ԲԱՐԻ ԼՈՅՍ – ․․․Բնաւ, երբեք, ո՛չ մի անգամ չյուսահատուեցար, չմտածեցիր ինքնասպանութեան մասին, հիմա Խորհրդային ազատ երկրին մէջ

ՆԱԶԱՐԷԹ ՊԷՐՊԷՐԵԱՆ – ԲԱՐԻ ԼՈՅՍ – ․․․Բնաւ, երբեք, ո՛չ մի անգամ չյուսահատուեցար, չմտածեցիր ինքնասպանութեան մասին,
հիմա Խորհրդային ազատ երկրին մէջ ի՞նչը կարող էր դրդել քեզ ինքնասպան ըլլալ…

Nazareth Berberian – ««ՆԱԽՈՐԴ ԲԱՐԻ ԼՈՅՍԸ»»

ԲԱՐԻ ԼՈՅՍ

«․․․Բնաւ, երբեք, ո՛չ մի անգամ չյուսահատուեցար,
չմտածեցիր ինքնասպանութեան մասին,
հիմա Խորհրդային ազատ երկրին մէջ ի՞նչը կարող էր
դրդել քեզ ինքնասպան ըլլալ…»

(Աղասի Խանճեանի դագաղին վրայ՝ անոր հօր պոռթկումը, որ հարցականի տակ դրաւ Խանճեանին ինքնասպանութիւն վերագրող իշխանութեանց պաշտօնական յայտարարութիւնը)

6 Մայիս 2020

Բարի լոյս՝ արդէն երեսուն տարիէ ի վեր խորհրդային արհաւիրքն ու մղձաւանջը իր ետին թողած ու թաղած հայրենի հայութեան, որ մինչեւ այսօր, երբ իր յիշողութեան պաստառին պարագայաբար կը յայտնուին ՉԱՐԻՔԻ ԿԱՅՍՐՈՒԹԵԱՆ ողբերգական էջերը, ամէն հիմք ու պատճառ կը տեսնէ դողալու Ազգին եւ Հայրենիքին նուաճած ԱՆԿԱԽՈՒԹԵԱՆ ու ԱԶԱՏՈՒԹԵԱՆ պահպանման եւ հզօրացման վրայ։

Բարի լոյս՝ այսօրուան եւ վաղուան Հայաստանն ու Հայութիւնը ԳԱՂԱՓԱՐԻ եւ ԽՂՃԻ ամէն կարգի ԲՌՆԱԴԱՏՈՒԹԵԱՆՑ դէմ պաշտպանելու վճռականութեամբ կեանքին բացուող հայոց սերունդներուն, որովհետեւ անոնք են միակ երաշխիքը՝ ՄԱՔՐԵԼՈՒ մեր հոգիներուն մէջ մնացած վերջին կաթիլները ԳԱՂԱՓԱՐԱԿԱՆ ՄՈԼԵՌԱՆԴՈՒԹԵԱՆ ԹՈՅՆԻՆ։

Չմոռնանք, որ վերանկախացեալ Հայաստանի մէջ եւս մեր սերունդը տեսաւ իշխանաւորներ, որոնք ամենայն դաժանութեամբ հաշուեյարդար կատարեցին իրենց իշխանութեան դէմ բողոքող եւ ըմբոստացող ԳԱՂԱՓԱՐԻ ՆՈՒԻՐԵԱԼՆԵՐՈՒ հետ։

Մայիս 6ի այս օրը, 1903 թուականին, Վանի մէջ ծնաւ հայ գրականութեան խորհրդահայ շրջանի ողբերգականօրէն ներկայացուցչական դէմքերէն մէկը՝ բանաստեղծ եւ արձակագիր ՎԱՀՐԱՄ ԱԼԱԶԱՆ։ Յուշատետրը համառօտ անդրադարձած է Ալազանի թէ՛ գրական ժառանգութեան, թէ՛ «հաւատացեալ պոլշեւիկ»ի ողբերգական կեանքին։

Խոկումի այսօրուան գրառումով պարզապէս լուսարձակի տակ բերուած է Ալազանի յուշերէն պատառիկ մը, ուր իր դաւանած գաղափարախօսութեան կամ անոր անունով իշխող կուսակցութեան զոհ գացած հայ գրողը կը խոստովանի անձնապէս իրեն բաժին հանուած, բայց ըստ ամենայնի իր սերունդի արժէքաւոր բոլոր դէմքերուն՝ Աղասի Խանճեանի, Եղիշէ Չարենցի, Ակսէլ Բակունցի, Զապէլ Եսայեանի, Վահան Թոթովենցի, Գուրգէն Մահարիի եւ հայ ժողովուրդի ատենի սերուցքը կազմող շատ ու շատ «հաւատաւոր պոլշեւիկներ»ուն վերապահուած մշակութային եղեռնագործութեան մասին․․․

*
* *

Ալազան կը յիշէ․-

Խանջեանի թաղումից մէկ օր յետոյ, Յուլիսի 13ին, հրաւիրուեց կուսակցութեան Սպանդարեանի շրջանի ակտիվի նիստ։ Գրողների միութեան կուսակցական կազմակերպութիւնը մտնում էր այդ շրջանի մէջ։ Ես էլ գնացի այդ նիստին։

