Մեծ Մերձաւոր Արեւելքը Լուրջ Աշխարհաքաղաքական Փոփոխութիւնների Շեմին

05 ՅՈՒՆՈՒԱՐ 2016
«Մանարա» աշխարհաքաղաքական հետազօտութիւնների
Վերջին ժամանակներս Մեծն Մերձաւոր Արեւելքում տեղի ունեցող իրադարձութիւնները շատ փորձագէտների եւ վերլուծաբանների ստիպում են մտորել դրանց իրական բնոյթի մասին: Քանի որ այս կարեւոր ենթաշրջանն արագ գալիս է ճամբաբաժանի այնպիսի կէտի, երբ իրավիճակը հակառակ հուն մտցնելը գրեթէ անհնար է դառնում:

Վարկած առաջին. իրադարձութիւնների պատահական, ոչ մէկի կողմից չհամակարգուող հոսք.- Առաջին վարկածը բաւական հրապուրիչ է թւում, քանի որ բաւական պարզ է եւ յարմար: Իսկապէս, ինչը կարող է աւելի պարզ լինել. Ուաշինկթընը, Լոնտոնը, Պրիւքսելը, Մոսկուան, Փեքինը` բոլորն էլ այնքան են խճճուել ու խաղով տարուել, որ իրավիճակը դուրս է եկել վերահսկողութիւնից եւ, ասես, ինքնահոսի է մատնուել: Ծայրայեղական խմբաւորումները գործում են իրենց սեփական նեղ շահերից ելնելով: Տարածաշրջանային տէրութիւնները փորձում են կանգնեցնել նրանց: Իսկ Միացեալ Նահանգները եւ ՕԹԱՆ գծով նրա դաշնակիցները կարծես թէ օգնում են նրանց այդ գործում:

Կարծես թէ ամէն բան ակնյայտ է, բայց շատ հարցեր են մնում: Օրինակ, ինչո՞ւ վիթխարի միջոցներ ունենալով հանդերձ, արեւմտեան տէրութիւնները չեն կարողանում կանգնեցնել արմատական խոշոր խմբաւորումների, առաջին հերթին` ՏԱՀԵՇ-ի եւ «Ճապհաթ Նուսրիա»-ի յառաջխաղացումը: Ընդ որում` երբեմն զինեալներին անգամ աջակցութիւն է ցուցաբերւում` կա՛մ «սխալմամբ» (ինչպէս ՏԱՀԵՇ-ի դէպքում է), կա՛մ նոյնիսկ որոշակի անուղղակի նպատակով («Նուսրա»-ի օգտագործումը Դամասկոսին դիմակայող «Ժէյշ ալ-ֆաթհ» դաշինքում):

Կամ` ինչո՞ւ ՕԹԱՆ-ն չի կարող ճնշում գործադրել ռազմական այդ դաշինքի մէջ մտնող Թուրքիայի վրայ կամ գոնէ օգնել նրան` փակել Սիրիայի հետ սահմաններն այդ նոյն ՏԱՀԵՇ-ի շարքերում նորակոչիկների անընդհատ հոսքը դադարեցնելու նպատակով: Առաւել եւս անհասկանալի է, թէ ինչպէ՛ս վերջինը կարող է հանգիստ վաճառել բնական պաշարների այդպիսի հսկայական քանակութիւն, թէկուզեւ` մաքսանենգներին: Անհնար է հաւատալ, որ ոչ ոք ի վիճակի չէ դադարեցնել այդ ապօրինի առեւտուրը. արդի բարձրարհեստագիտութեան դարաշրջանի համար դա ակնյայտ անհեթեթութիւն է թւում:

Չես կարող չհարցնել նաեւ, թէ ինչո՞ւ Ուաշինկթընը յանկարծ կտրուկ փոխեց վերաբերմունքն Իրանի հանդէպ, որն ամերիկեան շահերի առաջին եւ գլխաւոր թշնամին էր Մերձաւոր Արեւելքում: Ընդ որում` վերաբերմունքը տարածաշրջանում վաղեմի եւ մերձաւոր դաշնակիցների հանդէպ` յանձինս արաբական միապետութիւնների, պարզապէս անճանաչելիօրէն է փոխւում: Օրինակ, Պահրէյնին, որտեղ տեղակայուած է Ամերիկեան ծովուժի հինգերորդ նաւատորմը, Սպիտակ տունը վերջնագիր է ներկայացրել` սպառնալով վերատեղակայել իր ռազմանաւերն այլ տեղում:

Կարելի է նման շատ հարցեր տալ: Եւ ի հարկէ, առարկայական մօտեցման պարագայում անգամ անզէն աչքով տեսանելի է, որ «պատահական անկառավարելի քաոսի» վարկածը ոչ մի քննադատութեան չի դիմանում: Հազիւ թէ կասկածներ յարուցի այն փաստը, որ կատարուող գործընթացների մի մասը ե՛ւ վերահսկւում, ե՛ւ կառավարւում է որոշակի ուժերի կողմից:

Վարկած երկրորդ. տարածաշրջանի «փոխակերպում»` յօգուտ Միացեալ Նահանգներում կառավարող «Օպամայի թիմի».- Երկրորդ վարկածն, անշուշտ, աւելի հաւանական եւ տրամաբանական է թւում: Իսկապէս, ամերիկեան նախագահը, ի հարկէ, «միայնակ գայլ» չէ: Նրա թիկունքում, անկասկած, որոշակի ուժեր եւ ընտանեկան քլաններ են կանգնած, կամ, եթէ կ՛ուզէք, «թիմ», որի անունից էլ նա հանդէս է գալիս: Դա նոյնքան ակնյայտ է, որքան եւ այն, որ ցանկացած «մենակ մարդ» այդօրինակ պետութեան ղեկավարի պաշտօնում պարզապէս դատապարտուած է անյաջողութեան: Այսպիսով, եթէ չանտեսենք այս հիմնական ճշմարտութիւնը, հետեւութիւններն արւում են ինքնըստինքեան. «Օպամայի թիմը», յայտնուելով աշխարհի առայժմ խոշորագոյն տէրութեան ղեկին, անշուշտ, կը սկսի առաջ մղել ոչ միայն համամերիկեան շահերը, այլ նաեւ` իր սեփականը: Եւ հաշուի առնելով այն, որ այդ թիմն իշխանութեան է եկել Ճորճ Պուշ-կրտսերի երկու ժամկէտից յետոյ, որը միանգամայն այլ ուժեր էր ներկայացնում, տրամաբանական է ենթադրել, որ որոշ հարցերում այդ ուժերի շահերը բնաւ նոյնը չեն:

Այդ հարցերից մէկն, օրինակ, քարիւղարդիւնաբերական համալիրն է: Ինչպէս յայտնի է, Պուշերի Քլանը եւ «Նոր պահպանողականների թիմը», որն էլ, ըստ էութեան, ղեկավարում էր Սպիտակ տունը մինչեւ Օպաման, սերտօրէն կապուած են այն ամէնին, ինչը կապուած է քարիւղի հետ: Եւ միթէ՞ զարմանալի է, որ հէնց այդ ուժն էր պաշտպանում Իրաք ներխուժումը: Իրենց ձեռքը վերցնելով այդքան խոշոր քարիւղաբեր տարածքը` «հանրապետական նէոքոնները», բնականաբար, այնտեղ իշխանութեան բերեցին իրենց կողմից վերահսկուող վարչակարգ:

Եթէ նայելու լինենք այն ժամանակուայ ընդհանուր պատկերին, ապա կը տեսնենք, որ արաբական (եւ ոչ միայն) երկրներից շատերը կապուած էին հէնց «հանրապետականներին», այլ ոչ թէ` այլ ուժերի. Պըն Ալիի ժամանակուայ Թունոպ, Մուպարաքի ժամանակուայ Եգիպտոս, Սալեհի ժամանակուայ Եմէն եւ, ի հարկէ, արաբական այնպիսի միապետութիւններ, ինչպիսիք են Սէուտական Արաբիան եւ Պահրէյնը:

Ի՞նչ է փոխուել Օպամայի իշխանութեան գալուց յետոյ: Եթէ միայն փաստերը թուարկենք, ապա նրանք իրենք կը վկայեն իրենց մասին.

ա. Թունուզի, Եմէնի եւ Եգիպտոսի վարչակարգերը փոխուեցին (թէեւ Եգիպտոսում շուտով ռազմական յեղաշրջում տեղի ունեցաւ):

բ. Լիպիայում վերացուեց Քազաֆին (որը ոչ մէկի կողմից ուղղակի չէր վերահսկւում, ուստիեւ ոչ մէկին յարմար չէր):

գ. Սիրիայում շարունակւում են դաժան մարտական գործողութիւնները (պաշտօնական Դամասկոսը նոյնպէս չի վերահսկւում ոեւէ մէկի կողմից, աւելի՛ն, սիրիական իշխանութիւնները դեռ մի բան էլ մտնում են Իրանի հետ դաշինքի մէջ):

դ. Իրաքում պաշտօնից հեռացել է Մալիքին, որն իշխանութեան էր եկել Պուշի ժամանակների ուաշինկթընեան սուինների վրայ:

Եւ սա դեռ ամէնը չէ: Օպամայի կառավարման ընթացքում փոխուել են «հանրապետականամէտ» վարչակարգերն այնպիսի տարածաշրջաններում, ինչպիսինք են Վրաստանը (Սահակաշուիլի), Քոսովոն (Թաչի), Աֆղանիստանը (Քարզայ) եւ այլն: Եւ գրեթէ ոչ մի տեղ «յետպուշեան» Ուաշինկթընը ոչ միայն չէր ընդդիմանում իշխանափոխութեանը, այլեւ, ընդհակառակը, յաճախ ողջունում կամ նոյնիսկ նպաստում էր դրան: Իբր իրենց դարն ապրած եւ այդ պատճառով արդէն անյարմար վարչակարգերի փոփոխութեամբ միայն այս փաստերը չես բացատրի: Ակնյայտ օրինաչափութիւն կայ: Եւ եթէ համաշխարհային աշխարհաքաղաքական «խաղացողներին» «դարակներում դասաւորենք», ապա ամէն բան իր տեղն է ընկնում: Այս դէպքում Պահրէյնի իշխանութիւններին ներկայացուած վերջնագիրն էլ է յստակ տեղաւորւում այս բաւական պարզ պատկերում:

Վարկած երրորդ. նորանոր հակամարտութեանց կէտերի միտումնաւոր ստեղծում` աշխարհաքաղաքական մրցակիցների «ձեռքերը կապելու» նպատակով.- Եւ այնուամենայնիւ, միայն աշխարհաքաղաքական պայքարով հազիւ թէ կարելի լինի բացատրել այն, ինչ տեղի է ունենում այժմ ողջ աշխարհում: Եւ պատճառներն այստեղ, մեր կարծիքով, մի քանիսն են:

Մասնաւորապէս պէտք է յիշել այն մասին, որ բացի երկու «ներամերիկեան խաղացողներից»` այլ ուժեր էլ գոյութիւն ունեն: Օրինակ` Եւրոմիութիւնը:

Այո՛, ի հարկէ, Միացեալ Նահանգները բաւական էական դեր են խաղում եւրոպական կառոյցներում: Բայց Սպիտակ տունն արդէն ի վիճակի չէ լիովին վերահսկել այդ ուժը: Եւ դրա համար էլ աւելի յաճախ են հնչում ձայներ, երբեմն էլ իրականացւում են որոշակի փորձեր` դուրս գալու ամերիկեան վերահսկողութիւնից: Եւ եթէ բաւականաչափ թուով եւրոպացիներ դժգոհ են Ուաշինկթընի գերագահութիւնից, ապա էլ ի՞նչ կարող ենք ասել Ռուսաստանի, Չինաստանի, Լատինական Ամերիկայի երկրների, Հնդկաստանի, Իրանի, Հարաւային Ափրիկէի Հանրապետութեան եւ այլ պետութիւնների մասին: Իրենց տարածաշրջանում այս երկրներից իւրաքանչիւրը լուրջ ուժ է հանդիսանում: Իսկ նրանց միաւորումը մէկ վերպետական կառոյցում արդէն մեծ սպառնալիք է ներկայացնում ամերիկեան շահերին:

Այս առնչութեամբ, վերահսկողութեան սահմանումը կամ գոնէ այս պետութիւններից իւրաքանչիւրի թուլացումը (աւելի լաւ կը լինէր` երկուսը միասին) արտաքին քաղաքական գլխաւոր խնդիրներից մէկն է, որն այսօր կանգնած է Սպիտակ տան առջեւ: Եւ դա կարելի է իրականացնել ամենատարբեր միջոցներով` քաղաքական ու տնտեսականից մինչեւ ռազմական:

Քաղաքական մեթոտների օրինակ կարելի է համարել այն, ինչը տեղի է ունենում Մակեդոնիայում, որի իշխանութիւնները խողովակաշարերի հարցում պաշտպանում են այն տեսակէտը, որը յարմար չէ Ուաշինկթընին: Ընդ որում` ամերիկեան դիւանագիտական առաքելութեան պաշտօնական ներկայացուցիչներն այդ երկրում համարեա թէ բացայայտօրէն սատարում են տեղի ընդդիմութեանը:

Տնտեսական լծակները Ռուսաստանի բնակիչներն զգում են արդէն անցած տարուանից, եւ մտցուած պատժամիջոցները ոչ միայն չեն հանւում, այլեւ, ընդհակառակը, էլ աւելի են սաստկացւում: Ընդ որում` պատժամիջոցները հարուածում են ոչ միայն Ռուսաստանին, այլ նաեւ` Եւրոպային, եւ այդպիսով «միանգամից մի քանի նապաստակ է խփւում»:

Յիշատակենք նաեւ տնտեսական ճնշման այնպիսի տեսակի մասին, ինչպիսին է Ուաշինկթընին ձեռնտու նախագծերի լոպիինկը` կապուած ուժանիւթային պաշարների մատակարարումների հետ: Եւ ընդհակառակը, ստիպում են մերժել այն խողովակաշարերը, որոնք սպառնում են աշխարհում Միացեալ Նահանգների գերագահութիւնը: Ընդհանրապէս, շատ փորձագէտներ այս գործօնը համարում են հիմնարարներից մէկը ռազմական հակամարտութիւնների եւ դիմակայութիւնների մեծամասնութեան համար: Եւ շատ հաւանական է, որ այս կարծիքը հեռու չէ ճշմարտութիւնից: Թէեւ, ի հարկէ, տնտեսական իրավիճակը Միացեալ Նահանգներում այնպիսին է, որ ամենայն հաւանականութեամբ անհնար է ամերիկեան տնտեսութիւնը փրկել միայն մատակարարումների երթուղիները փոխելով:

Ոչ մէկի համար գաղտնիք չէ, որ եթէ քաղաքական եւ տնտեսական ոլորտներում Սպիտակ տունը յաճախ նոյնիսկ «չի էլ թաքցնում իր դէմքը», ապա մարտական գործողութիւնները փոքր-ինչ այլ ոլորտ են: Եւ հէնց սրանում է «Օպամայի թիմի» գլխաւոր տարբերութիւններից մէկը «նոր պահպանողականներից»: Վերջինները յաճախ տառացիօրէն ճակատային գրոհի են գնում` իրենց ճանապարհին սրբել-տանելով ամէն բան եւ ուշադրութիւն չդարձնելով ո՛չ միջազգային արձագանգին, ո՛չ դիմագծի կորուստներին: Իսկ ներկայիս ամերիկեան վարչակազմը գործում է միանգամայն այլ մեթոտներով: Վերցնենք, օրինակ, իշխանափոխութիւնը Լիպիայում. այնտեղ, ուր «հանրապետական նէոքոնները» կը խցկուէին ձեռքուոտքով, «Օպամայի թիմը» պարզապէս սեղմում էր հարկաւոր կոճակը:

Ելնելով սրանից` կարելի է անել հետեւեալ կարեւոր եզրայանգումը. մի կողմից Սպիտակ տունն օգտագործում է ոչ ուղղակի ռազմական ներգործութիւն այս կամ այն վարչաձեւը պահելու կամ փոխելու համար, միւս կողմից` լարուածութեան երկար գործող օճախների ստեղծումն օգնում է Ուաշինկթընին զսպել եւ թուլացնել իր աշխարհաքաղաքական մրցակիցներին:

Վերջին պնդումն աստիճանաբար աւելի տեսանելի ուրուագծեր է ստանում: Օրինակ, ռազմական գործողութիւններն Ուքրանիայում «կապումէ» են միանգամից երկու ուժերի ձեռքերը` Եւրոպայի եւ Ռուսաստանի: Աւելի՛ն. այդ հակամարտութիւնը միեւնոյն ժամանակ նրանց վանում է մէկը միւսից, առիթ է հանդիսանում տնտեսական ճնշման ուժեղացման համար եւ խանգարում է Եւրասիական միութեան զարգացմանը:

Քաոսի ստեղծումը Լիպիայում, Իրաքում եւ Սիրիայում յանգեցնում է դէպի Եւրոպա փախստականների հոսքի աւելացմանը: Արդիւնքում` եւրոպացիները նոյնիսկ սկսել են իրենց ռազմական գործողութիւնն ընդդէմ մաքսանենգների, ինչը վկայում է աւելի քան իրական խնդիրների մասին, որոնց բախուել են Եւրոպական Միութեան երկրները:

Պատերազմը Եմէնում ներքաշեց Սէուտական Արաբիային եւ մասամբ մի քանի այլ պետութիւնների: Ընդ որում` եմենեան հակամարտութիւնը շատ հարցերում արտասովոր է եւ ոչ միանշանակ: Բայց որ ամենագլխաւորն է` որոշ պետութիւնների, առաջին հերթին` սէուտական թագաւորութեան համար այն կարող է յանգեցնել շատ լուրջ հետեւանքների:

Եւ այստեղ հարկ է աւելի մանրամասն անդրադարձ կատարել…

Վարկած չորրորդ. քաոս եւ/կամ փլուզում.- Սէուտական Արաբիայի թագաւորութիւնում ստեղծուող իրավիճակը դառնում է այնքան բարդ եւ խճճուած, որ, թերեւս, արդէն իրենք` կառավարող տոհմի անդամներն էլ չեն հասկանում, թէ ինչպէս գլուխ հանեն դրանից: Այստեղից էլ, հաւանաբար, նրանց տատանումները` Թուրքիայից եւ Եգիպտոսից մինչեւ Փաքիստան ու Սենեկալ:

Այսօր Ռիյատն արդէն երեք իրական սպառնալիք ունի, որոնցից հազիւ թէ կարողանայ պաշտպանուել ինքնուրոյն:

Առաջին վտանգը, գուցէ, ամենալուրջը չէ, բայց որոշակի հանգամանքներում լիովին կարող է դառնալ այդպիսին: Խօսքը ՏԱՀԵՇ խմբաւորման ազդեցութեան տարածման մասին է: Ընդ որում` մի կողմից` դա արտաքին սպառնալիք է (մի քանի անգամ զինեալները նոյնիսկ գնդակոծել են սէուտական սահմանն Իրաքի կողմից), միւս կողմից ծայրայեղականների գաղափարախօսութիւնն աւելի ու աւելի մեծ թուով սէուտահպատակների է ներգրաւում: Թագաւորութիւնում արդէն կազմաւորուած են ՏԱՀԵՇ-ի խմբեր (կամ, որ աւելի հաւանական է, արմատականների մինչ այդ գոյութիւն ունեցող խմբերը պարզապէս յայտարարել են այդ խմբաւորմանը միանալու մասին): Բանը նրան է հասել, որ այդ օղակները մէկը միւսի հետեւից երկու ահաբեկչական գործողութիւն են կազմակերպել, ինչը վաղուց չէր եղել այդ երկրում: Ընդ որում` յայտնի չէ, թէ որտեղ «կը պայթի» յաջորդ անգամ եւ ինչպէս պայքարել դրա դէմ` հաշուի առնելով այն, որ սէուտական երիտասարդութիւնն էլ աւելի է հիասթափւում երկրի ղեկավարութեան հարցում եւ ասես մագնիսի պէս ձգւում է դէպի ՏԱՀԵՇ-ի «սեւ անցքը»:

Երկրորդ եւ առայժմ առաւել մեծ սպառնալիքն Ռիատի համար, անշուշտ, Եմէնում տիրող իրավիճակն է: Ընդ որում` սէուտական իշխանութիւններն այստեղ միայն իրենց պէտք է մեղադրեն: Չկարողանալով քաղաքական լուրջ ազդեցութեան հասնել իրենց հարաւային հարեւանների մօտ` Սէուտական Արաբիայի թագաւորութեան ղեկավարութիւնն աւելի լաւ բան չգտաւ եմէնեան քաղաքները ռմբակոծելուց բացի: Դրանով նրանք իրենց դէմ լարեցին անգամ նրանց, ովքեր սկզբում դէմ էին «Անսար Ալլահ» շարժման ապստամբներին: Եթէ Ռիյատը կարծում էր, թէ պատերազմը Եմէնում կարելի է շահել միայն Օդուժի օգնութեամբ, ապա խորապէս սխալւում էր: Եւ անգամ եթէ ցամաքային գործողութիւն սկսուի, դա հազիւ թէ յանգեցնի ինչ-որ որոշակի արդիւնքի: Եմէնի ամբողջ պատմութիւնը ցոյց է տալիս, թէ ինչ կը նշանակի ցամաքային պատերազմն այդ երկրում: Արդիւնքում` սէուտական իշխանութիւնները յայտնուել են բարդ դրութեան մէջ. հեռանալ` նշանակում է կորցնել այն ամէնը, ինչ ունէին մինչ այդ, մնալ` կը նշանակի շարունակել կամ նոյնիսկ ուժեղացնել ռազմական գործողութիւններն անկանխատեսելի արդիւնքով:

Վերջապէս, երրորդ սպառնալիքը դարձաւ անսպասելի հարուածը երկրի ներսից` Նաժրան նահանգում: Անսպասելի էր անգամ ոչ այնքան ինքը` հարուածը, որքան տեղը, որտեղ այն հասցուեց: Բանն այն է, որ բոլորն սպասում էին երկրի շիի բնակչութեան աշխուժութիւնը արեւելեան նահանգներում: Բայց պարզուեց, որ Ռիատը բախուեց նրանց հետ, ովքեր կարող են ոչ թէ պարզապէս մէկ-երկու խոցում իրականացնել, եւ դրանով ամէն բան կ՛աւարտուի: Ոչ, ամէն բան շատ աւելի լուրջ է. «Ահրար ալ-Նաճրան» շարժումը, որն արդէն յայտարարել է իր հողերի անկախութեան մասին, ամենայն հաւանականութեամբ, կը սկսի համակարգել ռազմական գործողութիւնները եմէնեան ապստամբների հետ: Իսկ դա նշանակում է, որ մարտական գործողութիւններն արդէն տեղափոխուել են Սէուտական Արաբիայի տարածք` այստեղից բխող բոլոր հետեւանքներով:

Այս ամէնը տրամաբանական հարց է յառաջացնում. իսկ որտե՞ղ են ամերիկացիները: Որտե՞ղ են Ռիատի` թւում է, թէ մերձաւորագոյն դաշնակիցները: Ինչո՞ւ գրեթէ ոչինչ չեն ձեռնարկում վարչաձեւի փրկութեան համար:

Պատասխանի տարբերակներից մէկը կարող էր լինել վերը նշուած երկրորդ վարկածը` «Օպամայի թիմը» խլում է հողը «հանրապետականամէտ վարչաձեւի» ոտքերի տակից: Եւ սա ինչ-որ չափով, հաւանաբար, համապատասխանում է իրականութեանը: Բայց միւս կողմից` իշխանութիւնը Սէուտական Արաբիայում արդէն այն չէ, ինչ մի փոքր առաջ` Ապտալլա թագաւորի ժամանակներում: Նոր միապետ Սալմանը ցոյց տուեց, որ ընդհանուր առմամբ պատրաստ է փոխզիջման գնալ եւ անգամ սկսել է մերձենալ Թուրքիայի եւ Քաթարի հետ: Այսինքն` այն երկրների հետ, որոնք մերձաւորարեւելեան «վերալիցքաւորման» սկզբից եւեթ ընթանում էին Ուաշինկթընի ուղիով:

Այս առնչութեամբ առաջին գիծ է մղւում եւս մէկ վարկած` «Օպամայի թիմը» ոչ միայն պարզապէս փորձում է դէպի իրեն վերակողմնորոշել վարչակարգերը, ոչ միայն պարզապէս փորձում է ստեղծել լարուածութեան օճախներ երկրագնդով մէկ, այլեւ ձգտում է վերաձեւել ամբողջ Մեծն Մերձաւոր Արեւելքի սահմանները: Նման ծրագրերի իրականում լաւ յայտնի են, եւ կտորների վերածուած տարածաշրջանի քարտէզները հասանելի են համացանցի ցանկացած օգտատիրոջ: Լիպիան, Սիրիան եւ Իրաքն արդէն գրեթէ փլուզուած են: Հերթի մէջ է Սէուտական Արաբիա՞ն: Յետոյ Եգիպտո՞սը, Թուրքիա՞ն, Փաքիստա՞նը, Իրա՞նը:

Ամենավտանգաւոր` հինգերորդ վարկած.- Արդիւնքում` աշխարհը կարող է յայտնուել ահաւոր վատ եւ պայթիւնավտանգ իրավիճակում. սահմանների վերաձեւումն, ի հարկէ, մարտական բախումները չի կանգնեցնի: Մինչդեռ, ողջ երկրագնդով մէկ ջրի երես դուրս կը գան մեծ ու փոքր, աշխուժ եւ դանդաղ ընթացող ռազմական հակամարտութիւններ: Բայց ամենավտանգաւորը կարող է դառնալ այդ բոլոր հակամարտութիւնների «հաւաքումը» մեծ տարածաշրջանային պատերազմների մէջ, որոնք, իրենց հերթին, կարող են դառնալ մէկ մեծ համաշխարհային դիմակայութեան նախակարապետը:

Եւ ակնյայտ է, որ նրանք, ովքեր կանգնած են նման ծրագրերի հետեւում, ի հարկէ դրան չեն մասնակցելու: Այդ պատճառով նրանք ամբողջ ուժով պէտք է լուծեն երկու հիմնական հարց.

ա. Որքան հնարաւոր է շատ «պատերազմների խարոյկների» հրահրում առաւել կարեւոր, առանցքային տարածաշրջաններում:

Այս հարցի լուծումը, ըստ էութեան, գործի է դրուել ամբողջ թափով` Ուքրանիա, Սիրիա, Իրաք, Եմէն, Լիպիա, Սոմալի, Աֆղանիստան: Այս երկրները, ըստ էութեան, արդէն մարտադաշտերի են վերածուած, ընդ որում` դրանց մի մասում միաժամանակ մի քանի կողմ է մասնակցում:

Ընդ որում` արժէ Աֆղանիստանն առանձին յիշատակել, քանի որ իրավիճակն այդ երկրում փոխւում է օր օրի: Եւ պատերազմն արդէն սպառնում է Միջին Ասիայի առնուազն երկու պետութեան` Տաճիկիստանին եւ Թուրքմենիստանին:

Փաստօրէն, մարտական գործողութիւններ կարող են սկսուել արդէն յիշատակուած Սէուտական Արաբիայում, ինչը կարող է առաջ բերել «տոմինօ»-ի ներգործութիւնը ամբողջ Արաբական թերակղզու համար:

Իրավիճակի սրման հաւանականութիւն կայ նաեւ Թուրքիայում, նախեւառաջ, ի հարկէ, կապուած քրտական հարցի հետ:

Եւրամիութեանն սպառնում է եւս մէկ պալքանեան պատերազմի ուրուականը, որը կարող է շօշափել, առնուազն, հետեւեալ պետութիւնները` Մակեդոնիա, Ալպանիա, Սերպիա եւ Քոսովօ, Մոնթենեկրօ:

Չինաստանը նոյնպէս իր հաւանական խոցելի կէտերն ունի, ընդ որում` ինչպէս ներքին (Սինչուան-ույղուրական ինքնավար շրջան), այնպէս էլ արտաքին (տարածքային վէճեր Ճափոնի, Վիեթնամի, Ֆիլիփինեանների հետ, քաղաքացիական պատերազմ Միանմարում): Չմոռանանք նաեւ Թայուանի մասին:

Արեւմտեան Ափրիկէի երկրները (Նիկերիա, Քամերուն, Նիճեր, Չատ) նոյնպէս իրենց տեղային ռազմական հակամարտութիւններում են ներքաշուած:

բ. Սատարում խոշոր ռազմական դաշինքների ստեղծմանը` մօտ ապագայում դրանց բախման նպատակով:

Ինչ-որ մէկին սա կարող է զարմանալի թուալ, բայց որոշ շարժումներ արդէն դիտւում են այս ուղղութեամբ: Այսպէս, 2015թ. մարտին եւրոպացիները հնչեցրին իրենց սեփական միաւորուած բանակի ստեղծման ծրագրերի մասին: Առայժմ այդ ծրագրերը պաշտօնական մարմնաւորում չեն ստացել, բայց առաջին ռազմական գործողութիւնները Եւրոմիութիւնն արդէն սկսել է իրականացնել: Եւ թէկուզ Միջերկրական ծովում մաքսանենգների դէմ պայքարը բաւական անվնաս է թւում, այնուամենայնիւ, չարժէ թերագնահատել այն: Մանաւանդ որ Եւրոպական Միութիւնների համատեղ ուժերը կարծես մտադիր են մտնել Լիպիայի տարածքային ջրեր: Իսկ հիւսիսափրիկեան այդ երկրի իշխանութիւններն, իրենց հերթին, յայտարարել են դրա անթոյլատրելիութեան մասին եւ նոյնիսկ սպառնացել են օդային հարուածներ հասցնել ծովային սահմանախախտների ուղղութեամբ:

Վերջապէս, չի կարելի ուշադրութիւն չդարձնել նաեւ այսպէս կոչուած «արաբական քոալիցիայի» ստեղծմանը: Այդ դաշինքը ցոյց տուեց, որ արաբա-մուսուլմանական երկրների հիման վրայ ռազմական դաշինք ստեղծելը միանգամայն իրական է: Եւ այս խորապատկերին խօսակցութիւնները «միաւորուած արաբական բանակի» ստեղծման մասին արդէն դատարկ յոխորտանքի տպաւորութիւն չեն թողնում: Եգիպտոսի, Սուտանի, Մարոքի, Յորդանանի, արաբական միապետութիւնների զօրքերը (հնարաւոր է` միանայ նաեւ Փաքիստանը, նոյնիսկ` հեռաւոր Սենեկալը) կարող են իսկապէս լուրջ ռազմական ուժ դառնալ: Նկատի ունենալով նաեւ այն, որ որոշ երկրներ աւելի ու աւելի շատ ամենաարդիական սպառազինութիւններ են գնում:

Ամփոփում

Ինչպէ՞ս կ՛արձագանգի այս ամէնին Միացեալ Նահանգները: Թւում է, թէ Ուաշինկթընում պէտք է սարսափէին յիշատակուած ռազմական դաշինքների ստեղծումից: Բայց չէ. Սպիտակ տունը բացայայտ աջակցութիւն է յայտնել «արաբական բանակի» կազմաւորմանը: Տրամաբանական հարց է ծագում. ինչո՞ւ: Պատասխանը, մեր կարծիքով, աւելի քան ակնյայտ է:

Եւ արդէն այնքան էլ կարեւոր չէ, թէ ինչպիսին կը լինի այդ ռազմական դիմակայութիւնը. Արեւելքն ընդդէմ Արեւմուտքի՞, թէ՞ Արեւմուտքն ընդդէմ Արեւելքի: Որպէս կանոն, նման բախումներում յաղթողներ չեն լինում: Եթէ միայն կողքից չեն նայում տեղի ունեցողին` դիմակայութեան մէջ մտնելով վերջին փուլերում:

Աղբիւրը` «ՄՈՒՍԼԻՄ ՓՈԼԻԹԻՔ» կայքէջից

Թարգմ. «Նորավանք»
ԱԶԴԱԿ
http://www.aztagdaily.com