09 ՅՈՒՆՈՒԱՐ 2016
«Պէտք չէ մոռնալ, որ մկրտուիլ փափաքող իսլամացածներուն շատերը իսկապէս հայկական արիւն ունին»: «Արեւելք»ին յայտնեց Գերմանիոյ Հեսըն եւ Ռհայնլանտ-Փֆալց նահանգներու հայ համայնքերու հոգեւոր հովիւ` Տ. Սերովբէ վարդապետ Իսախանեանը: «Արեւելք»ի հետ ունեցած զրոյցին ան նշեց, թէ ինք որպէս Գերմանիոյ հայակական համայնքի հոգեւոր հովիւ տարբեր առիթներով առնչուած է իսլամացած հայերու խնդրին հետ, յատկապէս երբ վեջին 50- 60 տարիներու ընթացքին Եւրոպա եկած բազմահազար Թուրքիոյ քաղաքացիներուն մէջ եղած են բազմաթիւ քրիստոնեաներ, ինչպէս նաեւ բազմաթիւ իսլամացած եւ իրենց անցեալին մէջ հայկական արմատ ունեցող հայեր:
Ան տեղեկացուց, որ այլ հոգեւորականներու կողքին, ինք եւս առաջնորդ Սրբազանին կողմէ տրուած արտօնութեամբ մկրտած է երկու իսլամացած հայ կիներ: Ինչպէս նաեւ նշեց, որ Գերմանիոյ մէջ մկրտուողներէն մէկը եղած է յայտնի երգիչ Եաշար Քուրթը, որ մկրտուած է Արշակ անունով: Խօսելով մկրտութիւն կատարելու իրենց որդեգրած սկզբունքին մասին, ան ըսաւ. «Անոնք, որոնք որոշակի թուղթերով կը փաստեն իրենց հայ արմատ ունենալը, մեր կողմէ որոշակի նախապատրաստական հանգրուան մը անցընելէ ետք քրիստոնեայ մկրտուած են»: Վարդապետը կարեւորեց այս փափուկ եւ շատ զգայուն նիւթի հանդէպ զգուշաւոր ըլլալու հանգամանքը եւ յայտնելով իր տեսակէտը, նկատել տուաւ, որ այս հարցը նեղ պրիսմակով արծարծուելիք հարց մը չէ, այլ էական եւ համազգային խնդիր է, որուն դիմաց պէտք է ցուցաբերել ազգային մօտեցումներով ամրացուած ընդհանուր մարտավարութիւն մը:
Անդրադառնալով ամբողջ հայութեան յուզող Կիլիկեան կաթողիկոսութեան Սիսի կաթողիկոսարանի դատի հարցին, այդ կապակցութեամբ Պոլսոյ պատրիարքարանի իրաւասութիւններուն եւ միւս կողմէ Անթիլիասի պատմական արժէք ներկայացնող կաթողիկոսարանին վերատիրանալու խնդիրներուն, Իսախանեան վարդապետ յայտնեց, որ ինք իրաւունք չի տար ինքզինքին այդ ուղղութեամբ արտայայտուելու, հարցին ե՛ւ զգացական ե՛ւ իրաւական հանգամանք ունենալուն համար: Ան այս առումով ըսաւ «Կը խորհիմ, որ Կիլիկիոյ կաթողիկոսութիւնը եւ անձնապէս Արամ Ա. Վեհափառ հայրապետը երկար մտածած եւ քննարկումներ ունեցած են հայ կամ օտար իրաւաբաններու հետ, հաշուարկներ կատարած են, նախքան նման իրաւական պահանջք մը ներկայացնելը»: Ան մատնանշելով, որ Սիսի Կաթողիկոսարանը «միայն Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան նստավայրը չէ եղած, այլ մինչեւ 1441 թուական եղած է նաեւ Ամենայն Հայոց կաթողիկոսութեան նստավայր» նշեց, թէ «Պոլսոյ մէջ այսօր ինչքան ալ փոքրացած՝ ունինք պատմական Պոլսոյ աթոռը, որ ունեցած է փառահեղ պատմութիւն եւ ցանկալի է, որ մեր նուիրապետական աթոռներուն միջեւ եթէ ոչ բացայայտ եւ հրապարակային, ապա ներքին համաձայնութիւններ գոյանան այս խնդրին առընթեր»:
