Սպաննել Ստրուկին – այլեւս երբեք չկարողանանք ունենալ անկախ պետութիւն – Նոյնիսկ` հազար տարի յետոյ – ԱՐԱ ՆՌԱՆԵԱՆ
11 ՓԵՏՐՈՒԱՐ 2021 – ՀԱՅԱՍՏԱՆ:
ԱՐԱ ՆՌԱՆԵԱՆ
Երկու Հայաստանների պայքարը
Հայաստանում գործադրուած ինքնաոչնչացման մեքանիզմն օրէցօր թափ է առնում: Բաւական է նայել գործընթացի ուղղութեան եւ տեղի ունեցող իրադարձութիւնների արագացմանը, որպէսզի հասկանանք, թէ ո՛ւր է այս ամէնը տանում: Յատկապէս պատերազմը սրեց այն բոլոր խնդիրները, որոնց բազմիցս անդրադարձել ենք` սկսած պետական կառավարումից, արտաքին ու ներքին քաղաքականութիւնից մինչեւ վերնախաւերի եւ իշխանութեան ձեւաւորում:
Ժամանակակից հայ հասարակութիւնը չունի միասնական ընկալում, որը թոյլ կը տար լուծել այդ խնդիրները. այն բաժանուած է երկու մասի, ինչի պատճառով ունենք երկու Հայաստան: Գիտակից ու արժանապատիւ քաղաքացիները հասկանում են, որ հասել ենք պետականութեան ոչնչացման այն կէտին, որից յետոյ հայ ազգի ինքնութեան կորուստն է: Այդ մարդիկ ունեն մեղքի զգացում, եթէ նոյնիսկ ուղղակիօրէն մեղաւոր չեն, ունեն պատասխանատուութեան զգացում երկրի եւ սերունդների առջեւ, թէեւ չեն զբաղեցնում որեւէ պետական պաշտօն: Բայց նրանք պատրաստ են հասկանալու սխալները եւ փորձելու շտկել դրանք:
Ժողովրդի միւս հատուածը կարծես ապրում է բոլորովին այլ հարթութիւնում եւ ընդհանրապէս չի պատկերացնում իրեն սպասուող ոչ հեռու ապագան: Ինչո՞ւ:
«Իմաստուն» ժողովրդի առասպելը
«Ժողովուրդն իմաստուն է». պարբերաբար կրկնուող այս միտքն ամենամեծ կեղծիքներից է, որը տեղ է գտել մեր հասարակութեան մէջ: Թէ՛ իշխանութիւնը, թէ՛ ընդդիմութիւնը ժողովրդին կրթելու, առաջադիմական ու պետականամէտ դարձնելու փոխարէն` քծնում էին: Իր կեանքի ընթացքում հազարաւոր գրքեր կարդացած մտաւորականը ոչ տառաճանաչին անուանում էր իմաստուն, որպէսզի արժանանայ կիսագրագէտ զանգուածի սիրուն եւ մեծարանքին:
Բայց ժողովուրդը նոյնպէս սիրում է քծնել ինքն իրեն` մեծարելով ու գովաբանելով սեփական ունակութիւնները եւ ինքն իրեն օժտելով գերբնական ու առասպելական յատկութիւններով: Դրան գումարուեցին «հպարտութիւն»-ն ու «դուխով»-ը` խախտելով հասարակական բոլոր սահմանները, քանդելով աւանդական դաստիարակութեան ու արժէքային համակարգի յենասիւները, վարկաբեկելով պետութիւնը եւ պետական ինստիտուտները, մտցնելով ներընկերային յարձակողապաշտութիւն եւ անհանդուրժողականութիւն:
Եւ այժմ պէտք չէ զարմանալ այն ողբերգութեան վրայ, որի ականատեսը լինելու դժբախտութիւնն ունենք բոլորս: «Ժողովուրդն իմաստուն է» կամ «Ժողովուրդը չի սխալւում» կեղծիքը հասարակութեան մէջ ձեւաւորել է անպատասխանատու, անսկզբունքային, ամբարտաւան, սեփական թերացումներն ընդունելու անընդունակ, ինքնասիրահարուած մի բազմութիւն, որը ճնշում է հայ ազգի էութիւնն ու առողջ քննադատական միտքը:
Որպէս հաւաքականութիւն` թոյլ են տրւում բազմաթիւ սխալներ, գործւում են մեղքեր, նոյնիսկ յանցագործութիւններ, սակայն դրանք խոստովանելու մշակոյթն այդպէս էլ չի ձեւաւորւում: Իւրաքանչիւրի համար մեղաւոր են բոլորը, յաճախ` որոշակի անձինք, սակայն ոչ ինքը:
Եւ ի՞նչն էր, ի վերջոյ, ժողովրդի «իմաստութեան» արդիւնքը կամ «հպարտութեան» առիթը` անբարոյական անգրագէտների եւ «պատահական» անձանց իշխանութեան բերե՞լը, հազարաւոր երիտասարդների սպա՞նդը` յանուն անձնատուութիւնը հասարակութեանը սահուն կերպով հրամցնելու, թէ՞ հայրենիքի տարածքների յանձնումը թշնամուն:
Ցանկացած մարդ ունի սխալուելու իրաւունք, սակայն սխալը չընդունելն ու չշտկելը դարձնում է նրան աղէտի համահեղինակ ու մեղաւոր:
Կարծիք ունենալու իրաւունքը եւ պատմութեան դատը
Այս քծնանքի ու կեղծ մեծարանքի հետեւանքն է, որ անաստուած անբարոյականը իրեն իրաւունք է վերապահում կարծիք յայտնելու վեհափառի, ծոյլ անգրագէտը` կրթուած ու փորձառու մարդու, թրքասէրը` հայ զօրավարի անհայրենիք ապազգայինը` Դաշնակցութեան, պետութեանը որեւէ օգուտ չտուածը` հայրենիքին ազնուօրէն ծառայողի, սուտասան աւազակը` արժանաւոր քաղաքացու մասին:
Կարծիք ունենալու իրաւունք ունեն բոլորը, բայց կարծիք արտայայտելու իրաւունքը հարկաւոր է վաստակել:
Ձեւաւորուել է խայտառակ աղմկոտ միջավայր, որտեղ կորչում են բանական խօսքն ու ճշմարտութիւնը:
Նման հասարակութեան ձեւաւորումը պատահական չէր. դա Հայաստանի ոչնչացման ծրագրի բաղկացուցիչ մասն էր: Քանի որ պետութիւնը քանդելու ամենաարդիւնաւէտ ձեւը ինքնաոչնչացումն է, Հայաստանի կազմաքանդումն իրականացուեց ներսից: Եւ եթէ այսօր շատերին թւում է, թէ իրենց կեղծիքն է մնալու պատմութեան մէջ, ապա մոլորութեան մէջ են:
Մէկ դար յետոյ սերունդները չեն յիշելու այն յիմարութիւնները, որոնցով մինչ օրս սնւում են ժամանակակիցները: Պատմութիւնը գրւում է այլ չափանիշներով, որի էջերում կ՛ արձանագրուի մօտաւորապէս հետեւեալը. «1988թ. արցախեան շարժումը, փախստականների առկայութեան, երկրաշարժի, շրջափակման, բազմաթիւ զրկանքների ու սոսկալի ճգնաժամի միջով անցնելով, կերտեց 1994 թուականի յաղթանակը, եւ ստորագրուեց եռակողմ զինադադարը: ՀՀ առաջին նախագահի օրօք ազատագրուեց Արցախը, երկրորդ եւ երրորդ նախագահների օրօք պահպանուեցին խաղաղութիւնը, կայունութիւնը եւ Հայաստանի ու Արցախի տարածքային ամբողջականութիւնը, իսկ չորրորդ իշխանութեան օրօք յաղթանակած պետութիւնը պարտուեց, ստորագրուեց անձնատուութիւն, իսկ ՀՀ-ն ու ԼՂՀ-ն կորցրին իրենց տարածքները»:
Այսինքն 1988 թուականի սերունդը ոտքի կանգնեց եւ դարեր անց ազատագրեց հայրենիքի մի հատուածը, իսկ 2018 թուականի սերունդը ոտքի կանգնեց ու ընդամէնը 2,5 տարի անց Հայաստանի համար ստեղծեց աւելի ծանր վիճակ, քան 1988 թուականին էր` հարցականի տակ դնելով ոչ միայն Արցախի, այլ նաեւ Հայաստանի անվտանգութիւնն ու ապագան:
Հայաստանն այժմ աւելի խոցելի է, քան երբեւէ: Մեր բնակչութեան անվտանգութիւնը անկախութեան շրջանի ամենացածր մակարդակի վրայ է, եւ մեծագոյն ջանքեր են անհրաժեշտ` երեք միլիոն բնակչութեան խաղաղ զարգացումն ու հեռանկարն ապահովելու համար:
Սա է իրականութիւնը, եւ իւրաքանչիւր ոք պէտք է պատասխանատուութիւն ստանձնի այս ամէնի համար:
Պէտք է հրաժարուել ինքնասիրահարուած, դատարկ ու մեծամիտ կեցուածքից եւ անսխալականութեան բարդոյթից, հակառակ դէպքում սա իսկապէս կը լինի մեր հայրենիքի մայրամուտը:
Պայքար` յանուն հայրենիք ունենալու
Իսկ ո՞րն է այս երկու Հայաստանների հակադրութեան առարկան: Այս երկու տեսակի Հայաստանների միջեւ ընթացող պայքարը կռիւ է Հայաստան ունենալու ու հայ մնալու եւ ստրկանալու ու թրքահպատակ դառնալու միջեւ: Այս երկու հատուածների միջեւ փոխզիջում լինել չի կարող: Պատահական չէ, որ բազմաթիւ մարդիկ իրենց անուանում են նախկինում ստրկացած: Եթէ այդպէս է, ապա տեղին է յիշել, որ Հին Յունաստանում ընտրութիւններին մասնակցելու իրաւունքից զրկուած էին նաեւ նախկին ստրուկները. հոգու ազատութիւնն ու արժանապատուութիւնը պայմանաւորուած չեն նիւթական կամ ֆիզիքական հանգամանքներով:
Իսկ սպասուող հեռանկարը յստակ է: Եթէ շարունակուի իրադարձութիւնների այսպիսի ընթացքը, ապա առաջիկայում Հայաստանը փաստացի դառնալու է թուրք զբօսաշրջիկների հաճոյքները բաւարարելու համար մի տարածք, որտեղ մարդիկ կարող են մոռանալ կրթութեան, գիտութեան, մշակոյթի կամ արժանապատիւ աշխատանքի մասին, եւ նրանց միակ խնդիրը լինելու է թուրքին ծառայելը:
Սեփական կեանքը փրկելու համար նրանք հրաժարուելու են ազգի պատմութիւնից, կրօնից, պահանջատիրութիւնից, արժանապատուութիւնից եւ նոյնիսկ ազգանունից: Ոմանք կը դառնան ենիչերիներ եւ մի քանի հազար դրամ աւել աշխատավարձի դիմաց աւելի «համոզիչ» կերպով կը ճնշեն բողոքի ձայները: Իսկ նոր դասագրքերից կը պարզուի, որ մի բուռ հայերն են կոտորել հարիւր միլիոնանոց թուրք ազգին…
Բազմաթիւ քաղաքացիներ լքելու են հայրենիքը` դառնալով յաւէրժ քոչուոր եւ անհայրենիք փախստական, մնացածներն ապրելու են վախի մթնոլորտում, ինչպէս հայերը` Կոստանդնուպոլսում: Սփիւռքում հայերը քայլելու են գլխիկոր, վիրաւորուած, ստորացուած ու արհամարհուած, եւ նրանց հետեւից քմծիծաղելու են օտարազգիները: Իսկ երկրի տարածքից մնալու է այնքան, որքան թոյլ կը տայ թշնամին: Եւ այս ամէնը չափազանցութիւն չէ: Տարբեր առիթներով այս վտանգի մասին ակնարկել ենք, բայց ժամանակն է աւելի բաց խօսելու: Շատ կարճ ժամանակում կարծես մոռանալով` Ցեղասպանութեան 100-րդ տարելիցի հռչակագիրը, «Ճանաչում եւ հատուցում»-ը, արցախեան պահանջատիրութիւնը, հայ երիտասարդ սպայի կացնահարումը, հայ զինուորների խոշտանգումները, թուրքերի կողմից ցեղային զտումները եւ հայոց հայրենիքի զաւթումը` ոմանք անցել են` թուրքերի հետ միասին դասագրքերի կազմմանը եւ հաշտեցմանը, օտարի հողում տներ կառուցելու մասին զառանցելուն, թուրքերի (եւ ազրպէյճանցիների) հետ համերաշխ ապրելու, թուրքերին ծառայելու պատրաստակամութեանը եւ թրքահաճոյ այլ թեզերի: Իսկ հայրենիքի կորստին, հազարաւոր զոհերին, վտանգուած սահմաններին եւ օտարների կողմից մեր տարածքների նկատմամբ յաւակնութիւններին շատ հեշտ սովորեցինք, կարծես այդպէս էլ պէտք էր լինէր: Պատերազմից ու թուրքական ապրանքների ներմուծման արգելքից շատ կարճ ժամանակ անց հասանք սահմանները բացելու եւ Թուրքիայի ու Ազրպէյճանի հետ առեւտրատնտեսական եւ նոյնիսկ դիւանագիտական յարաբերութիւններ հաստատելու տրամադրուածութեանը: Ապշել կարելի է, թէ ոմանք որքա՛ն հեշտ հաշտուեցին պարտութեան հետ:
Տարածաշրջանում պէտք է լինէր կա՛մ փոխզիջում եւ փոխադարձաբար միմեանց շահերը յարգելով, համբերատար քայլերով խաղաղութեան հաստատում, կա՛մ մէկի ջախջախում եւ միւսի թելադրանքով տարածաշրջանի վերաձեւում: Ուժերի հաւասարակշռութեան խախտման պայմաններում պէտք է գործէր երկրորդ բեմագրութիւնը: Դա ոչ միայն տեղի ունեցաւ, այլեւ Հայաստանում ոմանց կողմից ընդունուեց որպէս օրինաչափ լուծում:
Մենք իրաւունք չունենք լռելու եւ չխօսելու առաջիկայ ողբերգական հեռանկարի մասին, դէպի ուր գնում է Հայաստանը:
Այսօր պայքարը հասարակութեան երկու տեսակների միջեւ է: Հասարակութեան արժանապատիւ հատուածը պէտք է յաղթի միւս հատուածի մէջ նստած ստրուկին` յանուն թէ՛ ամբողջ պետութեան, թէ՛ հէնց այդ ստրկամիտ ու էութեամբ ապազգային հատուածի երեխաների ապագայի:
Առողջացում` ճշմարտութիւնն ասելու միջոցով
Քաղաքական եւ հասարակական գործիչներն ու մտաւորականները պէտք է ասեն ցաւալի ճշմարտութիւնը: Առողջացումն անցնում է բացառապէս ախտորոշում կատարելու, անցեալի դասերը քաղելու եւ ճշմարտութիւնն ասելու միջոցով:
Ապագայ Հայաստանը պէտք է մերժի կեղծիքն ու քծնանքը: Այն պէտք է հիմնուած լինի ճշմարտութեան, արդար ու շիտակ խօսքի վրայ: Իսկ դրան հասնելու համար ճշմարտութիւնը պէտք է ասել արդէն այսօր: Այն կարող է լինել տհաճ, նոյնիսկ դաժան, բայց դա միակ ճանապարհն է մեր հասարակութեան ներքին առողջացման համար:
2018 թ. գարնանը Հանրապետութեան հրապարակը կամ հոկտեմբերին Ազգային ժողովը պաշարողները նոյնպէս կրում են 2020 թ. ողբերգութեան պատասխանատուութիւնը: Սա պէտք է յստակ ասուի եւ գիտակցուի: Այս պատմական մեղքից կայ միայն մէկ ելք` ապաշխարել, ընդունել սխալները եւ գործել դրանք շտկելու ուղղութեամբ:
Իրենց հերթին մեղքի սեփական բաժինը պէտք է ընդունեն նաեւ նրանք, որոնց պատճառով հնարաւոր եղաւ 2018 թուականը: Մեծագոյն յանցանք կը լինի համարել, որ բաւական է միայն հեռացնել այս պահին իշխանութեան պաշտօնները զբաղեցնողներին, իսկ մինչեւ 2018 թ. գարունը ամէն ինչ բնական էր: Ո՛չ, բնական չէր:
Երեք անհրաժեշտ պայմանները
Հայաստանին այսօր միաժամանակ անհրաժեշտ է երեք պայման.
