11 ՄԱՐՏ 2016
ՄԱՐԻՆԷ ՄԱՐՏԻՐՈՍԵԱՆ
Յակոբ Ասատրեանը Չեխիայում 1999 թ.-ից լոյս տեսնող «Օրեր» համաեւրոպական ամսագրի գլխաւոր խմբագիրն է, նաեւ` «Կովկաս-արեւելեան Եւրոպա» լրատուական կենտրոնի տնօրէնը: Կենտրոնը հիմնել է կնոջ` լրագրող Աննա Կարապետեանի հետ: Ամսագիրն էլ հրատարակւում է այդ կենտրոնի կողմից:
Յակոբը Չեխիայում յայտնուելու պատճառը համարում է շատ պարզ` ամուսնութիւնը (կինն «Ազատութիւն» ռատիոկայանի հայկական ծառայութեան նախկին լրագրող Աննա Կարապետեանն է, ով Միւնիխից տեղափոխուել էր Փրակա): Յակոբը «Ազգ» օրաթերթի լրագրողներից էր, կամ ինչպէս ինքն է ասում, հիմնադիր-լրագրողներից, թղթակցում էր «Ազատութիւն» ռ/կ-ի ռուսական ծառայութեանն ու «Նուվել տ՛Արմենի մակազին»-ին: 1997 թ. տարեվերջից հաստատուել է Չեխիայում:
– 97-ին Հայաստանի վիճակը վատ չէր, նոյնիսկ կարելի է ասել` ինչ-որ տեղ դէպի լաւն էր գնում: Քաղաքական ընդհանուր իրավիճակից դժգոհ էի, դրա համար որոշեցի գալ: Մեր գրածը, մեր քննադատութիւնը տեղ չէր հասնում: Ում քննադատում էիր, ի պաշտօնէ աւելի էր առաջ գնում: Երբ եկայ, չափազանց գերյոգնած վիճակում էի: Երեւանում սարսափելի զբաղուած էի լինում` առաւօտից գիշեր աշխատանքի մէջ էի: Եւ մտածեցի, որ ժամանակն է` մի քանի տարի տրամադրել ընտանիքի կազմաւորմանը, նաեւ` մթնոլորտը փոխել: Մենք մտադրութիւն չունէինք երկար մնալ այստեղ, մտածում էինք` առնուազն 4 տարի կը մնանք:
Հ.- Եւ ո՞րն էր առաջին դժուարութիւնը:
Պ.- Առաջին դժուարութիւնն, ի հարկէ, նոր մթնոլորտն էր, լեզուի չիմացութիւնը, նաեւ` աշխատանք չունենալը: Դէ, ես մտածում էի` կ՛աշխատեմ «Ազատութիւն» ռատիոկայանում. չնայած առաջին 2 տարին որպէս ազատ լրագրող աշխատեցի ռուսական ծառայութիւնում, բայց հայկական ծառայութիւնում բացատրեցին, որ ամերիկեան օրէնքներով ամուսինները մի տեղ պիտի չաշխատեն: Միգուցէ դա էր պատճառներից մէկը, որ որոշեցի հայկական ամսագիր հրատարակել:
Այդ ընթացքում ուսումնասիրել էի նաեւ Եւրոպայի հայկական մամուլն ու հասկացել, որ այստեղ հայերէնով որեւէ պարբերական չունենք, յատկապէս` Հայաստանից գաղթած հայերի համար: Համայնքի երիտասարդներից երկուսն օգնեցին կրաֆիքական աշխատանքների հարցում, եւ այդպիսով սկսեցինք հրատարակել ամսագիրը:
Լրագրութիւնը միայն պիզնես չէ, դու պիտի ապրես, 24 ժամ լինես լրագրութեան մէջ: Ինձ չեմ պատկերացնում առանց լրագրութեան, ասենք, լրագրութիւնը թողնեմ, պիզնեսով զբաղուեմ: Ի հարկէ, կեանքում ոչ մի բան չի բացառւում, բայց որոշակիօրէն այս պարագայում փորձեցինք լաւագոյնն անել, որպէսզի եւրոպահայութեան մամուլի կարիքները բաւարարենք:
Պարզ է, որ առանց մեծ ֆինանսական միջոցների դժուար է, բայց ասեմ, որ անցած տարիներին Եւրոպայում մտաւորականների որոշակի խաւ է դրսեւորուել, որը մեծ սիրով սպասում է ամսագրի համարներին: Իրենց կողմից ամէն մի քաջալերող խօսք մեզ աւելի է գօտեպնդում:
Հ.- Ինչո՞ւ «Օրեր»:
Պ.- Այդ հարցն առաջին անգամ տուել է Սիլվա Կապուտիկեանը (ժպտում է, հեղ.): «Օրեր»-ի ընտրութիւնը շատ հետաքրքիր զուգադիպութեամբ կապուած է Արթուր Մեսչեանի երգի հետ: Այդ տարիներին Մեսչեանը մեզ համար կուռք էր: Տարբեր անուններ քննարկելուց յետոյ այդ երգն ու բառերը` «Օրերը նենգ, օրերը բութ…». դա, կարծես, արտայայտում էր ժամանակաշրջանի ու յատկապէս մեր խառնիխուռն օրերի ամբողջ ընթացքը: Հետագայում մտածում էինք, որ այն կը դարձնենք «Եւրոպական օրեր» կամ «Եւրոպահայ օրեր», թէեւ մինչեւ հիմա կայ այդ գաղափարը: Բայց երբ «Օրեր» անուանեցինք, նկատի ունէինք ամբողջ հայութեան օրերը` ե՛ւ Հայաստանում, ե՛ւ սփիւռքում:
Հ.- «Օրերի» դժուար օրերը ե՞րբ էին:
Պ.- 2005-2007 թթ. աւելի ծանր էին մեզ համար, որովհետեւ որեւէ ֆինանսական միջոցներ չկային, նաեւ օգտագործել ենք մեր անձնական միջոցները: 2002-2004 թթ. Չեխիայի մշակոյթի նախարարութիւնն համարկման ծրագիր ունէր, որի միջոցով կարողանում էինք տպագրել ամսագիրը: Երբ Չեխիան դարձաւ Եւրոմիութեան անդամ, բոլոր ծրագրերը դադարեցուեցին: Դրանից յետոյ, փաստօրէն, սկսուեցին փնտռտուքները, նոյնիսկ մեր գործարարներից մէկի օգնութեամբ անցանք շաբաթական թերթիկների հրատարակութեանը` մինչեւ ամսագրի հրատարակութիւնը:
Հետագայում համացանցի լայն տարածում գտնելը, կայքէջերի ստեղծումը ցոյց տուեցին, որ տպագիր մամուլով արդէն անհնար էր պայքարել դրա դէմ: Եւ անհրաժեշտութիւն առաջացաւ նաեւ կայքէջ բացելու: Կարողացանք ստեղծել հոգաբարձուների մի փոքր խորհուրդ, տարբեր ծրագրեր, նախագծեր մշակել` ապահովելով ամսագրի քիչ թէ շատ բնականոն հրատարակութիւնը` երկամսեայ կամ եռամսեայ ընթացքով (նայած` ո՛ր ամսին ի՞նչ հնարաւորութիւններ ենք ունեցել):
Եթէ համեմատելու լինենք, հիմա քիչ թէ շատ աւելի բարւոք վիճակում ենք, քան` 10 տարի առաջ, բայց դա այն նաեւ վիճակը չէ, որ թոյլ է տալիս զարգանալու: Զարգացման հնարաւորութիւններ են պէտք, որ ժամանակի թելադրած պահանջներին զուգահեռ դիմանանք եւ մրցակցենք միւս լրատուամիջոցների հետ (թէեւ իւրաքանչիւր լրատուամիջոց ունի իր լսարանը): Այս առումով հետաքրքիր էր, որ նախաձեռնեցի յատուկ համարների թողարկումը, որոնք մեծ արձագանգ գտան:
Հ.- Եւ ո՞րն է հիմնական խնդիրը:
Պ.- Հիմնական խնդիրներից մէկն այն է, որ միջոցներ չունենք պատուեգին վճարելու, չենք կարողանում մարդկանց ներգրաւել: Այդ պատճառով ամբողջ ծանրաբեռնուածութիւնն ինձ ու կնոջս վրայ է: Կինս ինձ օգնում է սրբագրման, խմբագրման աշխատանքներում: Բայց, ի հարկէ, բնականոն ընթացքի, հանգիստ աշխատելու համար մեզ անհրաժեշտ են գոնէ մի քանի աշխատողներ: Երկրորդ խնդիրն այն է, որ երբ հայերը տեղափոխուեցին արտասահմանեան տարբեր երկրներ, այդ թւում` Չեխիա, շատերի մօտ, ինչպէս մեր պարագայում, մշտապէս մնալու նպատակ երբեք չի եղել:
Մտածում էին, որ քիչ թէ շատ կ՛աշխատեն, Հայաստանի վիճակը կը լաւանայ, եւ իրենք կը վերադառնան Հայաստան: Իրենք չեն մտածել հիմնովին մնալու, դպրոց, եկեղեցի կառուցելու մասին, նրանք հիմնական հարցեր են լուծել` երեխաներին կրթութիւն տալ, ընտանիքը պահել:
Հ.- Այդ իմաստով Չեխիայի հայկական համայնքը տարբերւում է. այն ձեւաւորուել է 90-ականներին Հայաստանից գաղթած հայերի միջոցով:
Պ.- Դասական համայնք երբեք չի եղել Չեխիայում: Եւ ինձ թւում է, որ երկրորդ, երրորդ սերնդի մօտ նոր կ՛առաջանայ սփիւռքահայ լինելու զգացումը: Օրինակ` իմ զաւակների մօտ սփիւռքահայ լինելու զգացում արդէն կայ:
Իրենք Հայաստանը շատ են սիրում, գնում են այնտեղ, ամէն ինչով Հայաստանի մէջ են, բայց իբրեւ այստեղ ծնուած, հասակ առած երեխաներ` իրենց զգում են եւրոպահայ: Այդպէս էլ ասում են, եւ դու չես կարող իրենց ասել` դուք հայաստանցիներ էք:
Հ.- Ասացիք` շատերը չէին մտածում մշտապէս մնալու մասին: Նաեւ նշեցիք, որ մտածում էին` երբ վիճակը լաւանայ Հայաստանում, կը վերադառնան: Տպաւորութիւն է, որ մի խումբ թողնում-գնում է Հայաստանից` բողոքելով վատ վիճակից, եւ յոյսը, փաստօրէն, կապում է այն մի խումբ մարդկանց հետ, որ պէտք է փորձի յաղթահարել դժուարութիւնները, որպէսզի գնացածները վերադառնան: Ինչո՞ւ են գնում Հայաստանից, ինչի՞ն չեն դիմանում:
Պ.- Երբ հարցազրոյցներ եմ վարում եւրոպական հայկական տարբեր համայնքներում, բոլորի թիւ մէկ պատճառաբանութիւնը, յատկապէս` 90-ականների սկզբներին եկածների, անլոյս, մութ տարիներն էին: Նրանք ասում են, որ պարտաւոր էին ինչ-որ ձեւով պահել իրենց երեխաներին, այլապէս կը մեռնէին, եւ ժամանակաւոր ընտրել են այս ճանապարհը:
Ես հասկանում եմ իրենց վիճակը, հազուադէպ մարդիկ, որոնք չեն դիմացել, յետ են գնացել կամ տեղափոխուել են այլ եւրոպական երկրներ` Պելճիքա, Ֆրանսա, Սպանիա եւ այլն: Այլապէս եթէ Չեխիա եկածները բոլորը մնային, հիմա կարող էր թիւը 12 հազարի, նոյնիսկ 20 հազարի հասնել:
Հ.- Յաճա՞խ էք գալիս Հայաստան, փոփոխութիւններ նկատո՞ւմ էք:
Պ.- Փոփոխութիւններ նկատում էի 2005-2008 թթ.-ին: Դա նաեւ զգում էի իմ շրջապատի միջոցով: Այդ տարիներին աշխատող մարդը կարողանում էր ապրել, ճգնաժամային վիճակը չէր զգում, բայց 2008-ի յայտնի դէպքերից յետոյ, իշխանութեան անցումից յետոյ վիճակը տարէցտարի վատացաւ: Երեւանի օրինակը չեմ բերում, որովհետեւ դա ամբողջ Հայաստանը չէ: Վանաձորի օրինակը նշեմ. եթէ մինչեւ 2008-ը Վանաձորի գոնէ կենտրոնական փողոցներում բաց սրճարաններ էիր տեսնում, ամէն քայլափոխի գումարի փոխանակման կէտեր կային (դա նշանակում էր, որ գումար էր մտնում քաղաք), արտասահմանեան ընկերութիւնների խանութներ էին բացել, ուրախանում էի, որ իմ հայրենի քաղաքը զարթօնք է ապրում, ապա վերջին 3-4 տարիներին քաղաքը, կարծես, մեռած լինի: Երեկոյեան 7-ից յետոյ մարդ չկայ փողոցներում, այն մի քանի սրճարաններն էլ, որոնք աշխատում էին, փակուել են: Արտահոսքը մեծ թափերով աշխուժացել է, որովհետեւ մարդիկ աշխատանք չունեն:
Հ.- Եւ այդ ամէն ինչը տեսնելով կամ զգալով` կը վերադառնա՞ք Հայաստան:
Պ.- Ճիշդն ասած` մենք երբեք չենք զգացել, որ Հայաստանից կտրուած ենք կամ դուրս ենք եկել, որովհետեւ մասնագիտութեան բերմամբ 24 ժամ հետեւում ենք հայաստանեան նորութիւններին, եւ երբեմն թւում է, թէ ապրում ենք Հայաստանում, այլ ոչ թէ` Չեխիայում: Լրատուական հոսքը մեզ չի թողնում կտրուել իրականութիւնից: Եւ դա ինչ-որ տեղ պատճառներից մէկն է, որ շատ օտարացած կամ կտրուած չենք զգում մեզ, մանաւանդ որ տարին առնուազն մէկ անգամ գնում ենք Հայաստան:
Հ.- Ինչո՞ւ Չեխիայում բնակուող հայը պիտի գնի «Օրեր»-ը կամ առնուազն հետաքրքրուի, եթէ համացանցը մեծ գործառոյթներ է ստանձնել: Այս հարցի մասին մտածե՞լ էք:
Պ.- Կարեւոր հարց էք տալիս, որովհետեւ այդ հարցի շուրջ բաւականին մտածումներ են եղել: Կ՛ուզէի պատասխանել մի դէպքի մէջբերումով: Մի անգամ Չեխիայի քաղաքներից մէկից բաժանորդ է զանգահարում ինձ, ասում է, թէ կը ներէք, մի խնդրանք ունեմ` մենք էլ չենք ուզում բաժանորդագրուել ամսագրին: Հարցրեցի` տեղափոխւո՞ւմ է, ֆինանսական ծանր վիճակի մէ՞ջ է, ասաց` չէ, հայկական հեռուստատեսութիւն ենք նայում, ստացած լրատուութիւնը բաւարար է:
Ես էլ ասացի, որ ամսագիրը միայն լրատուութիւն չէ, դա նաեւ կարդալու, հայերէնը չմոռանալու միջոց է, եւ պարտադիր է, որ ամէն ամիս կամ երկու ամիսը մէկ քո տուն մտնի հայերէն հրատարակութիւն, որպէսզի ստիպուած լինես բացել, կարդալ, առաւել եւս` քո երեխաները: Սա իմ պատասխանն է հարցին:
Հ.- Եւ կարողացա՞ք համոզել այդ բաժանորդին:
Պ.- Ասացի` եթէ խնդիր է, անվճար կարող եմ ուղարկել: Մի որոշ ժամանակ ուղարկեցի, բայց յետոյ հասցէն փոխուել էր, եւ ամսագիրը յետ եկաւ: Ի դէպ, այստեղ շատ են փոխում հասցէները: Ասենք, կարող է մի քանի տարի ուղարկես եւ մէկ էլ տեսնես, որ ամսագիրը յետ է գալիս, ու այլեւս կապի միջոց չես ունենում նոր հասցէն ճշդելու: Դրա համար շատ մեծ աշխատանք պէտք է տարուի հայութեան հետ:
Մինչ օրս միակ ոգեւորող բանն ինձ համար այն է, որ շատ փորձառու, արհեստավարժ մարդիկ կարող են նամակ գրել, ասել, որ ստացել են հերթական համարը եւ շատ հետաքրքիր է իրենց համար` Յասմիկ Պապեանից սկսած մինչեւ Ալեքսանդր Թոփչեան: Դա ցոյց է տալիս, որ քո աշխատանքն ի զուր չէ, որ ազդեցութիւն, այնուամենայնիւ, ունենում է: Եթէ թերթենք «Օրեր»-ի անցած համարները, կը տեսնենք, որ ըստ էութեան, այն նաեւ եւրոպահայութեան մտաւորականութեան պատմութիւնն է` մեր յաջողութիւնները, անյաջողութիւնները, Հայաստանում հազուադէպ գրանցուած յաջողութիւնները:
Հ.- Ու ի՞նչ էք մտածում Հայաստանի ապագայի մասին:
Պ.- Հայաստանին պէտք է մեծ փոփոխութիւն եւ ցանկութիւն` այդ փոփոխութիւնն իրականացնելու: Նման պարագայում հնարաւոր է Հայաստանը մէկ տարուայ մէջ ոտքի կանգնի: Չեմ հաւատում ճառերին, ելոյթներին, պէտք է ցոյց տան, որ փոփոխութիւն են ցանկանում անել: Եւ երբ կը դադարի արտագաղթը երկրից, մարդիկ իրենց ճնշուած չեն զգայ, իրաւունքները պաշտպանուած կը լինեն, վաղուայ օրուայ հանդէպ վստահութիւն կ՛ունենան, այդ օրը Հայաստանը կը սկսի զարգանալ: Նոյնիսկ կառավարութեան անդամներն են խոստովանում, որ մարդկանց մօտ վստահութիւն չկայ: Միայն ես չեմ ասում: Մենք շատ աշխատասէր, հայրենասէր, նուիրուած, խելացի ժողովուրդ ենք: Եւրոպայում շրջելիս կը տեսնէք, որ ամէնուրեք մեր երիտասարդութիւնն ամենակրթուած, ամենազարգացածն է: Հպարտանում եմ, որ նման հարստութիւն ունենք, որն ինչ-որ տեղ ճիշդ ու նպատակային չի օգտագործւում:
Փրակա-Երեւան
«Հետք»
ԱԶԴԱԿ
www.aztagdaily.com