Պատասխանելով «Արեւելք»ի հարցին, կապուած Թուրքիոյ ինչպէս նաեւ Արեւմտեան Հայաստանի ամբողջ տարածաշրջանին մէջ գրանցուող ցնցումներուն կամ շրջանին համար գծուող նոր քարտէզներուն վերաբերեալ Վարդապետը ըսաւ, թէ ծանօթ չըլլալով, թէ ազգային, քաղաքական, կամ եկեղեցական գործնական ինչ ծրագիրներ կան այդ առումով ինք որպէս հոգեւորական ճիշդ եւ տեղին կը համարէ Արեւմտեան Հայաստանի հարցին արծարծ պահելը, այդ մասին անընդհատ խօսելով, ուխտագնացութիւններ կազմակերպելով եւ այլ նախաձեռնութիւններ ընելով եւ կը յորդորէ իւրաքանչիւր հայու նոյնը ընել, նշելով. «Այսօր որոշակի քաղաքական վերիվայրումներ կան Թուրքիոյ մէջ եւ տայ Աստուած, որ հարցերը այնպէս դասաւորուին, որ մենք կարենանք տագնապներուն եւ վերիվայրումներուն մէջ մեր Հայ ժողովուրդի շահերը պաշտպանել եւ իրաւականօրէն պահանջք ներկայացնել եւ նոր ծաղկում ապրիլ» եզրափակեց ան: Նշենք, որ աւելի ուշ մեր ընթերցողները կրնան կարդալ Հոգշ. Տ. Սերովբէ Վրդ. Իսախանեանի հետ «Արեւելք»ի ունեցած հարցազրոյցին ամբողջութիւնը կայքի «հարցազրոյց» բաժնին մէջ:
Ես, Անձնապէս, Գերմանիոյ Մէջ Երկու Իսլամացած Հայեր Մկրտած Եմ, Սակայն Այս Հարցին Մէջ Զգուշաւոր Պէտք Է Ըլլանք
10 ՅՈՒՆՈՒԱՐ 2016
Հարցազրոյց ՝ Հոգշ. Տ. Սերովբէ Վրդ. Իսախանեանին Հետ
Թուրքիոյ մէջ ընթացող փոփոխութիւններուն համընթաց երեւելի կը դառնար իսլամացած հայերու հարցը: Հայոց Ցեղասպանութեան արհաւիրքէն ազատելու կամ տարբեր ճնշումներու հետեւանքով մեծ թիւով հայորդիներ փրկուելու, որպէս միակ միջոց՝ կ’իսլամանային: Վերջին տարիներուն անոնց թեման կը դառնար առաջնային ե ւտարբեր առիթներով այս թեմային վերաբերեալ կը հնչէին տարաբնոյթ արձագանքներ: «Արեւելք» այս ընդհանուր թեմային մասին զրոյց մը ունեցաւ Գերմանիոյ Հեսըն եւ Ռհայնլանտ-Փֆալց նահանգներու հայ համայնքներու հոգեւոր հովիւ` Սերովբէ վարդապետ Իսախանեանին հետ: Վարդապետը, որ տարբեր առիթներով առնչուած է իսլամացած հայերու խնդիրներուն, ներկայացուց իր տեսակէտները, նկատել տալով նաեւ, որ այս հարցը նեղ պրիսմակով արծարծուելիք հարց մը չէ, այլ էական եւ համազգային խնդիր է, որուն դիմաց պէտք է ցուցաբերել ազգային մօտեցումներով ամրացուած ընդհանուր մարտավարութիւն մը:
-Հոգեշնորհ Հայր, վերջերս Դուք Պոլիս էիք, ի՞նչ էր այցելութեան առիթը, Ձեր առաջի՞ն այցելութիւնն էր դէպի Պոլիս:
-Ոչ, արդէն չորրորդ այցելութիւնն էր դէպի Պոլիս: Ընդհանրապէ սընտանեկան առիթներու մասնակցելու հրաւէրով է, որ կ’այցելեմ, երբ Եւրոպա հաստատուած պոլսահայեր փափաք կը յայտնեն, իրենց ունեցած առիթներուն մասնակցելու:
-Ի՞նչ տպաւորութիւններով վերադարձաք Եւրոպա:
