Մեր զարմանալի բառերը – Յօդուածաշար, շարունակութիւն 9 – Մովսէս Նաճարեան
27 ՍԵՊՏԵՄԲԵՐ 2021 – Գիտական Յօդուածներ – ՄՇԱԿՈՅԹԱՅԻՆ – Մովսէս Նաճարեան – ՆԱԽՈՐԴ ՅՕԴՈՒԱԾԸ:
Մեր զարմանալի բառերը –
Յօդուածաշար, շարունակութիւն 9
Սեռերի խնդիրը՝ էակների, բնագիտութեան, քիմիայի եւ լեզուաբանութեան մէջ։
Հայ դպրոցականը երբ ծանօթանում է որեւէ օտար լեզուի քերականութեան՝ զարմանքով նկատում է, որ այդ լեզւում, օրինակ ռուսերէնում, ֆրանսերէնում կամ արաբերէրնում իւրաքանչիւր գոյական անուն (իր) ունի իր սեռը, իսկ հայերէնը չունի այդպիսի երեւոյթ։ Եւ բնականաբար, հայ երեխան հարց է տալու, թէ ինչպէ՞ս կարող է դուռը կամ պատուհանը արական (արու) կամ իգական (էգ) կամ էլ նոյնիսկ չէզոք լինել։ Մի՞թէ դրանք ապրող էակներ են։
Իսկ չէզոքը ո՞րն է։ Այդպիսի մարդիկ էլ կա՞ն, որոնք ոչ արու են, ոչ էլ էգ, կամ երկսեռ են։
Քիմիայից գիտենք, որ բնութեան մէջ իսկապէս առկայ են նիւթեր, որոնք ունեն դրական կամ բացասական բեւեռայնութիւն, Առհասարակ այդ հակառակ բեւեռի նիւթերը երբ միախառնւում են՝ տարբաղադրւում են եւ ունենում ենք երկուսից բաղադրուած նոր մի նիւթ։ Իսկ նոյնաբեւեռ նիւթերը իրար հետ չեն տարբաղադրւում, եւ մնում են ինչպէս որ կան։
Խօսենք մագնիսի օրինակով, որն ունի երկու բեւեռ, եւ երբ մի այլ մագնիս հակառակ բեւեռով մօտեցնում ենք՝ միանում են իրար։ Իսկ նոյն բեւեռները վանում են իրար։
Բնութեան մէջ աշխարհը չունի չէզոք սեռով նիւթեր։ Կան գազեր, որոնք միացութիւններ չեն ունենում, բայց կարող են խառնուել իրար՝ առանց կորցնելու իրենց բնոյթը։ Դրանք իրողութեան մէջ ոչ թէ չէզոք են, այլ իներտ, “անհաղորդ”։
Կենդանական աշխարհը նոյնպէս ունի երկբեւեռայնութիւն, արու եւ էգ բնութագրերով։ Սրանք էլ կարող են իրար միանալ ու ծնունդ պարգեւել իրենց տեսակից, ինչպէս տղամարդու եւ կնոջ միացումից ծնուող մանուկը։ Նոյնաբեւեռ միասնութիւնը անբնական է, եւ մարդկային հասարակութեան մէջ գոյութիւն ունեցող հիւանդագին մի երեւոյթ է, որն անպտուղ է, միեւնոյն ժամանակ աղբիւրն է անբուժելի հիւանդութիւնների, ինչպիսին սպիդն է, ուստի եւ բուժման կարիքն ունեն այդպիսիները։
Սակայն որտեղի՞ց է առաջացել չէզոք սեռ եզրը եւ ի՞նչ է ներկայացնում իրենից։
Քիմիայում որոշ հակոտնեայ բեւեռներով նիւթեր շփման պարագայում կարող են անտարբեր մնալ իրար հանդէպ, այսինքն՝ չեն տարբաղադրուիր իրար հետ։ Քիմիկոսը գիտի դրանք բորբոքելու ձեւը։ Նա մի մոմ կը վառի այն ամանին տակ, ուր իրար խառնել է տուեալ նիւթերը, եւ ջերմութեան առկայութեամբ՝ դրանք կ՛աշխուժանան իրար հանդէպ ու կը տարբաղադրուեն, վերածուելով մի նոր նիւթի։ Ուրեմն “ջերմութիւն”-ը օժանդակ մի պայման է, սխալ խօսքով՝ “չէզոք սեռ” է։
Այս պատկերը առկայ է նաեւ մարդկային յարաբերութիւններում։ Անծանօթ մի տղայ ու աղջիկ կարող են յաճախ նոյն միջավայրում գտնուել, բայց անտարբեր մնալ։ Երրորդ մի անձ ուշադրութիւն կը դարձնի եւ հրապարակայնօրէն իր հիացմունքը կ՛արտայայտի, ասենք այդ աղջկան նկատմամբ, որի հետեւանքով անտարբեր տղու հետաքրքրութիւնը կ՛առաջացնի նրա հանդէպ, որ եւ կարող է փոխադարձ սիրոյ վերածուել։
