Միութեան շարքերը։ 1962-1970ին վարած է Հայպետհրատի գլխաւոր խմբագիրի պատասխանատուութիւնը։

Կենսագիրները յատուկ կարեւորութեամբ կ՚ընդգծեն, որ 1961ին Մկրտիչ Սարգսեան Հ.Կ.Կ. Կենտկոմի Բիւրոյին կողմէ նկատողութիւն ստացած է՝ «Գրական Թերթ»ին մէջ Հրանտ Մաթեւոսեանի «Ահնիձոր» ակնարկին մասին փառաբանող յօդուած տպագրելու համար։

Կամ՝ 1965ին Հ.Կ.Կ. Կենտկոմի Բիւրոյին կողմէ ստացած է խիստ նկատողութիւն՝ Քրիստափոր Թափալցեանի «Պատերազմ» վէպի IV հատորին տպագրութեան համար։

Կենսագրական նոյնպէս հետաքրքրական նշում է, որ 1966ին, Սուրիա եւ Լիբանան իր կատարած այցելութեան ընթացքին, Մկրտիչ Սարգսեան յատուկ ընդունելութեան արժանացած է Սիմոն Վրացեանի կողմէ Համազգայինի «Փալանճեան» Ճեմարանին մէջ։

Իսկ 1969ին Մ. Սարգսեան խմբագրած է Պարոյր Սեւակի «Եղիցի լոյս» ժողովածուն, որ լոյս տեսնելէ անմիջապէս ետք հաւաքուած եւ արգելափակուած է պետական ու կուսակցական վերադաս մարմիններու կողմէ։

1975ին, Հ.Խ.Ս.Հ. Գերագոյն Խորհրդի նախագահութեան հրամանագիրով՝ Մ. Սարգսեանին շնորհուած է «հանրապետութեան կուլտուրայի վաստակաւոր գործիչ»ի կոչում։ Նոյն տարին ընտրուած է Հ.Գ.Մ. քարտուղար եւ համատեղութեամբ՝ Հ.Կ.Կ. Բիւրոյի քարտուղար։ Աշխատած է մինչեւ 1986։

1983ին, իր «Խաղաղութիւն՝ պատերազմից առաջ» ժողովածուին համար, Մկրտիչ Սարգսեանին շնորհուած է Հայաստանի պետական մրցանակի դափնեկիրի կոչում։

1984ին, իր «Ձօն Երեւանին» բանաստեղծութիւնը Հ.Գ.Մ. վարչութեան որոշումով արժանացած է «Երեւանը եւ երեւանցիները» մրցանակաբաշխութեան առաջին մրցանակին։

1986-1991ին աշխատած է Հայաստանի Գրողների Միութեան աշխատակազմին մէջ իբրեւ գրական խորհրդատու։
Վախճանած է Երեւան, 2002ի Յունիս 23ին։
Մկրտիչ Սարգսեան բեղմնաւոր գրիչ էր եւ թողուց հարուստ ժառանգութիւն։ Յիշատակելի իր գործերու շարքին են՝
– «Կեանքը կրակի տակ», Երեւան, 1963, 412 էջ։
– «Ճակատագրով դատապարտուածներ», Երեւան, 1967, 532 էջ։
– «Բարեւ, բարի արեւ», Երեւան, 1973, 536 էջ։
– «Խաղաղութիւն՝ պատերազմից առաջ», Երեւան, 1981, 520 էջ։
– «Գարուն էր, ձիւն էր արել», Երեւան, 1984, 520 էջ։
– «Չմակարդուող արիւն», Երեւան, 1985, 472 էջ։
– «Գրիգոր Նարեկացի», Երեւան, 1989, 384 էջ:
– «Շահմարի առեղծուածը», Երեւան, 1992, 152 էջ:
– «Խաչուած քաղաքը», Երեւան, 1996, 188 էջ:
– «Դարավերջի հայը», Երեւան, 1999, 416 էջ:
– «Դէպի լեռն Աբուլ (Ջաւախքեան նիւթերով ստեղծագործութիւններու ժողովածու), Երեւան, 2013, 664 էջ:
– «Սերժանտ Կարոն» (պատմուածքներ, վիպակ, վէպ), Երեւան, 2015, 528 էջ:

*
* *

Մկրտիչ Սարգսեանի յիշատակին նուիրուած այս հակիրճ անդրադարձը եզրափակենք անոր գրականութենէն քաղուած խորհրդածութիւններու եւ պատգամներու փունջով.