-Լաւ տպաւորութիւններով, որովհետեւ Պոլիս քաղաքը մեծ իմաստ ներկրող քաղաք է: Հոն պատմութիւն ունինք, փառահեղ անցեալ ունինք, մեր նուիրապետական աթոռներէն մէկն է, բայց նաեւ ներկայ ունինք: Պոլսոյ մէջ հայկական համայնք մը ունինք, որ իրեն տրուած հնարաւորութիւններու սահմաններուն մէջ եռուն կրօնական եւ մշակութային կեանք մը կը վարէ: Հարկաւ, թէ համեմատելի չէ դարասկզբին եղածին հետ, բայց նորէն Պոլիսը այսօր ալ, ե՛ւ եկեղեցիներով ե՛ւ դպրոցներով ե՛ւ մշակութային հաստատութիւններով հայկական կեանքով մը կ’ապրի:
-Դուք ինչպէ՞ս կը դիտէք այսօրուան այն մեծ զարգացումները, որ կը կատարուին Թուրքիոյ մէջ, մանաւանդ՝ թրքացած-ծպտեալ հայերու խնդրին վերաբերեալ: Թուրքիան նոր հունի մը մէջ է եւ յատկապէս տարբեր դէպքերու, մանաւանդ Հրանդ Տինքի նահատակութենէն ետք նոր հուն մը բացուեցաւ: Հայ եկեղեցին շատ յաճախ վերապահ է այս բոլորին դիմաց, հասկնալի պատճառներով: Դուք որպէս Պոլիս այցելած հոգեւոր հովիւ, ի՞նչ մտածումներով վերադարձաք:
-Նախ Պոլիս այցելութենէ առաջ այդ խնդիրներուն մենք հոսկէ ալ ծանօթ էինք, միայն Թուրքիոյ տարածքին մէջ սահմանուած խնդիր մը չէ իսլամացած կամ իսլամացուած հայերու խնդիրը: Եւրոպայի մէջ ալ նոյն խնդիրը ունինք, Գերմանիոյ մէջ ալ ունինք, անշուշտ ոչ նոյն չափերով, ինչքան որ Արեւմտահայաստանի տարածքին կամ ընդհանուր Թուրքիոյ տարածքի վրան կայ, բայց պիտի ըսել, որ վեջին 40-50 կամ 60 տարիներու ընթացքին, երբ որ Եւրոպա եկան Թուրքիոյ բազմահազար քաղաքացիներ, անոնց մէջ բազմաթիւ հայազգի քրիստոնեաներ եւս եկան գաւառներէն, որոնք սակայն պահած էին իրենց քրիստոնէութիւնը, իրենց քրիստոնէական հաւատքը եւ եկեղեցւոյ հպատակութիւնը:
Անոնց շարքերուն մէջ եղած են նաեւ բազմաթիւ իսլամացած, ինչպէս նաեւ իրենց անցեալին մէջ հայկական արմատ մը ունեցող հայեր: Հետեւաբար այս խնդրին ծանօթ ըլլալով, երբ անձ մը դիմած է մեզ եւ կրցած է ձեւով մը յիշողութիւններով, կամ որոշակի թուղթերով փաստել իր հայ արմատ ունենալը, անոր հետ որոշակի նախապատրաստական հանգրուան մը անցընելէ ետք զինք քրիստոնեայ մկրտած ենք: Ես անձնապէս Գերմանիոյ մէջ երկու նման անձեր մկրտած եմ, բնականաբար առաջնորդ Սրբազանին կողմէ տրուած արտօնութեամբ: Օրինակ Գերմանիոյ մէջ մկրտուողներէն մէկը եղած է յայտնի երգիչ Եաշար Քուրթը, որ Արշակ անունով մկրտուեցաւ: Իմ շրջանիս մէջ ուրիշ երիտասարդ աղջիկ մը եւ կին մը դարձեալ մկրտուած են, որոնք կրցած են ձեւով մը մեզի համոզել, որ իրենց արմատներուն մէջ հայկական արիւն կայ: Այս մկրտուողները բնականաբար հետեւած են դասընթացքներու, մասնակցած են պատարագի եւ եկեղեցական արարողութիւններու: Այսօր ալ, պէտք է ըսեմ, բարեբախտաբար այդ երկուքը իրենց կապը կը պահեն մեր համայնքի եւ եկեղեցւոյ հետ, հետեւաբար, ինչպէս ըսի, խնդիրը ինծի անձնապէս եւ Գերմանիոյ մէջ ծանօթ է:
Անշուշտ այս հարցի մէջ զգուշաւորութիւնը կարեւոր է, սակայն եթէ զգուշաւոր կեցուածք մը պիտի ցուցաբերենք մեզի դիմողներուն հանդէպ, միւս կողմէ ալ ձեւով մը ընդառաջ պիտի երթանք, որպէսզի զանոնք չվշտացնենք: Պէտք չէ մոռնալ, որ անոնցմէ շատերը իսկապէս հայկական արիւն ունին: Հաւանական է, որ անոնց մէջ ըլլան նաեւ ուրիշ նպատակներ հետապնդող անձեր, անոր համար կը կարծեմ, որ պէտք է որոշակի սկզբունքեր որդեգրուին: Շատ փափուկ եւ շատ զգայուն նիւթ մըն է ասի մեզի համար: Այս խնդիրը միայն հոգեւոր եկեղեցական խնդիր չէ, այլ պետական խնդիր է, հետեւաբար ընդհանուր համապարփակ մօտեցում մը պէտք է ցուցաբերուի այս հարցին հանդէպ, եւ ճիշդ մօտեցում մը որդեգրուի եւ ոչ թէ անձնական մտածումներու համաձայն որոշումներ տրուին, յատկապէս նկատի ունենալով այն անձերու պարագան, որոնք ինքզինքնին հայ զգալով կրկնակի ողբերգութիւն կ’ապրին, երբ թրքական մեծամասնական հասարակութեան կողմէ մերժուելով, կը մերժուին նաեւ հայ հանրութեան կողմէ: Այն ատեն անոնք երկու ծայրայեղ հարուածներ կը ստանան, հետեւաբար այս շատ զգայուն եւ խորունկ նիւթին համար պէտք է որոշակի եւ ինչքան կարելի է յստակ մօտեցում ցուցաբերել: Կը խորհիմ թէ ե՛ւ Հայաստանի պետութիւնը, ե՛ւ Սփիւռքի նախարարութիւնը, բնականաբար նաեւ Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածնի հետ խորհրդակցաբար պէտք է մօտեցում մը որդեգրեն, որ ընդունելի ըլլայ եւ այդ ձեւով գոնէ կարենանաք տեղէ մը սկսիլ:
-Դուք որպէս Եւրոպա ապրող միաբան, Կիլիկեան կաթողիկոսութեան Սիսի առաջնորդարանի կամ կաթողիկոսարանի դատի հետ կապուած ի՞նչ կը մտածէք: Ի՞նչ է ձեր տեսակէտը, որովհետեւ այդտեղ շատ նուրբ «նէանս» մը կայ՝ «Պոլսոյ պատրիարքարանի իրաւասութեան վրայէն ցատկիլ» կը մեկնաբանուի Պոլսոյ կարգ մը շրջանակներու կողմէ, անդին Անթիլիասի կեցուածքն ալ յայտնի է, որ կ’ուզէ ամէն գնով այդ պատմական արժէք ներկայացնող Սիսի կաթողիկոսարանը վերստանձնել: Դուք անկախ թեմական պատկանելիութենէ, որպէս հայ կրօնաւոր ընդհանրապէս, ինչպէ՞ս կը դիտէք այս գործընթացը:
-Կը խորհիմ, որ Կիլիկիոյ կաթողիկոսութիւնը եւ անձնապէս Արամ Ա. Վեհափառ հայրապետը երկար մտածած եւ հաշուարկներ ըրած են նախքան նման պահանջք մը ներկայացնելը: Ըսեմ նաեւ, որ ես ինծի իրաւունք չեմ տար պարզապէս այդ ուղղութեամբ արտայայտուելու, որովհետեւ հարցը ե՛ւ զգացական է ե՛ւ իրաւական է: Ամէն հայու սիրտը կը բաբախէ, երբ որ պատմական արդարութեան, կամ պատմական իրաւունքներու մասին կը խօսուի, մանաւանդ երբ հարցը կը վերաբերի ի վերջոյ պատմական Սիսին եւ Սիսի մէջ Հայոց Կաթողիկոսական նստավայրին: Պէտք է նաեւ ըսել, որ միայն Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան նստավայրը չէ եղած Սիսի Կաթողիկոսարանը, այլ մինչեւ 1441 թուական եղած է նաեւ Ամենայն Հայոց կաթողիկոսութեան նստավայր:
1441-ին Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսութեան նստավայրը դարձեալ Մայր Աթոռի տեղափոխուելէն քանի մը տարի ետք էր, որ դարձեալ վերականգնուեցաւ Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան նստավայրը եւ շարունակուեցաւ մինչեւ հայոց ցեղասպանութիւնը, երբ ամբողջ ժողովուրդը ստիպուեցաւ բռնագաղթել հոնկէ, հետեւաբար հարցը շատ զգացական է: Իրաւական տեսակէտէ նոյնպէս ես ինծի իրաւունք չեմ տար կարծիք յայտնելու, որովհետեւ կը խորհիմ թէ այդ մասին պէտք է մեր իրաւաբանները եւ փաստաբանները մտածեն, ինչպէս նաեւ կը խորհիմ, թէ Արամ Ա. Կաթողիկոս, նախքան նման իրաւական պահանջք մը ներկայացնելը, նման քննարկումներ ունեցած է հայ կամ օտար իրաւաբաններու հետ: Անշուշտ Պոլսոյ մէջ այսօր մենք, ինչքան ալ փոքրացած, ունինք պատմական Պոլսոյ աթոռը, որ ունեցած է փառահեղ պատմութիւն, նոյնիսկ եղած են ժամանակներ, երբ Պոլսոյ պատրիարքութիւնը շատ աւելի զօրաւոր եղած է, եւ որուն հոգեւոր իրաւասութեան տակ եղած է անգամ Կիլիկիոյ կաթողիկոսութիւնը: Հետեւաբար կը սպասեմ, որ մեր նուիրապետական աթոռներուն միջեւ եթէ ոչ բացայայտ եւ հրապարակային, ապա ներքին համաձայնութիւններ գոյանան այս խնդրին շուրջ:
-Այս ամբողջ թոհուբոհին մէջ կը տեսնէ՞ք վերադարձի ճիգ մը, այս պարագային մեր հոգեւոր աթոռներէն դէպի Թուրքիա, դէպի Արեւմտեան Հայաստան, նոր քարոզութեան էջ մը բանալու: Ի՞նչ կը մտածէք Դուք, կա՞յ այդ հնարաւորութիւնը, որովհետեւ ահազանգ մը կայ, ամբողջ տարածաշրջանը մեծ ցնցումի մէջ է, նոր քարտէզներ կը կազմեն, սեղանի վրայ նոր քննարկումներ, նոր առեւտուր կը կատարուի եւ ցաւ ի սիրտ մենք ե՛ւ ազգային, ե՛ւ քաղաքական, ե՛ւ եկեղեցական առումով ցարդ գործնական ծրագիրներ չունինք ըստ երեւոյթին:
-Չեմ գիտեր, եթէ ունինք գործնական ծրագիրներ, թէ ոչ, անշուշտ ես ամէն ներքին անցուդարձերուն ծանօթ չեմ, բայց ինչ որ իւրաքանչիւրէս կախուած է, կամ ինծմէ՝ որպէս հոգեւորական, այն է, որ Արեւմտեան Հայաստանի հարցը պէտք է արծարծուի, իւրաքանչիւր հայ այդ հարցին մասին պէտք է խօսի եւ հոգեւորականներս ալ պէտք է այդ հարցը արծարծ պահենք: Անհրաժեշտութեան պարագային, օրինակի համար ուխտագնացութիւններ կազմակերպենք դէպի Արեւմտեան Հայաստան: Այսօր որոշակի քաղաքական վերիվայրումներ կան Թուրքիոյ մէջ, եւ տայ Աստուած, որ քաղաքական պայմանները այնպէս դասաւորուին, որ մենք կարենանք մեր պահանջքը իրաւականօրէն ներկայացնել եւ այդ քաղաքական վերիվայրումներէն վերջ նոր ծաղկում ապրինք: Յոյսով եմ, որ ե՛ւ պետութիւնը ե՛ւ իշխանութիւնները ե՛ւ բոլոր այն անձերը, որոնք կոչուած են հետեւելու այդ անցուդարձերուն, անհրաժեշտ եւ որոշակի հետեւութիւններ կ’ընեն, որպէսզի կարենանք տագնապներուն եւ վերիվայրումներուն մէջ մեր hայ ժողովուրդի շահերը պաշտպանել:
Հարցազրոյցը վարեց՝ Ս. Ա.
http://www.arevelk.am
