ՆԱԶԱՐԷԹ ՊԷՐՊԷՐԵԱՆ – ՅՈՒՇԱՏԵՏՐ – ՍԻԱՄԱՆԹՕ (Ատոմ Եարճանեան, 1878-1915) Հայ Ցեղի ԿՈՏՈՐԱԾԻՆ եւ Հայաստան Աշխարհի ԸՄԲՈՍՏԱՑՄԱՆ հանճարեղ դիւցազներգակը
ՆԱԶԱՐԷԹ ՊԷՐՊԷՐԵԱՆ – ՅՈՒՇԱՏԵՏՐ – ՆԱԽՈՐԴԸ:
Յուշատետր
Վահան Չերազ (1886-1928)․
Մեծանուն մարզիկը եւ արժանաւոր մարտիկը, որ հիմնադիրներէն մէկը եղաւ հայկական սկաուտական շարժումին
16 Օգոստոս 2020 – Ն. Պէրպէրեան
Օգոստոս 16ի օրը հայ ժողովուրդը կը նշէ ծնունդը իր մեծանուն եւ արժանաւոր զաւակներէն ՎԱՀԱՆ ՉԵՐԱԶի, որ իր անջնջելի դրոշմը դրած է հայկական սկաուտական շարժումի հիմնադրութեան եւ զարգացման վրայ՝ Հայաստանի տարածքին եւ յատկապէս Գիւմրիի մէջ։
Հ․Մ․Ը․Մ․ի պաշտօնական կայքէջէն առնուած եւ ներկայացուած է հայ անուանի մարզիկին, մարտիկին եւ սկաուտապետին ամփոփ կենսագրութիւնը։ Իսկ հետեւող Դերենիկ Մալխասեանի յուշագրական գրութիւնը լոյս կը սփռէ Վ․ Չերազի դէմ չեկիստներու ծաւալած հալածանքին վրայ։
Վահան Չերազ ապրեցաւ Հայաստանի անկախութեան նուաճումին եւ, հուսկ, պոլշեւիկներու ձեռամբ կործանման ժամանակաշրջանին, ցմրուր ճաշակեց սեփական ժողովուրդին դէմ չեկիստներու գործած դաժանութիւնները եւ քաջաբար կուրծք ցցեց այդ բոլորին դէմ, ինչի մասին նաեւ գրած է իր անձնական վկայութիւնը․-
«Երէկ, Փետր. 18ի լուսաբացին‚ Հայաստանի ժողովուրդը՝ ըմբոստութեան պանծալի և աննախընթաց ժէսթով մը իր ուսերէն թափ տուաւ եւ ցեխին մէջ ձգեց պոլշեւիկներու բռնակալ ու գարշելի լուծը:
«Չեմ գիտեր ինչպէ՛ս պատմեմ‚ այնքա՜ն բարձր‚ այնքա՜ն գեղեցիկ‚ այնքա՜ն հրաշալի ու երազային էր կատարուածը:
«Երկուքուկէս ամիս է, որ այստեղ էին այս խուլիկանները:
Հայաստանի ժողովուրդին կեանքը‚ իր ամէն մանրամասնութիւններուն մէջ, դարձուցած էին անտանելի:
«Թունաւոր‚ ժանտահոտ‚ հեղձուցիչ‚ անշնչելի մթնոլորտ մը ստեղծած էին: Սարսափի սեւ ամպ մը պատած էր մեր երկինքը‚ սուրը կախուած էր ամէնուն գլխուն‚ կասկածը ամէնուն աչքերուն մէջ էր‚ ոչ ոք չէր գիտեր, թէ երեկոյին տուն պիտի երթա՞յ‚ առաւօտուն իր անկողինին մէջ պիտի արթննա՞յ:
«Երկուսուկէս ամիս է, որ աւազակութիւնը, լրտեսութիւնը, զրպարտութիւնը, հրէշային վայրագութիւնները սանձարձակ տիրեցին։
«Եւ երէկ առաւօտ յանկարծ ուսերնիս մէկ մը թօթուեցինք‚ ամէն բան չքացաւ‚ եւ նորէն ոտքի ելանք‚ ազատ‚ անկախ‚ եւ շուտով միացեալ:
«Երէկ առաւօտ Բարլամենտի վրայէն վար քաշուեցաւ կարմիր դրօշը‚ եւ նորէն բարձրացաւ մեր դրօշակը‚ Պոլիսէն եկած փառաւոր եռագոյն մը»:
*
* *
ԱՌԱՋԻՆ ՍԵՐՈՒՆԴ – ՎԱՀԱՆ ՉԵՐԱԶ
Հայ մարմնակրթական շարժումի ամէնէն եռանդուն եւ նուիրեալ գործիչներէն մէկը։ Անձ մը, որուն մէջ հոգիի ու մարմնի չարքաշութիւնը այնքան ներդաշնակ կերպով զօդուած էին իրարու։
Մարզիկի իսկական տիպարն էր Վահան Չերազ։ Ունէր մարտական ոգի եւ տիպար հայու նկարագիր։
Աշակերտ՝ Պոլսոյ Կեդրոնական Վարժարանին, ինքն է, որ նոյն վարժարանի տղոց կը սորվեցնէ ֆութպոլը, գնդակ մը բերած ըլլալով Անգլիայէն, ու կը կազմէ «Սանթրալ» ֆութպոլի խումբը, որ ժամանակագրական կարգով, հայկական ֆութպոլի երկրորդ խումբը կը հանդիսանայ։ Չերազ այդ խումբով չի բաւարարուիր, սակայն կը հիմնէ նաեւ Փրոթի կղզիի համանուն խումբը, ու հոգին կ’ըլլայ «Տորք»ին։
Պալքանեան պատերազմին կ՚անցնի Փարիզ, ուր կը մնայ երկու տարի։ Երբ Ա. Աշխարհամարտը կը ծագի, կ՚անցնի Կովկաս՝ իբրեւ կամաւոր։ Հոն կ՚արձանագրուի Անդրանիկի հարիւրեակին։
