Թուրքիայի Հետ Բարիդրացիութեան Ներկայի Քաղաքականութեամբ Առաջանում է Հայաստանին Սփիւռքից Անջատելու Վտանգ – ԿԱՐՕ ՄՈՄՃԵԱՆ

Թուրքիայի Հետ Բարիդրացիութեան Ներկայի Քաղաքականութեամբ Առաջանում է Հայաստանին Սփիւռքից Անջատելու Վտանգ – ԿԱՐՕ ՄՈՄՃԵԱՆ

07 ՄԱՅԻՍ 2021 – ՀԱՅՈՑ ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹԻՒՆ – ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹԻՒՆ: / Կարդալ նաեւ՝ /

ՀԱՐՑԱԶՐՈՅՑ ՊԱՏՄԱԲԱՆ, ՔԱՂԱՔԱԳԷՏ ԴՈԿՏ. ԿԱՐՕ ՄՈՄՃԵԱՆԻ ՀԵՏ

Վարեց՝ ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ

ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Ինչպէ՞ս էք գնահատում նախագահ Բայդենի` Հայոց Ցեղասպանութիւնը ճանաչող  յայտարարութիւնը: Ի՞նչ հետեւանքներ այն կարող է ունենալ Հայաստանի եւ հարաւկովկասեան տարածաշրջանի համար:

ԿԱՐՕ ՄՈՄՃԵԱՆ.- Նախագահ Բայդենի յայտարարութիւնը համարում եմ յաղթանակ, Հայ Դատի տասնամեակների աշխատանքի արդիւնք: Ութսունական թուականներից մինչ այսօր ականատես եմ եղել, թէ որքան ջանք է գործադրուել  Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչման ուղղութեամբ: Ներկայի միջազգային քաղաքական գործընթացներում կարեւոր հարց է, եւ մեծ ակնկալիքներ չպէտք է լինեն նախագահի այս յայտարարութիւնից: Սակայն անդրադառնալով այդ տարածաշրջանի քաղաքականութեանը՝ նախորդ տարուանից մինչեւ արցախեան վերջին պատերազմը Հայաստանի ու Արցախի դէմ իրականացուող գործողութիւններրին, թուրքական ազգերի փառաբանմանը, այս պահին կարող ենք փոքրիկ յաղթանակ արձանագրել: Միաժամանակ, սրանով պէտք է հասկացնել Ռուսաստանին, որ մեզ դժուար կացութեան առաջ էր կանգնեցրել, ինչպէս արցախեան պատերազմը եւ նրան յաջորդող շրջանն է փաստում, որ կայ արեւմտեան աշխարհ եւ ռուսների հիմնական ախոյեան հանդիսացող Միացեալ Նահանգներ, որի նախագահը հայանպաստ յայտարարութիւն է արել:

Հարաւային Կովկասի կացութիւնը շատ դժուար բացատրելի է այսօր: Ընդհանրապէս մենք վարժ ենք ընդունել, որ Հարաւային Կովկասում կայ երկու գծային բեւեռ, որոնցից մէկը Ռուսաստան-Իրանն է, միւսը՝ Թուրքիա-Ադրբեջան եւ թուրքական պետութիւնները, որոնք կոչում ենք համաթուրանական շարժում: Այս երկու առանցքների, այսպէս կոչուած հաւասարակշռութիւնն է, որ մենք ցանկանում ենք ունենալ, որովհետեւ դա ապահովում է Հայաստանի անվտանգութիւնը: Այսօր սակայն, երբ Ռուսաստանը վերջին պատերազմում ընդյատակեայ աշխատանքներ էր իրականացնում Թուրքիայի հետ, եւ ինչ որ ձեւով նաեւ մասնակից էր մեր պարտութեանը, եւ դրա հետեւանքով գծուած ճանապարհային քարտէզին, իրավիճակն այդքան էլ դրական չեմ գնահատում մեզ համար: Ամերիկայի կեցուածքն էլ մի կողմից լաւ է Հայաստանի համար, միւս կողմից՝ վտանգաւոր Հայաստանի անվտանգութեան տեսանկիւնից: Իրանն էլ թոյլ գտնուեց՝ պատերազմի ընթացքում սահմանափակուելով կարճ յայտարարութիւններով, ինչից յայտնի դարձաւ, որ տարածաշրջանում իր նախկին դերակատարումը չունի: Հետեւաբար, պէտք է հասնել մի տեղ, որ Իրանը կարողանայ իր նախկին դերը վերականգնել, որովհետեւ դրանով կ՛երաշխաւորուի նաեւ Հայաստանի ու Արցախի անվտանգութիւնը: Յուսանք, որ հանրութիւնը կը զգօնանայ եւ համաթուրանական շարժումը կասեցնելու ձեւ կը գտնի:

ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Համարժէ՞ք է արդեօք Հայաստանի պետական համապատասխան գերատեսչութիւնների արձագանգը տարածաշրջանային գործընթացներին ու մեր դէմ թշնամիների քարոզչական յարձակումներին:

ԿԱՐՕ ՄՈՄՃԵԱՆ.- Հայաստանի Հանրապետութեան պետական համակարգն ընդհանրապէս, եւ յատկապէս՝ մեր արտաքին դիւանագիտական ոլորտը բաւական շուարած ու յուսալքուած վիճակում է, եւ դա միայն վերջին երկու տարուայ ընթացքում եղածի հետեւանք չէ, այլ վերջին երեսուն տարուայ: 1991 թուականին, երբ ԽՍՀՄ երկրներն անկախացան, պէտք է ստեղծուէին պետական նոր կառոյցներ անկախ պետութեան համար, ինչը դժուար էր, քանզի անհրաժեշտ էր քաղաքական մշակոյթ: Հայաստանը դժբախտաբար, այդ ոլորտում չյաջողեց, եւ սա ենթադրում է, որ յետադարձ հայեացք պէտք է նետենք, որ հասկանանք, թէ ինչպէս պէտք է քաղաքական մշակոյթ ստեղծել, որպէսզի կարողանանք մրցունակ լինել միջազգային հարթակում: Որպէս փոքր պետութիւն շատ աւելի գործ պէտք է կատարուի, քան մեծ պետութիւնները, հաշուի առնելով բնակչութեան թիւն ու տնտեսական իրականութիւնը, եւ մեր դէպքում աւելանում է նաեւ ֆիզիկական անվտանգութեան հարցը: Դիւանագիտութիւնը պէտք է արհեստավարժ դառնայ, սիրողական չի կարող լինել: Թւում է, թէ Ժողովրդի շրջանում դեռ այն մտայնութիւնն է, որ անկախ պետութիւն չենք, խորհրդային օրեր են, եւ ինչ-որ այլ ուժ է որոշում մեր փոխարէն: Անհրաժեշտ է անկախութեան բնորոշիչներն ամրապնդել:

ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Թուրքիան եւ Ադրբեջանը չեն դադարեցնում իրենց թշնամական քաղաքականութիւնն ու գործողութիւնները Հայաստանի ու Արցախի նկատմամբ, մինչդեռ Հայաստանի իշխանութիւններն անթաքոյց խաղաղասիրութիւն են քարոզում մեր թշնամիների հետ: Ինչպէ՞ս կը մեկնաբանէք ՀՀ իշխանութիւնների նման կեցուածքը, եւ ի՞նչ վտանգներով է այն յղի:

ԿԱՐՕ ՄՈՄՃԵԱՆ.- Այս հարցմանը պատասխանելու համար որոշ պատմական ակնարկ անեմ, որպէսզի յստակ լինի թէ բանն ինչումն է: Հայ-թուրքական յարաբերութիւնների դարաւոր պատմութիւն կայ, բայց յատկապէս վերջին հարիւրամեակում դրանց բարձրակէտը Ցեղասպանութիւնն էր: Եղեռնից առաջ, երբ անկախ Հայաստան գոյութիւն չունէր, մենք սկսեցինք համագործակցել երիտթուրքերի հետ՝ կարծելով, որ այդպիսով աւելի առաջադէմ ենք, եւ պիտի կարողանանք Օսմանեան կայսրութեան մէջ ինչ-որ ձեւով, այսպէս կոչուած, քաղաքացու իրաւունք ունենալ: Այդպէս չեղաւ, եւ այդ մարդիկ իրականացրեցին Ցեղասպանութիւն, ինչը սուլթանների մտքով իսկ չէր անցել: Սուլթանները փոքրիկ ջարդերով իրենց գործն առաջ տանում էին, բայց մեծամասշտաբ ժողովուրդ կոտորելու հարց չէին բարձրացնում: 1923 թ.ին հիմնուած Թուրքական նոր հանրապետութիւնը, իրականութեան մէջ այս երիտթուրքերի շարունակութիւնն էր, եւ նրանց երազներից մէկն էր, որ եթէ Եւրոպան իրենց ճնշի, հայեացք կը նետեն դէպի արեւելք եւ կը փորձեն համաթուրանական շարժումն իրենց ամրապնդման խարսխի վերածել:

Այսօր կացութիւնը տարբեր չէ: Թուրքիան, որ ՆԱՏՕի անդամ, արեւմուտքի համախոհն էր, եւ ամուր էր իրեն զգում ընդդէմ խորհրդային Ռուսաստանի՝ նեցուկ էր ստանում արեւմուտքից ու գոյատեւում էր: Իրավիճակը փոխուեց, երբ Էրդողանն ամբողջովին շրջադարձ կատարեց Թուրքիայի քաղաքականութեան մէջ, տեսնելով, որ արեւմուտքն իրեն շատ բան չունի տալու, ու շրջուեց դէպի արեւելք: Այստեղ երկու հարց առաջացաւ, մէկը՝ Ռուսաստանի հետ յարաբերութիւնները բնականոնացնելն էր, միւսը՝ համաթուրանական նախկին մտայնութիւնը մէջտեղ բերելը: Այս երկուսն էլ Թուրքիայի մօտ ստացւում է. Ռուսաստանի հետ կարողացաւ ամրապնդել յարաբերութիւնները, եւ շարժւում է թուրքական երկրների դաշինք ստեղծելու ուղղութեամբ, եւ այդ ճանապարհին, ստեղծուել է կացութիւն, երբ Հայաստանը որպէս կղզի պաշարուել է թուրք ժողովուրդներով:

Ռուսաստանն իր հերթին, նկատելով, որ այդ թուրքական պետութիւնները սերտացնում են յարաբերութիւնները Թուրքիայի հետ, ինքն էլ բարելաւեց յարաբերութիւններն այդ երկրի հետ: Միաժամանակ, այս երկու երկրներն էլ ընդհանրութիւն ունեն ի դէմս արեւմուտքի կողմից, այսպէս կոչուած, իրենց նկատմամբ ոտնձգութիւնների, ինչի արդիւնքում նրանց միջեւ լաւ դաշնակիցներ դառնալու իրավիճակ է ստեղծուել, ինչը նպաստաւոր չէ Հայաստանի համար, եւ այս իրավիճակը տակաւին շարունակւում է:

Ինչ վերաբերւում է Հայաստանի եւ Թուրքիայի միջեւ բարիդրացիութեան հարցին, որեւէ ժողովուրդ չի կարող ասել, որ չի ցանկանում նման յարաբերութիւն ունենալ իր հարեւան ազգերի հետ, թէ՛ տնտեսութեան, թէ՛ անվտանգութեան տեսակէտից: Սակայն ներկայում, բարիդրացիութեան հարցը մէջտեղ է բերւում մեր պարագայում պարտութիւնից յետոյ, երբ թշնամու կողմը շահեկան վիճակում է, հակառակ որ Թուրքիան այս հարցին տարբեր է մօտենում՝ ասելով, որ ոչ ոք չի յաղթել այս պատերազմում, եւ վերադարձուել են այն հողերը, որ պէտք է վերադարձուէին:

Բարիդրացիութիւնը չպէտք է շփոթել թրքասիրութեան հետ, այսինքն եթէ վերջնական նպատակը հիմնական հարցի՝ Ցեղասպանութեան իրականութիւնը մօռանալու դիմաց պէտք է լինի, ապա հայութիւնը մեծ խնդրի առաջ կը կանգնի, որովհետեւ այս պարագայում ոչ միայն Հայաստանի ներսում ժողովուրդը երկու կողմի կը բաժանուի, այլ՝ Հայաստանի եւ Սփիւռքի միջեւ էլ բաժանում կը լինի, որովհետեւ Սփիւռքը այդ Ցեղասպանութեան հետեւանքն է: Բարիդրացիութեան ներկայի գաղափարով առաջացնում ենք նաեւ Հայաստանին Սփիւռքից ջլատելու վտանգը, որը թուրքերի հիմնական քաղաքականութիւնն է: Եթէ քաղաքական մշակոյթ ունենայինք՝ կը գիտակցէինք սա, բայց որովհետեւ մեր պետական համակարգի աշխատակիցներն այս մշակոյթը չունեն, աւանտիւրիստ՝ արկածախնդիր, որոշումեր են կայացնում եւ յայտարարութիւններ անում, ինչը լի է վտանգաւոր հետեւանքներով:

ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Թուրքիայի հետ յարաբերութիւնների հաստատման ջատագովները հիմնականում մատնանշում են տնտեսական գործօնը:

ԿԱՐՕ ՄՈՄՃԵԱՆ.- Դա մեր աքիլեսեան գարշապարն է: Այո, լաւ հասկանում եմ, որ եթէ սահմանները բացուեն, նոր փոխադրամիջոցային ճանապարհներ ստեղծուեն եւ դա շահեկան կը լինի: Սա այն հարցն է, որ Հայաստանի ժողովուրդն ինքը պիտի որոշի՝ արդեօք առաջնահերթութիւն է տալիս այօրուայ բարեկեցիկ կեանքի՞ն՝ զրկուելով ազգային բաղադրիչից: Այս դէպքում առաւել բարեկեցիկ կեանք կ՛ունենայ այն միջավայրում, որ կը ստեղծուի: Սակայն եթէ դոյզն իսկ ազգային մտածելակերպ ունի, պիտի անդրադառնայ, որ իր պատմութիւնից է, որ բաժին կը տայ, այսինքն՝ անվճար բան չպիտի տրուի մեզ: Ազգին պիտի տրուի մանանայ, փոխարէնը զրկելով մեզ հայ մնալու, որպէս հայ ապրելու կարելիութիւնից: Սա է առաջարկը, եւ դժբախտաբար, մարդիկ դա են այսօր նախընտրում: Դժուար է Սփիւռքում բնակուող հայերին այս հարցում մեկնաբանութիւններ տալ, քանզի դրսից դիւրութեամբ ենք խօսում, այն պարագայում, երբ մարդիկ, որ ապրում են Հայաստանում՝ խնդիրների առաջ են:

ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Սփիւռքը, մեր պարագայում` ամերիկահայ համայնքն ինչպէ՞ս պէտք է մասնակցի ազգային նշանակութեան գործընթացներին:

ԿԱՐՕ ՄՈՄՃԵԱՆ.- Մենք Հայ Դատի հիմնական կռուաններից երբեք չպէտք է հրաժարուենք, այն է, որ եղել է Ցեղասպանութիւն, որի հետեւանքով մենք կորցրել ենք մէկ ու կէս միլիոն մարդ, հող, եւ հարստութիւն: Ճանաչում, յիշողութիւն, հատուցում՝ մենք այս իրաւունքի տէրն ենք: Պէտք է անդրադառնանք, թէ բարիդրացիութեան ներկայի առաջարկուող պայմաններում Թուրքիայի, Ադրբեջանի, եւ այլ երկրների ծրագիրն արդեօք ա՞յն է, որ հայ ժողովրդից խլեն այդ իրաւունքը, եւ դրա դիմաց հիմա ինչ-որ չափով հանգիստ ապրելու հնարաւորութիւն տան՝ ազգային դիմագիծը կորցնելու սպառնալիքով: Մեր հիմնական սկզբունքներից պէտք է չշեղուենք, որովհետեւ արդար սկզբունքներ են, եւ պէտք է այս գիտակցութիւնը փոխանցենք հայրենիքի մեր ժողովրդին եւ այդ իմաստով Սփիւռքը կարեւոր դեր ունի կատարելու:

Սփիւռքը միայն բարեգործական նպատակների համար չպէտք է լինի, այլ պէտք է հասկացուի, թէ որոնք էին Սփիւռքի կազմաւորման պայմանները: Ընդհանրապէս Հայաստանի գիտական միտքը խնդիր չունի այս հարցերում Սփիւռքի հետ հաղորդակցուելու, եւ միասին պէտք է ժողովրդին քաղաքականացնենք այս հարցերով:

asbarez.com/arm/389113/թուրքիայի-հետ-բարիդրացիութեան-ներկ/