Արցախի Հայկական Մշակութային Ժառանգութեան Խեղաթիւրման ու Իւրացման Նոր Փորձ․ Արցախի Թեմ
06 ՕԳՈՍՏՈՍ 2024 – ՄՇԱԿՈՅԹԱՅԻՆ ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹԻՒՆ:
Աղուանից եկեղեցու պատմութեան ու էթնիկ պատկանելութեան հիմնահարցերը 20-րդ դարի առաջին տասնամեակներից ի վեր եւ յատկապէս վերջին ժամանակներում եղել ու շարունակում են մնալ տարբեր երկրների գիտնականների ուշադրութեան կեդրոնում:
Տպագրուել են բազմաթիւ աշխատութիւններ, մենագրութիւններ, ժողովածուներ, յօդուածներ, կազմակերպուել են բազմաթիւ միջազգային գիտաժողովներ ու կոնֆերանսներ, որոնցում ներկայացուել են Աղուանից եկեղեցու գործունէութեանն առնչուող տարաբնոյթ հիմնահարցեր, որոնց թւում նաեւ էթնիկ պատկանելութեան հիմնահարցը՝ ե՛ւ մակերեսային, ե՛ւ խորքային մեկնաբանութիւններով ու տարաբնոյթ հիմնաւորումներով: Կարեւոր է ընդգծել այն փաստը, որ բոլոր ուսումնասիրութիւնների համար կարեւոր հիմք են հանդիսացել հիմնականում հայկական սկզբնաղբիւրները, ինչն էլ միանգամայն պարզ ու տրամաբանական է։
Սակայն ստիպուած ենք արձանագրել, որ երբեմն հենց սկզբնաղբիւրների օգտագործման գործընթացում թոյլ են տրուել նաեւ գիտական ոչ համարժէք ու պատշաճ մօտեցումներ, որոնք առաւելապէս պայմանաւորուած են քաղաքական հանգամանքներով:
Զաւեշտականը, թերեւս, յիշեալ սկզբնաղբիւրների նպատակային խեղաթիւրումներն են: Այս առումով անգերազանցելի են ատրպէյճանցի պատմաբանները, ովքեր, իրենց քաղաքական շահերով պայմանաւորուած, կամայականօրէն օգտագործելով դրանց տարբեր թարգմանութիւնները, ոչ միայն խառնաշփոթ են ստեղծել ինչպէս Աղուանից եկեղեցու, այնպէս էլ ողջ Արեւելեան Այսրկովկասի պատմութեան շուրջ, այլեւ իրենց յօրինած հակագիտական, միանգամայն հիմնազուրկ «պատմութիւններով» պատմագիտութեան անուան տակ ողողել են ամենատարբեր գիտական, տեղեկատուական, քարոզչական հարթակները, ինչն էլ բացասական ազդեցութիւն է ունեցել, ունենում եւ շարունակաբար ունենալու է ժողովուրդների յարաբերութիւնների վրայ՝ իրենց քաղաքական անհաճոյ հետեւանքներով։
Վատիկանի “L’Osservatore Romano” պաշտօնաթերթում վերջերս հրապարակուած «Ճամբորդութիւն հին Կովկասեան Ալպանիայում դէպի քրիստոնէութեան արմատները. Դադիվանքը, Գանձասարը եւ Խաթրավանքը ամպերի մէջ» վերնագրով գրառումը (հեղինակ՝ Ռոսելա Ֆապիանի) ատրպէյճանական քարոզչամեքենային մատուցուած ակնյայտ ծառայութիւններից է՝ տարածաշրջանի եւ նրա բնիկ հայ ժողովրդի ստեղծած հոգեւոր-մշակութային ժառանգութեան իրական պատմութեան միանգամայն կեղծ ու հիմնազուրկ ներկայացման հերթական փորձ:
Այցելելով Ատրպէյճան եւ մասնաւորապէս ներկայումս բռնագրաւուած Արցախի Հանրապետութեան տարածք՝ հեղինակը, Ատրպէյճանի քիմքին համապատասխան, ջանացել է նոր շունչ հաղորդել այդ երկրի կողմից մոգոնուած հայկական մշակութային արժէքների «Աղուանական ծագումնաբանութեան առասպելին»:
Նման քարոզչանիւթը հրապարակելուց առաջ հեղինակը, ի հարկէ, եթէ նպատակ ունենար ոչ թէ պատուիրուած տեսութիւններ մոգոնելու, այլ իր այցելած վայրերի իրական պատմութիւնը ներկայացնելու, նախ պէտք է փորձէր գոնէ հպանցիկ ծանօթանալու ընդամէնն ամիսներ առաջ տեղի ունեցած քաղաքական իրադարձութիւններին, դրանց դրդապատճառներին, այնուհետեւ իր այցելած եւ մատնանշած Դադիվանքի, Գանձասարի, Խաթրավանքի իրական պատմութեանը, նրանց պատերին ու շրջակայքում սփռուած տասնեակ հարիւրների հասնող արձանագրութիւններից գոնէ մէկ-երկուսի բովանդակութեանը, կամ փորձէր հասկանալ, թէ դրանք ինչ լեզուով են գրուած, կամ ինչու են հենց հայերէն լեզուով գրուած: Այս դէպքում մի գուցէ ներքին խիղճն ու բարոյականութիւնը թոյլ չտային նմանատիպ պատմութիւններ յօրինելու եւ քրիստոնէական արժէքների բնոյթին ու բովանդակութեանը հակասող յօրինուածքներ ձեւակերպելու եւ հրապարակելու:
Նման կեղծ ու անհիմն քարոզչութիւնը միանգամայն դատապարտելի ու անյարգալից վերաբերմունքի դրսեւորում է ոչ միայն հայ ժողովրդի, նրա հոգեւոր կառոյցը հանդիսացող Հայ Առաքելական եկեղեցու բազմադարեան պատմութիւն, հոգեւոր ու գաղափարաքաղաքական հարուստ կենսագրութիւն ունեցող նշանաւոր հոգեւոր-մշակութային կեդրոնների, այլեւ ընդհանրապէս համաշխարհային քրիստոնէական քաղաքակրթութեան պատմութեան նկատմամբ:
yerakouyn.com/2024/08/05/արցախի-հայկական-մշակութային-ժառանգո/
