ԽԱՅՏԱՌԱԿՈՒԹՅՈՒՆ. Նիկոլ Փաշինյանի վրդովեցուցիչ դիրքորոշման եվ անընդունելի հայտարարություների մասին. Լեմկինի ինստիտուտը քննադատել է Փաշինյանի հայտարարությունը Հայոց ցեղասպանության զոհերի հիշատակի օրվա կապակցությամբ
11 ՄԱՅԻՍ 2024 –
Լեմկինի ինստիտուտը շփոթված և անհանգստացած է 2024 թվականի ապրիլի 24-ին՝ Հայոց ցեղասպանության զոհերի հիշատակի օրը վարչապետ Փաշինյանի հայտարարության ասպեկտներով, ինչպես նաև Փաշինյանի համախոհ Հովիկ Աղազարյանի տված վերջին հարցազրույցով, որը կասկածի տակ է դնում Թուրքիային հետապնդելու Հայաստանի իրավական հիմքը, ինչպես նաև ցեղասպանության զոհերի ցուցակի կազմման վերաբերյալ բանավեճերով: Դրա մասին ասված է Լեմկինի ինստիտուտի հայտարարությունում:
«Ապրիլի 24-ին՝ Հայոց ցեղասպանության զոհերի հիշատակի օրը, Հայաստանի վարչապետը պաշտոնական ոգեկոչման հայտարարություն է տարածել, որում, ըստ ամենայնի, զբաղված է ցեղասպանության զոհերի քննադատությամբ՝ նպատակ ունենալով կասկածի տակ դնելու Թուրքիայի և Ադրբեջանի պատասխանատվությունը ցեղասպանության հանցագործության համար։
Փաշինյանի ակնհայտ համաձայնությունը թուրքական և ադրբեջանական նարատիվների առանցքային կետերի հետ, ինչպես նաև նրա ակնհայտ ընդունումն այդ երկրների պնդումների վերաբերյալ, թե Հայաստանը խոչընդոտ է Հարավային Կովկասում խաղաղության համար, հայ հասարակության շրջանում հաստատուն բանավեճերի տեղիք է տվել: Ցեղասպանության մասին Փաշինյանի հայտարարության մեջ ամենաուշագրավը, թերեւս, ագրեսորների մասին որևէ հիշատակման բացակայությունն էր։ Փաշինյանը հայտարարեց, որ «…պետականություն չունեցող հայ ժողովուրդը դարեր առաջ կորցրել է իր պետականությունը և, փաստորեն, մոռանալով պետականության ավանդույթները, աշխարհաքաղաքական խարդավանքների ու սուտ խոստումների զոհ դարձավ»։
Փաշինյանն այնուհետև անտեսում է Օսմանյան կայսրությունում հայերի նկատմամբ տասնամյակներ շարունակվող և բազմաշերտ պատմական ճնշումները։ Ավելին, առաջին աշխարհամարտի ժամանակ Օսմանյան կայսրության առաջնորդներին ցեղասպանության համար մեղադրելու փոխարեն, Փաշինյանը ուշադրությունը վերահղում է հայերին, մասնավորապես, ժամանակի քաղաքականությունն ընկալելու հայերի ակնհայտ անկարողությանը։ Ըստ երևույթին, նա նկատի ունի այդ ժամանակաշրջանում Ռուսական կայսրության և արևմտյան տերությունների գործողությունները, որոնք խոստացել էին պաշտպանել հայերին, բայց չկատարեցին խոստումը՝ իրավիճակն էլ ավելի վատթարացնելով:
Փաշինյանի թեզերը միաժամանակ ձայնակցում են Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ Թուրքիայի պաշտոնական դիրքորոշմանը, որն արդարացնում է այն։ Կրկնելով 1915-1923 թվականների իրադարձությունների թուրքական տարբերակը՝ Հայաստանի վարչապետն ըստ էության Թուրքիային ազատում է Հայոց ցեղասպանության համար պատասխանատվությունից՝ նսեմացնելով ճանաչմանն ուղղված բոլոր նախկին ջանքերը։ Բացի դրանից, դա կարող է զգալիորեն բարդացնել Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման և Թուրքիային պատասխանատվության ենթարկելու շարունակական աշխատանքը, ինչի համար պայքարում էին համաշխարհային հայկական սփյուռքը, ինչպես նաև ցեղասպանության հետազոտությամբ զբաղվող ուսումնասիրողներն ու ակտիվիստները:
Օսմանյան տիրապետության տակ հայերի ճնշող մեծամասնությունը ձգտում էր ոչ թե անջատման, այլ ապահովության և արդարության: Փաշինյանի խոսքերն ուղղակիորեն կրկնում են թուրքական պաշտոնական տեսակետը հայ ժողովրդի՝ որպես ապստամբ «դավաճանների», որոնք համագործակցել են թշնամական եվրոպական տերությունների հետ՝ բերելու Օսմանյան կայսրության փլուզմանը։ Փաշինյանը կարծես փորձում է համոզել, որ հայերը կարող են խուսափել ապագա ցեղասպանություններից միայն կապիտուլյացիայի ենթարկվելով Թուրքիայի այժմյան զավթողամոլական ծրագրերին։
Տագնապալի է, որ Փաշինյանի խոսքերը հնչեցին անմիջապես այն բանից հետո, երբ Հովիկ Ագազարյանը հարցազրույցում հայտարարեց, որ «քանի որ Օսմանյան կայսրությունում տեղի է ունեցել ցեղասպանություն… Մենք այն ժամանակ որպես պետություն գոյություն չունեինք, ուստի չենք կարող Թուրքիայից որևէ բան պահանջել… Ելնելով դրանից. ի՞նչ միջազգային չափանիշներ»:
Սա միայն օգնում է Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանին և Իլհամ Ալիևին խուսափել Հայոց ցեղասպանության համար պատմական պատասխանատվությունից։ Ավելին, այս նարատիվը կարող է թուլացնել Հայոց ցեղասպանության ճանաչման միջազգային ջանքերը՝ կասկածի տակ դնելով արդարության հասնելու իրավական հիմքերը: Չափազանց կարևոր է ընդունելը, որ այն ժամանակվա պետականության բացակայությունը չի նվազեցնում հայերի կարգավիճակը որպես ցեղասպանության զոհ կամ ժխտում նրանց նախնիների դեմ կատարված հանցագործությունների համար արդարադատություն փնտրելու նրանց իրավունքը:
Փաշինյանի խոսքերն արձագանքում են նաև արևմտյան քաղաքական շրջանակներում հաճախ հնչող հայտարարություններին, որոնք ենթադրում են, թե հայերը վախենալու ոչինչ չունեն Թուրքիայից և Ադրբեջանից։
Հատկանշական է, որ ընդամենը մեկ օր առաջ Էրդողանը, նկատի ունենալով Հայաստանը, հայտարարել էր, որ «միշտ ավելի լավ է գործել՝ հիմնվելով ժամանակի իրողությունների վրա, քան գործել իրականության հետ կապ չունեցող հորինված պատմական պատմությունների հիման վրա։ Փաշինյանը սա արդեն հասկացել է»։
Փաշինյանն իր հայտարարությունը ավարտում է հերթական անհասկանալի խոսքով. «Այլևս երբեք. սա ոչ թե ուրիշներին պետք է ասենք, այլ ինքներս մեզ»։ Դժվար է այս նախադասությունն այլ կերպ մեկնաբանել, քան ասել, որ Թուրքիայի և Ադրբեջանի նախաձեռնած ցեղասպանությունը կանխելու պատասխանատվությունը կրում է հենց հայ ժողովրդը:
Նման ձևակերպումն ապագա ոճրագործությունները կանխելու բեռը գցում է ցեղասպանության զոհերի ուսերին, ինչն անարդար է:
Մտահոգիչ է նաև այն, որ հայտարարության մեջ ցեղասպանության կանխարգելմանն ու ճանաչմանն աջակցելուն և հռչակելուն ուղղված կոլեկտիվ և միջազգային գործողությունների կոչ հնչեցնելու մասին որևէ հիշատակում չկա:
Փաշինյանի ապրիլի 24-ի հայտարարության վերաբերյալ Հայաստանի մտահոգությունները պետք է հասկանալ այս տարվա գարնանը Քաղաքացիական պայմանագիր կուսակցության անդամների այլ առեղծվածային հայտարարությունների համատեքստում, որոնք էլ ավելի մտահոգիչ դարձրեցին Հայաստանի հողային զիջումները Ադրբեջանին։