- Գրագէտ կառավարութիւն, որը, աշխատելով ոսկերչական ճշգրտութեամբ, քաղաքական հասունութեամբ եւ բարձր արհեստավարժութեամբ` ունակ կը լինի կառուցելու նոր մոտելի իրական պետութիւն:
- Տասը տարուայ խաղաղ ժամանակահատուած` պետական շինարարութեան համար:
- Զուսպ, օրինապաշտ, համեստ եւ համբերատար հասարակութիւն:
Երեքն էլ չունենք: Բայց այլընտրանք էլ չունենք: Պէտք է ամէն ինչ արուի ունենալու համար, հակառակ դէպքում` իսկապէս կը թերթենք մեր պատմութեան վերջին էջը:
Հայաստան պետութեան հզօրացման այլընտրանքը միայն մէկն է` մեր տներում, մեր քաղաքներում ապրելու են թուրքերը…
Հայաստանը պէտք է կառուցի նոր պետութիւն` քաղաքական ու իրաւական նոր համակարգերով, նոր պետական կառավարմամբ, նոր գաղափարախօսութեամբ ու մտածելակերպով, նոր հասարակական յարաբերութիւններով ու արժէքային համակարգով, նորովի կառուցի յարաբերութիւններն այլ երկրների, միջազգային կազմակերպութիւնների, ինչպէս նաեւ սփիւռքի հետ, մշակի եւ կենսագործի ընկերային-տնտեսական զարգացման նոր ռազմավարութիւն, կազմաւորի նոր տիպի զինուած ուժեր ու իրաւապահ համակարգ եւ այլն: Այս ամէնը առջեւում է: Նոր տիպի պետութիւն կառուցելու մասին շատ ենք խօսել եւ դեռ կը խօսենք:
Իսկ առայժմ անհրաժեշտ է սպաննել մարդկանց մէջ նստած` ստամոքսի հակազդեցութեամբ ապրող ստրուկին: Ամէ՛ն գնով: Նժարին հայոց պետականութիւնն է եւ ազգի գոյութիւնը: Այս գործընթացում,արդէն ներկայացուած պատճառներով, պէտք չէ ակնկալել ողջ հանրութեան մասնակցութիւնը: Կեղծիքի մէջ ապրող հասարակութիւնը անառողջ քաղաքական համակարգի պայմաններում չի կարող կատարել հասուն ընտրութիւն:
Հասարակութեան պատասխանատու հատուածը պէտք է ստանձնի առաջիկայ տարիների զարգացման եւ պետականաշինութեան առաքելութիւնը` հանրութեանը ներկայացնելով ամբողջական ու յստակ ընկալելի ծրագիր եւ հետեւողական լինելով այն իրագործելու հարցում:
Եթէ կորցնենք մեր մեծ հայրենիքից մնացած այս փոքր պետականութիւնը, ապա հնարաւոր է, որ այլեւս երբեք չկարողանանք ունենալ անկախ պետութիւն: Նոյնիսկ` հազար տարի յետոյ:
Ժամանակ դեռ ունենք: Քիչ, բայց ունենք:
