24 փետրուար 2016
«Քալիֆորնիա Քուրիըր» (www.TheCaliforniaCourier.com) թերթի հրատարակիչ եւ խմբագիր Յարութ Սասունեան կը գրէ.
Նախորդ հազարամեակի ընթացքին երկու հարեւան իսլամական պետութիւններու` Պարսկաստանի եւ Օսմանեան կայսրութեան միջեւ յարաբերութիւնները տատանուած են խաղաղ գոյակցութեան եւ բացայայտ պատերազմի միջեւ:
Այս երկու պետութիւններուն բնակիչները ունէին ոչ միայն ցեղական եւ լեզուական տարբերութիւններ, այլեւ բաժնուած էին իրենց իսլամական հաւատքով. պարսիկները շիա էին, իսկ թուրքերը` սիւննի: Իրանի եւ Թուրքիոի միջեւ այս բաժանումները կը շարունակուին մինչ օրս:
Շատ ընթերցողներ ծանօթ են հակաթրքական յիշատակումներուն արեւմտեան գրողներու աշխատութիւններուն մէջ, յատկապէս իրար յաջորդող հայկական ջարդերէն եւ ցեղասպանութենէն ետք, ինչպէս ֆրանսացի գրող Վիքթոր Հիւկոյի դատապարտող խօսքերը. «Ասկէ թուրքը անցած է. Ամէն տեղ սուգ է եւ աւեր»:
Այդուհանդերձ, քիչերուն յայտնի են թուրքերու մասին յիշատակումները պարսկական գրականութեան մէջ: Պարսկահայ Ռուբինա Օհանեանը, որ այժմ կը բնակի Քալիֆորնիոյ Կլենտէյլ քաղաքին մէջ, լրացուցած է այդ բացը իր` «Թուրք անուան եւ բառի մեկնաբանութիւնը իրանական գրականութեան մէջ» խորագիրը կրող գիրքին մէջ: Օհանեանը մանրակրկիտ ուսումնասիրած եւ պարսկերէնէ հայերէն թարգմանած է միջնադարեան քանի մը պարսիկ նշանաւոր բանաստեղծներու տասնեակ տողեր, որոնք արտայայտած էին իրենց խիստ բացասական տպաւորութիւնները թուրքերու մասին` բացայայտելով թուրքերու հանդէպ իրանցիներու հակակրանքի խոր արմատները:
Թուրքերու մասին պարսկական յիշատակումները մեզի հասած են մեծանուն պարսիկ բանաստեղծներ Ֆիրտուսէն (10-րդ դար) եւ Հաֆեզէն (14-րդ դար): Թիւրքական ցեղերը առաջին անգամ ներխուժեցին Պարսկաստան 11-րդ դարուն, որոնց յաջորդեցին սելճուկները: 13-րդ դարուն Իրանը նուաճեցին մոնկոլները, այնուհետեւ` թուրքմէնական ցեղերը, որոնք վերջնականապէս պարտութեան մատնուեցան 1592 թուականին: Յետագայ դարերու ընթացքին բազմաթիւ պատերազմներ տեղի ունեցան Պարսկաստանի եւ Օսմանեան կայսրութեան միջեւ:
Օհանեանը իր գիրքին մէջ ներկայացուցած է 13 պարսիկ բանաստեղծներու եւ գրողներու մէջբերումները: Մինչ հայերը իրենց սեփական ողբերգական յիշողութիւնները ունին թրքական բռնապետական իշխանութեան հետ կապուած, հետաքրքրական է գիտնալ նաեւ այլ ազգերու մօտ թուրքերու հետ շփումէն առաջացած նոյն բացասական փորձառութիւնները:
Ահա պարսիկ միջնադարեան բանաստեղծներու որոշ տողեր, որոնք պարսկերէնէ հայերէն թարգմանած է Ռուբինա Օհանեանը.
Ֆիրտուսի (925 – 1020 ).
«Ոչ ոք թուրքերէն իմաստութիւն չունի,
Ոչ մէկ մարդ թուրքին չի հնազանդիր»:
Ասատի Թուսի (11-րդ դար).
«Ոչ ոք տեսաւ թուրքէն երբեք հաւատարմութիւն,
Իրանցիներէն տեսած են միայն հաւատարմութիւն»:
Խաւաճա Ապտուլլահ Անսարի (1006 – 1088 ).
«Զարմանք է, թէ թուրքը սիրելէն բան հասկնայ,
Քանզի թուրքէն զարմանքը այն է` չթալանէ, չգողնայ»:
Նիզամի (1140 – 1203 ).
«Արքան անգամ գիտէր` հաւատարիմ թուրք չկայ»:
Անվարի (12-րդ դար)
«Քանի դեռ չես ճամբայ անցել ազնուազարմ նժոյգով,
Չերթաս, ճամբան լեցուն է արիւնարբու թուրքերով»:
Խաղանի (1120 – 1190).
«Բարեկամաբար արիւն ըմպելը աւանդոյթ է հին,
Թուրքը արիւնախում է ու չի ճանչնար իր բարեկամը»:
Սաատի (1184 – 1283).
«Այնժամ ղրկեցիր դուն ուսանող մը.
Թուրք, որմէ վատթարը չկայ»:
Թուրքերու մասին այս պարսկական նկարագրութիւններէն շատերը այսօր կրնան դիտարկուիլ իբրեւ ռասիստական, քանի որ անոնք բոլոր թուրքերուն անարդարացիօրէն կը պիտակաւորեն միեւնոյն կարծատիպով: Բոլոր ազգերուն մէջ ալ կան լաւ ու վատ մարդիկ: Սակայն, իրական խնդիրը թրքական պետութեան բիրտ քաղաքականութիւնն է, որ դաժանօրէն ճնշած է ազգային փոքրամասնութիւններն ու նուաճած երկիրները` յանգեցնելով զանգուածային ոճրագործութիւններու եւ ցեղասպանութեան ընդդէմ արաբներու, հայերու, ասորիներու, կիպրացիներու, յոյներու եւ իրանցիներու…
Թարգմանութիւնը կատարեց Ռուզաննա Աւագեան
Արեւմտահայերէնի վերածեց ԵՌԱԳՈՅՆ-ը
ԵՌԱԳՈՅՆ
http://www.yerakouyn.com