Ապրիլի 16-ին Հայաստանի խորհրդարանի պատգամավոր Անդրանիկ Քոչարյանն ասաց, որ Փաշինյանը ծրագրում է կազմել Հայոց ցեղասպանության զոհերի ամբողջական ցուցակ՝ ցեղասպանության զոհերի մասին անհերքելի փաստաթղթեր ստեղծելու և ստուգելու համար, թե «որտեղ, ինչպես և ինչ պայմաններում են նրանք սպանվել»։ Նա ընդգծել է այս ցուցակի կարևորությունը ապագա միջազգային հարաբերությունների համար՝ չբացառելով, որ առանց դրա «մյուս կողմը» (այսինքն՝ Թուրքիան) կարող է ժխտել ցեղասպանությունը։ Քննադատությունից հետո Քոչարյանն ավելի ուշ հրաժարվեց իր պնդումներից՝ ասելով, որ Փաշինյանը իրականում ձեռնամուխ չի եղել նման ցուցակ կազմելուն և այդ թեման իշխող կուսակցության ներսում չի քննարկվել։
Հայ ցեղասպանագետները տագնապած էին այս հայտարարությունից, քանի որ Թուրքիան 1960-ականներից պահանջել էր նման ցուցակ կազմել՝ փորձելով ժխտել Հայոց ցեղասպանությունը։
«Ցեղասպանության հանցագործությունը կանխելու և դրա համար պատժելու մասին» կոնվենցիան չի նշում զոհերի կոնկրետ թիվը, որն անհրաժեշտ է արարքը ցեղասպանություն որակելու համար: Զոհերի թիվը չի փոխի Հայոց ցեղասպանության՝ ցեղասպանություն դասակարգվելու փաստը: Այսպիսով, բացառապես ցուցակ կազմելու վրա կենտրոնանալը տեսադաշտից բաց է թողնում ցեղասպանության բազմակողմանիությունը և դրա խոր հետևանքները:
Հատկանշական է, որ այս տարի նախագահ Ջո Բայդենն ավելի կոշտ հայտարարություն արեց, քան Փաշինյանը։
Փաշինյանը պատասխանատու է Հայոց ցեղասպանությունը ժխտող կամ նսեմացնող ցանկացած հայտարարության համար, քանի որ դրանք ոչ միայն վտանգում են այն ճանաչելու տքնաջան ջանքերը, այլև վտանգավոր նախադեպ են ստեղծում նման ոճրագործությունները կոծկելու համար՝ փոփոխվող աշխարհաքաղաքական լանդշաֆտի պայմաններում, որը սպառնում է Հայաստանի ինքնիշխանությանը։
Թեև վարչապետը իր հարևանների, ինչպես նաև արտաքին ուժերի հսկայական ճնշման տակ է, որպեսզի մեղմի իր դիրքորոշումը և միգուցե ընկրկի Հայաստանի թշնամական հարևանների պահանջների առաջ, սակայն մենք գիտենք, որ ցեղասպան պետություններին հանդարտեցնելու փորձերը գրեթե միշտ ապարդյուն են:
Վարչապետը պետք է զորավիգ լինի պատմական ճշմարտության ամբողջականությանը և ճանաչի ցեղասպանության լրջությունը՝ դրա կրկնությունը կանխելու և զոհերի արդարությունն ապահովելու համար՝ միաժամանակ պաշտպանվելով ապագա եղեռնագործություններից:
Սա էլ ավելի կարևոր է դառնում Ադրբեջանի անհանգստացնող տարածքային պահանջների և վերջին տասնամյակների ընթացքում հայերի դեմ շարունակվող ցեղասպանության քաղաքականության համատեքստում: Պատմական ճշմարտությունների հետ առերեսվել չցանկանալը միայն քաջալերում է նրանց, ովքեր ձգտում են ջնջել կամ խեղաթյուրել պատմությունը իրենց նպատակների համար: Ցեղասպանությունը համարվում է մարդկության ամենամութ հանցագործություններից մեկը, և այն ռացիոնալացնելու, արդարացնելու կամ մաքրելու ցանկացած փորձ պետք է մերժվի։
Փաշինյանին Կոչ ենք անում վերանայելու իր հայտարարությունները և վերահաստատելու Հայաստանի հանձնառությունը՝ արդարադատությունը վերականգնելու Հայոց ցեղասպանության հարցում։
Հարավային Կովկասում խաղաղությանն ու անվտանգությանը ոչ թե Հայաստանը, այլ Ադրբեջանն ու Թուրքիան են սպառնում, որոնք շարունակում են ցեղասպան հայատյացություն քարոզել ամբողջ աշխարհում»։