– «Գրիգոր Նարեկացի»

Անցան օրեր, տարիներ անցան։

Հիւսուեց «Մատեանը»։ Սուրբ գրքի կողքին հաստատապէս հանգրուանեց «Նարեկը»։ Հայոց մեծերի կողքին յայտնուեց մեծագոյնը։ Եւ որովհետեւ հողածին էր, շտապեց եւ մահը։

Սակայն մահը սխալուել էր։ Գրիգոր Նարեկացու մահն ու անմահութիւնը տեղի ունեցան միաժամանակ։ Աւարտուեց «Մատեան»ը, փակուեց վերջին էջն ու յաւիտենապէս փակուեցին նաեւ աչքերը։ Յետոյ անմահութեանը գումարուեց նաեւ սրբութիւնը։ Սրբացաւ։

Եւ նա դարձաւ հայոց անմահութեան պանթէոնի յաւերժական բնակիչը։ Անցնում է նա անմահութեան ճանապարհը՝ առանց երկնչելու ժամանակից, փոթորիկներից ու եղեռններից։ Եւ այսպէս մի հազարամեակ։ Առջեւում հազարամեակներ, յաւերժութիւն…

Բանաստեղծը թաղուեց Նարեկի վանքում, Սուրբ Աստուածածին եւ Սանդուխտ եկեղեցիների արեւելեան կողմում։ Նրա գերեզմանը, որ դարեր ու դարեր ուխտատեղի էր եւ փոքրիկ մատուռը, որ կառուցուած էր նրա շիրմին եւ միշտ զարդարուած մոմերի հրավառութեամբ, այլեւս գոյութիւն չունի։ Հիմնայատակ կործանուած է եւ հաւասարեցուած հողին, քանզի անհամատեղելի են սրբութիւնն ու թուրքը»:

– Թուրքը հարուստ հարեւան չի հանդուրժի, անկասկած,
Մանաւանդ երբ ընկած է ճանապարհին իր բախտի,
Մանաւանդ որ նա ունի ուրիշ հաւատ ու աստուած,
Գոցելու է նրանց դէմ բաց դռները դրախտի…

– Ամէն մի լաւ բան իր վատն ունի,
Նոյնիսկ չար թուրքը իր հաւատն ունի,
Անգութ գայլն անգամ ունի ընտանիք,
Ոչխար խժռելու ահաւոր ժանիք…
Օձի թոյնն անգամ բուժիչ դարման է,
Թոյնը չար օձի կեանքի պայման է,
Չոր անապատում արեգակը խիստ
Սարքել է կեանքի կանաչ օազիս…
Իսկ սկզբունքը` մահն է ու կեանքը,
Նրանց դարաւոր անհաշտ ընթացքը,
Կռուի մէջ մահն է տիրաբար ննջում,
Մահուան մէջ նորածիլ կեանքն է վրնջում,
Սիրում են իրար ատելու նման,
Ատում են իրար սիրելու նման,
Ճգնում են յար կեանքը երկարի…

– Յիշում եմ ես երգիս պէս
Կապոյտ սարերդ, Ջաւա՛խք,
Գիտեմ, էլ չեմ տեսնի քեզ,
Աւա՜ղ, աւա՜ղ ու աւա՜ղ…

ՆԱԶԱՐԷԹ ՊԷՐՊԷՐԵԱՆ – ՅՈՒՇԱՏԵՏՐ