1920ին, Տիգրան Խոյեանի եւ Օննիկ Եազմաճեանի հետ ան մաս կը կազմէ Հ.Մ.Ը.Մ.ի եռանդամ այն մարմնին, որ Հայաստանի կառավարութեան հրաւէրով կ՚երթայ հայրենիք՝ կազմակերպելու համար սկաուտական եւ մարզական շարժումներ։
Հայաստանի մէջ, Չերազ աշխատանքի կեդրոն կ՚ընտրէ Ալեքսանդրապոլը (Գիւմրին), ուր ան կը զբաղի ամերիկեան որբանոցներու որբախնամի աշխատանքներով։ Որբերէն կը պատրաստէ սկաուտներ։
Հայաստանի խորհրդայնացումէն ետք, Չերազ իր աշխատանքները կը շարունակէ, իբրեւ ուսուցիչ ամերիկեան որբանոցներու։ Capt. Brownի օժանդակութեամբ կը կազմէ սկաուտական խումբեր եւ կը մարզէ որբեր։ Կը գործէ դժուարին եւ նոյնիսկ անկարելի պայմաններու մէջ։
Իր աշխատանքին բերումով, օր մը վէճ կ՚ունենայ չեկիստի մը հետ, ու այդ դէպքը ճակատագրական կ՚ըլլայ իրեն համար։
21 Դեկտեմբեր 1927ին Թիֆլիսի մէջ ան կը գնդակահարուի չեկիստներու կողմէ։
*
* *
Թէ ինչպէ՛ս Ալեքսանդրապոլի որբերը խորհրդային իշխանութիւններից ազատեցին Չերազին (հատուած)
Դերենիկ Մալխասեան
(Politica – Յունիս 8, 2020)
Վահան Չերազը 1920թ․ Հայաստանի Հանրապետութեան կրթութեան նախարար Նիկոլ Աղբալեանի հրաւէրով Պոլսից տեղափոխւում է Ալեքսանդրապոլ (Գիւմրի), որպէսզի հայրենիքում զարգացնի մարզական կեանքը։
Այդ ժամանակ արդէն Ալեքսանդրապոլը վերածուել էր «որբաքաղաքի», որտեղ տեղաւորուել էին Հայոց Ցեղասպանութիւնը վերապրած տասնեակ հազարաւոր որբեր։ Ալեքսանդրապոլում Չերազը ոչ միայն լծւում է զարգացնելու մարզական կեանքը, այլ նաեւ ծաւալում որբախնամ մեծ գործունէութիւն։
Հայաստանի խորհրդայանցումից յետոյ Վահան Չերազը Ալեքսանդրապոլում աշխատում է Ամերիկեան Օգնութեան Կոմիտէում (Near East Relief), զբաղւում է հայ որբերի խնամակալութեամբ, կազմակերպում սկաուտական եւ մարզական մանկապատանեկան խմբեր:
Չերազը հէնց որբերից էլ Ալեքսանդրապոլում կազմաւորում է Հայաստանի առաջին ֆուտբոլային ակումբներից մէկը՝ «Մեծն Վարդան Զօրավար» անունով։
Ալեքսանդրապոլի որբանոցների սաների շրջանում Վահան Չերազը ձեռք է բերում բացարձակ հեղինակութիւն, ինչն ակնառու դրսեւորւում է 1923թ․, երբ խորհրդային իշխանութիւնները անհիմն մեղադրանքով ձերբակալում են Չերազին։ Որբանոցի սաների՝ բողոքի հրապարակային գործողութիւններից յետոյ խորհրդային իշխանութիւնները ստիպուած ազատ են արձակում Չերազին։
Դէպքի մասին 1992թ․ Գիւմրու «Կումայրի» թերթում մանրամասներ են ներկայացրել սկաուտական շարժման նախկին անդամներ Տօնիկ Յովհաննիսեանը, Բաղդասար Մովսիսեանը, Անդրանիկ Ամիրեանն ու Նազար Գալաստանը։ Ներկայացնում ենք յօդուածի այդ հատուածը․
«1923թ․ Չերազին ձերբակալում են եւ բանտարկում ներկայիս «Գիւմրի» (հղ․ Դրամբեանների առանձնատուն, որը խորհրդային կարգերի առաջին տարիներին ծառայել է որպէս ոստիկանութեան շէնք) ռեստորանի շէնքում՝ անհիմն և անյայտ պատճառներով։
«Այդ մասին իմանալով՝ Պոլիգոնի, Կազաչի պոստի, Սեւերսկու եւ քաղաքի տարբեր որբանոցների սաները հոծ շարքերով շարժւում են դէպի նախկին ՉԵԿԱ-ի շէնքը, շրջապատում այն եւ պահանջում ազատ արձակել նրան։ Մօտ 20 հազար որբեր շարժուելով ներկայիս 16 փողոցի Սպիտակ հիւանդանոցի մօտից մինչեւ Կիրովի փողոցի հատուածը՝ անընդհատ վանկարկում էին նրա անունը։ Վախենալով նման մասսայական յուզումներից եւ հետեւանքներից՝ Չերազին ազատ են արձակում եւ սկաուտական նուագախմբի նուագի ուղեկցութեամբ ճանապարհում են մինչեւ Կազաչի պոստ»։
ՆԱԶԱՐԷԹ ՊԷՐՊԷՐԵԱՆ – ՅՈՒՇԱՏԵՏՐ