Երրորդ անձը պատճառ կը հանդիսանայ նրանց սիրոյն, բայց ֆիզիկական ներկայութիւն չ՛ունենար երկուսի սիրոյն մէջ։ Նա կարող է տղամարդ կամ կին լինել, բայց չէզոք դիրք ունենալ։
Առակս ցոյց է տալիս, որ չէզոք սեռ ասլելով պէտք չէ ընկնել թիւրիմացութեան մէջ, ու հասկանալ այդպիսի մի սեռի գոյութիւնը ըստ էութեան։ “Չէզոք սեռ” եզրի փոխարէն ճիշդ կը լինի օգտագործել “օժանդակ անձ” կամ “օժանդակ պայման” եզրը։
Սակայն մենք գիտենք, որ կան մարդիկ, որոնք ի ծնէ կ՛ունենան հորմոնային խախտումներ։ Մարդիկ նրանց կը տան ածականներ՝ “տղամարդ-կին”, կամ “կնավարի տղամարդ” կոչելով։
Սա երբէք չի նշանակում, որ նրանք իրենց բնատուր սեռին հակառակ՝ ունեն այլ բնոյթ։ Նրանք պարզապէս բուժման կարիք ունեն, ինչին անդրադարձանք նախորդ յօդուածում։
Մի կարեւոր լրացում անենք։
Բոլորս էլ գիտենք, որ երկաթը ջրի մէջ ժանգոտւում է, բայց դրա համար ժամանակ է պէտք։ Ուրեմն այդ ընթացքին նպաստող ժամանակը՝ “օժանդակ պայման” է։
Էլեկտրական հոսանքն ունի երկու լար, դրական լիցքով ու բացասական լիցքով։ Առանց մէկի՝ միւսը լոյս չի տայ։
Շօշափելի նիւթերի եւ շնչաւոր էակների ֆիզիկական միացութիւնների հիմքը՝ բեւեռային-սեռային տարբերութիւնն է։
Իսկ Էլեկտրոնիկայում բեւեռացուած երկու վերջոյթների կողքին՝ կայ նաեւ մի երրորդ ելուստ։
Ի՞նչ է նրա գործառոյթը։
Ամփոփ ձեւով սերտենք էլեկտորնիկայի աշխատանքային սկզբունքը՝ նրա գիւտի օրերում, երբ դեռ չկային տրանզիստորներ, ու առաջին ռադիօ սարքներն ու հեռուստացոյցերը աշխատում էին լամպերով։ Այդ լամպերի գլխաւոր բաղադրիչներն էին երեք ելուստները, մէկը դրական լիցքով, միւսը՝ բացասական, որոնց միջեւ կար էկրան կոչուող մի մետաղաթերթիկ, իր ելուստով։
Դրա պարտականութիւնն էր մի բեւեռից միւսին փոխանցուող էլեկտրական հոսանքի հոսքը արագացնել կամ դանդաղեցնել, ըստ պահանջի։ Այսինքն թերթիկը երկու բեւեռների յարաբերութիւնը կարգաւորելու դերն ունէր, ինչպիսին էր վերը նկարագրուած տղու եւ աղջկայ յարաբերութեանն օժանդակող երրորդ անձը։
Այսքանը “չէզոք սեռ” ճանաչուած “օժանդակ պայման”-ի մասին։
Բնութեան եւ հասարակական կեանքում կան այլ որակի միացութիւններ եւս, որոնց հիմքը սեռայնականութիւնը կամ բեւեռայնականութիւն չէ։
Յայտնի է ածխային միացութիւնների պարագան։ Բոլորս էլ գիտենք, որ ածուխ-կարբոնը կենդանական ծագում ունի, որից էլ ադամանդը։
Ածխային միացութիւնները չունեն դրական-բացասական բեւեռայնական հիմք։ Նրանք նման են մեր մարմնի բջիջների միացութիւններին, նաեւ մարդկային հասարակական միաւորումներին, երբ նոյն սեռն ունեցող մարդիկ ընկերանում են համախոհ լինելով նոյն ուսմունքին, նոյն գաղափարին՝ միասնաբար ծառայելու համար նոյն նպատակին։
Այստեղ գործող միաւորը միտքն է, գիտակցութիւնն ու գաղափարական ներդաշնակութիւնը, սէրը, հաւատքն ու վստահութիւնը իրար հանդէպ։
Եթէ այդ ընկերական կապն ունենայ կուռ համակարգային հիմքեր՝ այն կը դառնայ ադամանդի նման անքակտելի, եւ կ՛ունենայ արդիւնաւետութիւն։
Սա լեզւում արտայայտւում է նախադասութիւնների կուռ կառուցուածքով, մտքի բովանդակութեան յստակ շարադասութեամբ։
Այսքանից յետոյ կարծում ենք, որ աւելի դիւրին է անդրադառնալ լեզուի սեռայնականութեան խնդիրներին։
Շարունակութիւնը յաջորդիւ։
