Յակոբ Պալեան. « Եթէ խայծ տաս, մարդիկ կը հակազդեն»

Հարցազրոյց

Յակոբ Պալեան. « Եթէ խայծ տաս, մարդիկ կը հակազդեն»

Օրերս ՀՀ Գիտութիւններու ազգային ակադեմիոյ մէջ ՀՀ սփիւռքի նախարարութեան եւ ՀՀ ԳԱԱ Հր. Աճառեանի անուան լեզուի ինստիտուտի նախաձեռնութեամբ կայացաւ «Արեւմտահայերէնի եւ արեւելահայերէնի մերձեցման խնդիրներ» թեմայով համաժողովը: Հայերէնի երկու ճիւղերու մերձեցման նպաստող քայլերուն շուրջ էր Համազգային հայ կրթական մշակութային միութեան «Բագին» պաշտօնաթերթի գլխաւոր խմբագիր, ազգային գործիչ Յակոբ Պալեանի զեկոյցը, որուն հետ եւ զրուցած է «Հայերն այսօրը»:

Հ.– Պարո՛ն Պալեան, գաղտնիք չէ, որ մայրենին Սփիւռքի մէջ նահանջ կ’ապրի: Ձեր կարծիքով, ի՞նչ է գլխաւոր պատճառը:

Պ.– Լեզուի պաշտպանութիւնը ղեկավարման հարց է, բայց ո՛չ անհատ ղեկավարի: Պէտք է ռազմավարութիւն մշակել` նկատի ունենալով, որ լեզուն ազգի գոյատեւման հիմնական ազդակն է: Եթէ լեզուն կորսնցնենք, հաւաքականութիւնը եւս կը կորսուի: Պատմական փաստեր կան, օրինակ` Լեհաստանի հայութիւնը, որ շուրջ 200 հազար էր, անհետ կորած է: Կ’ըսեն, որ Ֆրանսայի մէջ Կիլիկիոյ շրջանէն եկած հայեր կան, բայց… լեզուն կորսուած է, իրենք ալ կորսուած են:

Լեզուով կը ժառանգուին գաղափարները, լեզուն բառերու միջոցով իմաստը կը փոխանցէ: Օրինակ մը բերեմ. Ֆրանսայի մէջ դասախօսութիւն պէտք է կարդայի, ուսանողներուն հարցուցի` ֆրանսերէ՞ն պիտի խօսինք, թէ՞ հայերէն: Ըսին` երկու երիտասարդ հայերէն չեն հասկնար, ֆրանսերէն խօսէք: Լաւ` ըսի ու հարցուցի` ֆրանսացիները թռչուն ունին, որ կը կոչուի «Կռուէ» (grue), գիտէ՞ք ինչ է: Բոլորը իրար երես նայեցան: Ետեւի շարքէն մէկը ըսաւ` կռունկ: Ամբողջ սրահը բացականչեց` ահ, կռունկը: Այդ «ահ»-ն է լեզուի ուժը:

Ինչպէս ֆրանսացի իմաստասէրը կ’ըսէ` բառերու ժառանգութիւնը, գաղափարներու ժառանգութիւն է: Մենք ի՞նչ պէտք է ժառանգենք առանց լեզուի: Եւ ինչպէս Ռաֆայէլ Իշխանեան կ’ըսէր` առանց լեզուի, ի՞նչ ազգ:

Լեզուն լեզուամտածողութիւն է, ապրում: Շատերուն կ’ըսեմ` վերցուցէք Նարեկացիի գիրքն ու բարձրաձայն կարդացէք, ոչի՛նչ եթէ իմաստը չկարենաք ըմբռնել, ատիկա տաք գինի խմելու պէս բան մըն է: Ու մենք այսօր, այդ լեզուի ուժը կորսնցնելու վտանգի առջեւ ենք.Սփիւռքի ամենամեծ խնդիրն է սա:

1915 թուականէն յետոյ Ցեղասպանութեան ճանաչման հարցը, Հայ դատը հետապնդելով մենք հիմնականը մոռցանք:

Հ.– Ին՞չ պէտք է ընել:

Պ.– Դպրոցին մէջ լեզուն սորվեցնելու համար յատուկ մանկավարժութիւն պէտք է: Իսկ երբ այդ լեզուն սեփական հողիդ վրայ չես սորվեցներ, երբ փոքրիկդ Էջմիածինի գմբէթը տեսնելով չէ, որ լեզու կը սորվի, յատուկ մանկավարժութիւն պէտք է` երկլեզուանի մանկավարժութիւն: Երկլեզուանի մանկավարժութեան ամենամեծ մասնագէտներէն մէկն ալ հայ է` Ժիլպերթ Պարգարեան, որ ճանչցուած մասնագէտ է:

Լեզուն հեռագիր է, աշխարհաճանաչողութեան միջոց: Այդ աշխարհաճանաչողութիւնն է, որ այսօր Սփիւռքը չունի: Սփիւռքեան դպրոցներուն մէջ լեզու չէ, որ կը սորվին, հաղորդակցուելու միջոցներ կը սորվին:
Սփիւռքի մէջ այսօր լեզուի ուսուցումը հիմնականին մէջ պատահականութեան ձգուած է:

1974 թուականին նոր Ֆրանսա գացած էի: Այցելեցի Վիէն անունով քաղաք, ուր մէկօրեայ դպրոց կը գործէր: Ըսին, որ անցեալին 42 աշակերտ ունեցող դպրոցին մէջ, հիմա միայն 12 ուսանող ունի: Հարցուցին, թէ իմ կարծիքով` ի՞նչ է պատճառը: Ըսի` ո՞վ կը դասաւանդէ: Պատասխանեցին, թէ Ամմանէն եկած աղջիկ մը, որ նախակրթարանի 5-րդ դասարան աւարտած է:

Ահա եւ գլխաւոր պատճառներէն մէկը, որ շատ յաճախ մենք կ’անտեսենք: Ուսուցիչը պէտք է պատրաստուած ըլլայ: Եթէ ոչ` գործը չի յաջողիր: Գաղտնիք չէ, որ աշակերտները 5 վայրկանի մէջ կրնան մարդուն «կշռել»: Միթէ՞ ան կրնայ յարգել միջնակարգ կրթութեամբ իր ուսուցիչը այն պարագային, երբ ֆրանսական դպրոցին մէջ իր ուսուցիչը համալսարանական կրթութիւն ունի, աւելի զարգացած է:

Ուսուցիչներու ընտրութեան հարցով պէտք է շատ բծախնդիր ըլլալ: Հայերէնի ուսուցիչներուն պէտք է շատ բարձր վարձատրել, որ վերջերս Պէյրութի ճեմարանը սկսաւ ընել: Հայերէնի ուսուցիչին աւելի շատ կը վճարէ, որ շատերը ցանկան հայերէնի ուսուցիչ դառնալ:

Ժողովուրդին պէտք է հպարտութիւն ներշնչել, անոր ըսել, որ հայերէնը այնքան հարուստ լեզու է, որ ամէն բան հայերէնով կարելի է ըսել: Բոլոր բառերու հայերէնը կայ, ինչու գործածել օտար բառեր:

Հ.– Պարո՛ն Պալեան, անդրադառնանք համաժողովին: Ձեր կարծիքով, որո՞նք են արեւելահայերէնի եւ արեւմտահայերնի մերձեցման ուղիները:

Պ.– Հեռանկար պէտք է ունենալ, բայց նախ եւ առաջ միասին աշխատելուն պէտք է վարժուինք: Պէտք է մասնագիտական խումբ ստեղծել, որ եւ պէտք է առանձնացնէ այն հարցերը, որոնց ուղղութեամբ եւ պէտք է աշխատիլ:

Պէտք է պայքարիլ ո՛չ միայն արեւելահայերէնի եւ արեւմտահայերէնի մերձեցման ուղղութեամբ, այլեւ օտարաբանութիւններու:

Իսկ այս նախ եւ առաջ հպարտութեան հարց է, քաջութեան, ինչ որ մեզի կը պակսի:
Իսկ օտարամոլութիւնը անցեալէն կու գայ: Ռուսաստանի մէջ որքան արագ կը կորսնցնենք (կորսնցուցած) մեր լեզուն, Պոլսոյ մէջ ժամանակին շատերը ֆրանսերէն կը խօսէին իրենց ընտանիքներէն ներս:

20-րդ դարու ամենամեծ հայերէն մէկը` Շնորք պատրիարքը, որուն մայրենին թրքերէնն էր, որուն ընտանիքին մէջ իսլամացածներ ալ կային, թրքական հեռուստատեսութեամբ կը խօսէր հայերէն, նախագահին հետ կը խօսէր միայն հայերէն:

Այս է ազգային կեցուածքը, հպարտութիւնը, որ կորսնցուցած ենք եւ պէտք ունինք վերականգնելու:

Հ.– Պարո՛ն Պալեան, լրատուամիջոցները ի՞նչ կրնան ընել:

Պ.– Մամուլը այս հարցերուն մասին անդադար պէտք է խօսի: Մեր ազգային գաղափարախօսութիւնը մշակման պէտք ունի: Եւ այս հարցին մէջ մեծ է լրատուամիջոցներու դերը:

Մեզի հոգեկան, մտայնութեան յեղափոխութիւն պէտք է եւ՛ լեզուի հարցով եւ՛ մարդկային փոխյարաբերութիւններու:
Կրթական հարցերը աւելի բարդ են, քան կը կարծենք: Մէկ շէնք աւելի կառուցելու փոխարէն, պէտք է այդ հարցերով զբաղուիլ: Ինչպէս Օշականը ըսած է` Մագաղաթը աւելի երկար կ’ապրի, քան մարմարը:

Հայրենադարձութեան քաղաքականութիւն պէտք է մշակել, որ մարդիկ ընտանիքներով վերադառնան, ո՛չ թէ արտագաղթեն:

Լրատուամիջոցները յաճախ այս թեմաներու մասին պէտք է խօսին եւ ժողովուրդին մասնակից ընեն այդ խօսակցութիւններուն: Այլապէս շատ յաճախ այդ խօսակցութիւնները մենախօսութեան կը վերածուին: Իսկ երբ ժողովուրդը մասնակից կը դառնայ, ան կը տեսնէ իր թերութիւնները ու կը փորձէ շտկել ատոնք, վերականգնել: Պէտք է խօսիլ ժողովուրդին հետ: Եթէ խայծը տաս, մարդիկ կը հակազդեն:

Հ.– Պարո՛ն Պալեան, միշտ ալ լաւագոյն օրինակը սեփական փորձառութիւնն է: Ազգային հպարտութեան Ձեր ակունքը ի՞նչ է:

Պ.– Ընտանիքէս, հասկնալի պատճառներով, շատ քիչ բան փոխանցուած է: Մայրս Ջարդի սերունդէն էր, միայն մանկապարտէզ գացած է, հայրս…
Մայրս ամառները ինծի աշխատանքի կ’ուղարկէր: Ամառ մըն ալ ուղարկեց կօշկակարներու մօտ: Օր մը անոնք ինծի ըսին` գիրք բերենք, մեզի համար կարդայ. ռատիօ չկար այն ժամանակ: Մէկ շունչով կը կարդայի անոնց բերած գիրքերը: Օր ալ կ’ըլլար` մօտ 10 ժամ կը կարդայի, իրենք ալ կ’աշխատէին:

Ըսածս ինչ է` հաղորդակցութեան հարց է: Հայ գիրին, գրականութեան, հայ մթնոլորտին պիտի հաղորդակցիս: Մարդիկ այսօր չեն կարդար, ինչպէ՞ս պէտք է հաղորդակից ըլլան այդ ամէնուն…

Զրուցեց Լուսինէ Աբրահամեան

http://www.azadkhosk.com