Ժողովը ղեկավարում էր Ամատունու եղբայրը՝ Սպանդարեանի շրջկոմի քարտուղար Վարդգէս Վարդապետեանը։ Այդ ժողովում Բերիայի կողմնակիցները նպատակադրել էին ամէն կերպ քաղաքականապէս սեւացնել Խանջեանին եւ նրա կողմնակիցներին։ Նկատի ունենալով, որ ես շատ մօտ եմ եղել Խանջեանին, Ժորա Ծատուրովը բացագանչեց.
– Ես պահանջում եմ, որ Ալազանը դուրս գայ եւ պատմի իր եւ Խանջեանի յանցաւոր կապերի մասին։

Ես պատրաստւում էի բեմ դուրս գալ եւ խօսել, երբ Բերիայի կողմնակիցները դահլիճի բոլոր ծայրերից բացագանչեցին.
– Դո՜ւրս, դո՜ւրս հանել դրան ժողովից, հեռացնել կուսակցութիւնից.
– Դո՜ւրս…
– Դո՛ւրս…
Այդ բացագանչութիւններին յաջորդեցին սուլոցներ, ժողովի նախագահ Վարդգէս Վարդապետեանն ինձ դիմելով ասաց.
– Ընկեր Ալազան, դահլիճը թողնե՛լ։

Ես վեր կացայ տեղիցս եւ քայլերս ուղղեցի դէպի դուռը։
Այդ տեսնելով՝ նրանք աւելի ուժեղ սուլեցին եւ փողոցային զանազան արտայայտութիւններ արեցին իմ հասցէին։

Այդ բոլորից շշմած՝ ես ինձ գտայ Աբովեան փողոցում։ Մի պահ մտքովս անցաւ.- «Ինձ գցեմ տրամվայի տակ եւ վերջ տամ կեանքիս»․ բայց քայլերս ուղղեցի դէպի «Ինտուրիստ» ճաշարան, ուր կինս՝ Մարոն ինձ էր սպասում: Երբ այդ խայտառակ ժողովի մասին պատմեցի, նա սկսեց սիրտ տալ եւ թեւանցուկ արած դէպի տուն առաջնորդեց ինձ։

Խանջեանի ողբերգական մահից յետոյ Համօ Ամատունին նշանակուեց Հայաստանի Կոմկուսի Կենտկոմի առաջին քարտուղար։

Կուսակցութեան ակտիվի այդ խայտառակ ժողովից յետոյ ես դիմում գրեցի Ամատունուն՝ խնդրելով, որ ինձ ազատի գրողների միութեան պատասխանատու քարտուղարի եւ «Գրական Թերթ»ի խմբագրի պարտականութիւններից։

Դիմումս ստանալուց յետոյ Ամատունին ինձ Կենտկոմ կանչեց և ասաց.
– Ի՞նչ է՝ Խանջեանի հետ աշխատելուց յետոյ ինձ հետ չե՞ս ուզում աշխատել։ Եթէ քեզ ազատեմ, պէտք Է ասեն.- «Ամատունին վանեցիներին բոլոր պոստերից հեռացնում Է»։

– Այս պայմաններում աշխատել հնարաւոր չէ,- ասացի ես։
– Ոչի՛նչ, սիրելիս, կարեւորութիւն մի տուր, հիմա խառը ժամանակներ են, այդպէս էլ կը պատահի, գնա եւ հանգիստ խղճով շարունակիր քո աշխատանքները։ Ես քեզ դեռ կոմերիտ միութիւնից գիտեմ, քո նկատմամբ կասկած ունենալը յանցանք է։
Ամատունու խօսքերից ոգեւորուած, դուրս եկայ Կենտկոմից՝ մտածելով, թէ այսքանից յետոյ ոչ ոք չի կարող ինձ քաղաքական որեւէ մեղադրանք ներկայացնել։

Ի՞նչ իմանայի, որ Ամատունու խօսքերը խորամանկ խաղ էին իմ գլխին:

Այս զրոյցից տասն օր չանցած, ինձ ներքին գործերի ժողկոմատ կանչեցին։ Մտածելով, որ այլեւս տուն չեմ վերադառնայ՝ Մարոյին մնաս բարով ասացի։ Ինձ կանչել էր ինքը՝ ժողկոմ Մուղդուսին։
Բացի Մուղդուսուց, այնտեղ էր Թիֆլիսից եկած ոմն Ստեպանով (ռուս)։ Սկսեցին ինձ հարցաքննել Խանջեանի հետ ունեցած իմ աշխատանքային կապերի մասին։ Ինձ շատ տարօրինակ թուաց այդ հարցաքննութիւնը։

Մի խօսքով՝ ընկած տրամադրութեամբ տուն վերադարձայ։

http://blog.mediamall.am/?id=11382

ՆԱԶԱՐԷԹ ՊԷՐՊԷՐԵԱՆ – ԲԱՐԻ ԼՈՅՍ