Մովսէս Նաճարեան – Բարձրագոյն իմացականութեան տէր Արգիշտի արքայից արքան – Լեզուաբանութիւն Թէ Իմաստասիրութիւն
Գիտական Յօդուածներ – Մովսէս Նաճարեան – Լեզուաբանութիւն Թէ Իմաստասիրութիւն:
Սկիզբը՝ //ՆԱԽՈՐԴԸ//:
Բարձրագոյն իմացականութեան տէր Արգիշտի արքայից արքան
16.Արգիշտի
Ո՞վ էր Արգիշտի արքան եւ ի՞նչ է նշանակում նրա անունը:
Նրանից մեզ են մնացել «Արճէշ»-ն ու «Արճիշակ»-ը՝ Վանայ լճի աւազանում:
«Հայաստանի եւ Հարակից Շրջանների Տեղանունների Բառարան»-ում «Արճէշ» բառի տակ կարդում ենք, թէ «Արճէշ» անունը բարբառային ձեւով հնչում է նաեւ «Արգիշա»:
Բառարանը կազմողները հերքում են դրա կապը Արգիշտիի հետ: Ափսոս:
1.«Արգիշտի»-ի «գիշ»-ը անկասկած առնչւում է «Քիշ»-ին, այսինքն «հոգեւորական»-ին՝ ու անունն իր ամբողջութեան մէջ ունի «Արարիչ Աստուծոյ մեծ քուրմ կամ գլխաւոր հոգեւորական» իմաստը:
Անունը ցոյց է տալիս, որ Ուրարտական պետութիւնը եղել է «տէրութիւն»՝ հոգեւոր դասի կառավարմամբ ու գերակայութեամբ:
2.«Արգէշ»-«Արգիշ»-ն իր իմաստով հանդերձ մեզ համար պահպանել են Հնդիկները…
Ըստ տառադարձութեան օրէնքների՝ հայերէնի «Ա»-ով սկսուող բառերից մեծ մասը այլ լեզուներում կորցնում է սկզբնական «Ա»-ն: Կարող ենք շատ օրինակներ բերել:
Հայոց մեռնող ու յարութիւն առնող «Արայ»-ն համապատասխանում է եգիպտական «Րա-յ» աստծուն, անգլ. Ray=ճառագայթ (ընդհանրապէս), երբ հայերէնում «Արայ»-ն՝ ի մասնաւորի արեւի՛ ճառագայթն է, ինչը պատկերուած է Եգիպտական Րա աստուածութեան որպէս խորհրդանիշ:
Հայաստանում այսօր էլ «Արայ» անունը կրողին կանչում են «Արօ-յ», որը նշանակում է Արեւի որդի (եւ ոչ թէ ճառագայթ): Սա էլ այլ լեզուներում յայտնւում է «Roy, royal, roi» ձեւերով, «արքայ, արքայական իմաստներով[482]:
Հայկական «Արամ»=հնդ.«Րամ-այ»:
Հայ. «Արեւ» = անգլ. «Rev», «Rev-(v)olution, Rev-(v)erance, Rev-(v)olver, Rev-(v)eal» եւայլ բառերում, որոնց մէջ դրուել են արեւի կամեցողութեան, արեւի ներքին բորբոքումների, արեւի պտոյտի, արեւի (կամ Աստուծոյ) ընտրեալ որդու գաղափարները՝ եւ չափանիշը միշտ արեւն է:
Այդպէս էլ «Արճէշ»-ը հնդկերէնում դարձել է «Րաճէշ»՝ որ նշանակում է «տիրակալ»: Հնդկերէնն ունի բառի «Րաճա» արմատը՝ որը թարգմանում են «թագաւոր», բայց դա հայերէնի «Ա-րաճա»>«Արաքա»>«Արքայ»-ն է՝ «Աստուծոյ փոխանորդը» երկրի վրայ, եւ որն Աստուծոյ առաջ միջնորդում է մարդկանց համար:
Հետեւաբար ի տարբերութիւն «թագաւոր»-ի՝ «Րաճա»-«արքայ»-ն հոգեւո՛ր իշխանութեան բարձրագոյն ներկայացուցիչն է եղել:
Իսկ «Րաճէշ»-ի «էշ»-ը նոյնն է հայերէն «էշ»-ի հետ՝ «գործ» եւ «գործող» իմաստներով, ինչը շօշափեցինք «իշ-խան» բառի մեկնութեան մէջ: «Էշ»-ի ածանցեալ «իշ» ձեւից են առաջացել թուրքերէնում «իշ=գործ», «իշլէմէք=գործել, աշխատել» բառերը:
Հետեւութիւն.-
Հնդ. «Րաճէշ»-ը սկզբնապէս նշանակել է «գործող արքայ»: Դա նոյնանում է հայերէնի բարբառային «Արճէշ»-ի կամ «Արգէշ»-ի հետ, իսկ «Արգիշտի»-ում «տի»-ն ինչպէս «տեար»-ի, «տիկին»-ի եւ «տիեզերք»[483] բառերում՝ նշանակում է «մեծ», ուստի «Արգիշտի» անունն ունեցել է «գործող մեծ արքայ», կամ «մեծագործ արքայ» բովանդակութիւնը:
Ինչպէս գիտենք, մարդկանց անունները ընդհանրապէս ածականներ կամ որակաւորումներ են: Ուստի պէտք չէ զարմանալ, թէ ինչ որ թագաւոր կամ արքայ իր որդուն տուել է այդպիսի մի անուն:
– – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – –
[482] Ունենք Արօյեան ազգանունը, որ «Աստուծոյ եւ Արեւի լոյսի որդիների տօհմ» իմաստն ունի:
[483]«Տիեզերք»-ը մեծ եզերք է՝ եւ ո՛չ թէ անեզր:
Մովսէս Նաճանեան – «Լեզուաբանութի՞ւն Թէ ԻՄԱՍՏԱՍԻՐՈՒԹԻՒՆ:
