Sevr Antlaşması’nın imzalanmasının 100 yılı doluyor
Sevr Barış Antlaşması, Versailles-Washington sistemi anlaşmalarından biri olup, bir yandan Müttefik Devletler tarafından, diğer yandan Almanya (Versay, 1919), Avusturya (Saint-Germain, 1919), Bulgaristan (Neuilly-sur-Seine, 1919), Macaristan (Trianon, 1920) ve Osmanlı İmparatorluğu arasında (Sevr, 1920) tarafından imzalanmıştır.
Sevr Antlaşması’nda bizi Ermenistan ile ilgili (Bölüm 6, 88-93) ve Kürdistan ile ilgili (Bölüm 3, 62-64) maddeler ilgilendiriyor. (1)
Bunun yanısıra bizi ilgilendiren; Sevr Antlaşması, aslında Paris Barış Konferansı’nda Ermenistan hakkında daha önce alınan tüm kararları ve bunların uygulanmasına ilişkin ilkeleri içerdiği, aynı zamanda 19 Ocak 1920’de Ermenistan’ın bağımsızlığının “fiili” (2) ve 11 Mayıs 1920’de “de jure․ (3) tanınması, Ermenistan ile Azerbaycan Cumhuriyeti arasında sınır ilkesi, 24 Şubat 1920. (4), Ermenistan-Türkiye Sınırı ile ilgili Tahkim Kararı, 22 Kasım 1920 (5) ve diğer kararlardır.
Örneğin Antlaşma’nın 88. maddesi Ermenistan’ın bağımsızlığının tanınmasıyla ilgilidir. “Türkiye, öteki müttefik devletlerin yapmış oldukları gibi, Ermenistan’ı özgür ve bağımsız bir devlet olarak tanıdığını bildirir”․
Birleşik Ermeni heyetinin taleplerine yanıt olarak, 19 Ocak 1920’de Müttefikler Yüksek Kurulu’nun aşağıdaki kararı verdiğini ve böylece fiilen Ermeni devletini tanıdığını hatırlayalım:
1. Ermeni Devleti Hükümeti hükümet olarak tanınır,
2. Bu karar Ermeni devletinin sınırları konusunu önceden belirlemez.
89. madde, Başkan Woodrow Wilson’ın Tahkim Kararı’yla ilgilidir: “Öteki Bağıtlı Yüksek Taraflar gibi, Türkiye ve Ermenistan da, Erzurum, Trabzon, Van ve Bitlis vilayetlerinde, Türkiye ile Ermenistan arasında sınırın saptanması işini ABD Başkanının Hakemliğine sunmayı ve bu konudaki kararını olduğu kadar, Ermenistan’ın denize çıkışı ile sözü geçen sınıra bitişik bütün Osmanlı topraklarının askersizleştirilmesine ilişkin ileri sürebileceği bütün hükümleri kabul etmeyi kararlaştırmışlardır”.
Amerika Birleşik Devletleri’nin 28. Başkanı Woodrow Wilson’un 22 Kasım 1920’de verdiği Tahkim Kararı’nın tam adı: “Amerika Birleşik Devletleri Başkanı’nın Türkiye ile Ermenistan arasındaki sınırın, Ermenistan’nın denize çıkışı, ermeni sınırına bitişik türk topraklarının askersizleştirilmesi hakkındaki kararı”․
90. madde, Başkan Wilson’un Tahkim Kararı’yla belirlenen esas bölge ve bu bölgeye bitişik topraklarının askersizleştirilmesi konusunu ile ilgilidir. Bu durumda eğer “89. maddeye göre, sınır belirlenirken söz konusu vilayetlerin bütününün veya kısmının Ermenistan’a teslim edilmesi icap ettiği halde, Osmanlı Devleti (Türkiye) söz konusu karar tarihinden başlayarak terk edilecek topraklar üzerinde bütün hukuk ve temel haklarından vazgeçtiğini şimdiden beyan eder. Türkiye’den ayrılmış bölgelere uygulanacak bu anlaşmanın kararları, bu andan itibaren o bölgeye de uygulanacak”․
Tahkim Kararı adının son kısmını hatırlayalım: “…ve Ermeni sınırına bitişik Türk topraklarının askersizleştirilmesi ile ilgili”․
91. Madde, Wilson Tahkim Kararı ‘nın pratik uygulanmasını ve Tahkim Kararı uyarınca yerinde sınır çizme konularını öngörülmektedir. “89. maddede belirtilen bölgenin bir kısmı Ermenistan’a teslim edilirse, bileşimi daha sonra belirlenecek olan Sınır Komisyonu Ermenistan ve Türkiye arasındaki yerinde sınır çizimi ile ilgili söz konusu maddede öngörülen kararın kabul edilmesinden sonraki üç ay içinde oluşturulacaktır”․
92. madde, Ermenistan’ın komşularıyla olan sınırları ile ilgilidir. “Ermenistan’ın Azerbaycan ve Gürcistan ile olan sınırı ilgili devletler tarafından anlaşılarak tayin edilecektir. 89. Maddede açıklanan karar kabul edildikten sonra ilgili devletler görüşerek sınırların tespitini başaramadıkları takdirde, bu sınır Müttefik Büyük Devletler tarafından tayin edilecek ve bunun arazi üzerinde uygulanması kendilerine ait olacaktır”․
Maddede, Paris Barış Konferansı’nın Ermenistan sınırlarını belirleme konusundaki özel komisyonun 24 Şubat 1920’de sunduğu rapor- teklifte sınır belirleme ilkeleri açıkça belirtilmiştir. “Ermenistan Devleti ve Gürcistan
arasındaki sınıra ve aynı zamanda Azerbaycan sınırına gelince, Komisyon, yukarıda belirtilen sınırların açıklığa kavuşturulmasına ilişkin üç cumhuriyetin kendileri antlaşmalarda sonuca varacakları öyle bir anlaşmanın sonuçlarının şimdilik beklenmesinin tercih edildiğini düşünüyor. Bu durumda eğer bu cumhuriyetler kendi sınırlarıyla ilgili herhangi bir anlaşmaya varmazlarsa, sorun, ilke olarak, etnografik verileri dikkate alarak, yukarıda belirtilen sınırları yerinde belirlemek için Milletler Cemiyeti’nin kuracağı Müttefiklerarası Komisyonun yetki alanına aktarılacaktır”․
93. madde Ermenistan’daki azınlıkların hakları ve transit sorunlsrı ile ilgilidir.
“Ermenistan Hükümeti, Ermenistan’da ırk, dil veya din bakımından halkının çoğunluğu dışında bulunanların çıkarlarını korumak için başlıca Müttefik Devletlerin gerekli görecekleri hükümleri, sözü geçen devletler ile yapılacak bir antlaşmaya bu hükümlerin konmasına razı olmak suretiyle kabul eder. Ermenistan benzer şekilde, transit özgürlüğünü ve diğer ulusların ticareti için anlaşma sistemini korumak için o güçlerin gerekli göreceği kararları sözleşmeğe dahil etmeği Ana Güçlerle olan anlaşma kabul eder”․
Sevr Barış Antlaşması Kürdistan ile ilgili üç madde içermektedir: 62, 63, 64. Bunlar Kürdistan’ın özerkliği ve daha sonra bağımsızlık için başvuru sorunuyla ilgilidir. Kuzeybatıda Tahkim Kararı ile öngörülen Ermenistan sınırına ulaşan özerklik sınırları ayrıntılı olarak açıklanmıştır.
Sunulan kanıtlardan yola çıkarak, “Sevr Antlaşması’nın onaylanmadığı, bu nedenle geçerli bir belge olmadığı” ve benzeri iddiaların çeşitli nedenlerle gerçeğe uymadığı sonucuna varabiliriz:
a) Avrupa ve Orta Doğu’nun şu anki sınırları, Versay-Washington Sistemi Antlaşmaları’na (Sevr Antlaşması dahil) göre çizilmiş. Eğer Sevr Antlaşması geçerli değilse, söz konusu bölge devletlerinin mevcut sınırları yasal değildir.
b) Sevr Antlaşması tek başına geçerli belge değildir, imzalanıncaya kadarki zaman zarfında alınan tüm kararlar orada mevcuttur. Başka bir deyişle, Sevr Antlaşması’nın maddeleri ve 1919-1920 yıllarında Paris Barış Konferansı’nda alınan tüm kararlar birbiriyle yakından ilişkilidir ve bu yüzden birbirlerini sık sık tekrar ederler.
Sevr Antlaşması’nın maddeleri esas olarak uygulanmış ve gerçekleşmişlerdir.
Ermenistan ve Kürdistan ile ilgili maddeler kural dışılık teşkil ediyor ki, bunların da uygulanması ve gerçekleştirilmesi gerekir.
Çünkü Orta Doğu’da bölgenin tüm ulusları ve devletleri için adil, istikrarlı ve uzun ömürlü bir barışı Sevr Barış Antlaşmasının Ermenistan ve Kürdistan ile ilgili maddelerini uygulamadan ve gerçekleştirmeden imkansız olduğunu sık sık söylememiz adaletlidir. (6)
Armen Ter-Sarkisyan
Batı Ermenistan Ulusal Meclisi (Parlamento) Başkanı
10 Ağustos 2020
————
Ermeniceden çeviren: Vrezh Kosayan
————
Ծանոթագրություն
1. Սեւրի խաղաղության պայմանագրի Հայաստանին վերաբերող հոդվածները տես, Ջոն Կիրակոսյան, Ռուբեն Սահակյան, «Հայաստանը միջազգային դիվանագիտության եւ արտաքին քաղաքականության փաստաթղթերում՝ 1828-1923 թթ.», «Հայաստան» հրտ., Երեւան, 1972, էջ 672:
2. Հայաստան պետության անկախության «դե ֆակտո» ճանաչման 100-ամյակի կապակցությամբ (19.01.2020) – http://citizenship-western-armenia.info/archives/2112
3. Դաշնակից Տերությունների Գերագույն Խորհրդի կողմից Հայաստան պետության անկախության «դե յուրե» ճանաչման 100-ամյակի կապակցությամբ (11․05․2020) – https://miaban.ru/info/wa/11-5-2020_hy/
4. Հայաստանի եւ Ադրբեջանի Հանրապետության միջեւ սահմանի վերաբերյալ որոշումը կայացվել է դեռեւս 1920 թվականին, (19.01.2020) – http://parliament-wa.info/hy/archives/12693
5. Արեւմտյան Հայաստանի Հանրապետությունը (Հայաստան) դիմել է ՄԱԿ՝ ԱՄՆ 28–րդ նախագահ Վուդրո Վիլսոնի 1920 թ. նոյեմբերի 22–ին կայացրած Իրավարար վճիռը կյանքի կոչելու եւ իրականացնելու վերաբերյալ (29.05.2018) – http://lousavor-avedis.org/?p=17697
6. Տես, Եկել է հայերի պարտքը վերադարձնելու ժամանակը, Նաիրա Հայրումյան, Lragir.am, 16.11.2017:
